İnformatika kateqoriyası üzrə məqalələr

ABORT: Əməliyyat sistemi üzərində proqram işlə/çalışarkən təbii olmayan bir səbəbdən proqramın dayanması və ya dayandırılması. Nəticə olaraq proqram ya da əməliyyat sistemi bir səhv mesajı verər. Səhv mesajının üzərində davam, proqramı bağla variantları vardır.

ACCELERATOR BOARD: Kompüterinizi sürətləndirmək üçün ilişən kart. Bu kartların funksiyas(n)ı, kompüterin CPUinin üzərindəki bəzi işləri al/götürüb öz üzərlərində işlətməsidir. Beləcə CPUin yükünü yüngülləşdirib kompüterinizin performansını artırarlar.

ACCESS: Bir məlumata, yaddaşa, diskə, CD-ROMə vs. çatmaq.

ACCESS CODE: Daxilolma/müraciət kodu. (şifrə)

ACCESS TIME: Daxilolma/müraciət üçün keçən zaman.

Respublikamızda müasir İT-nin yeni və analitik təsviri

Misal kimi Azərbaycan dilinin kompüterdə quraşdırılmasını izah edəcəm. İşçi stolun (başqa sözlə desək, monitorun) aşağı sağ küncündə siz dil, saat, tarix və sairə görə bilərsiniz. 



Şəkildə dil (EN) yazısı olan düymədi. Həmin düymənin üzərinə kursoru gətirib mouse-un sağ düyməsini basaraq menyu açırıq. Bu menyudan Параметры (Properties) sol düymə ilə seçilir.



Языки и службы текстового ввода adlı kiçik pəncərə açılacaq.

Güman edirəm yüksək texnologiyalar əsri adlandırılan ХХI əsrdə postsənaye ölkələrinin iqtisadiyyat və infrastrukturunun səviyyəsinin universal ölçüsünün informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) olmasını xatırlatmağa ehtiyac yoxdur. Bu amil hökumətin ardıcıl siyasəti nəticəsində telekommunikasiya, teleradio yayımı, internet-infrastruktur və ümumilikdə İKT sektorunda böyük uğurların əldə edildiyi Azərbaycan üçün də artıq uzun illərdir əhəmiyyət kəsb edir. Hələ 1990-cı illərdə ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə ölkədə İKT sektorunu tənzimləyən ilk qanunlar qəbul edilib, mobil rabitənin təşəkkülü üçün əlverişli şərait yaradılıb, ilkin internet-infrastruktur və s. formalaşdılırıb. 2003-cü ildə qəbul edilən “Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya” yaxın illər üçün fəaliyyətin başlıca məqsədi olan informasiya cəmiyyətinə keçidi müəyyən etdi. Ötən onillik ərzində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev İKT sektorunun inkişafına müqayisəedilməz əhəmiyyət verib və dinamik inkişafına zəmin yaradıb. Çoxlu sayda dövlət proqramları və qanunlar qəbul edilib.

1.İnformatikanın proqram-apparat hesablama komplekslərinin köməyi ilə təsvirlərin yaranması və emalı metod və vasitələrinin öyrənən xüsusi sahəsi necə adlanır?

A) mühəndis qrafikası

B) çertyoj qrafikası

C) bədii qrafika

D) maşın qrafikası

E) kompüter qrafikası

 2.Təsvirlərin formalaşma üsullarından asılı olaraq kompüter qrafikasını necə  bölürlər:

A) birölçülü, ikiölçülü, üçölçülü           

B) mühəndis, çertyoj, maşın

C) rastr, vektor, fraktal

D) ağ-qara, rəngli, qarışıq

E) hamar, düz, həcmli

Tətbiqi proqram təminatı istifadəçinin hər hansı məsələni həll etmək məqsədilə yaradılır və sistem proqramlarının idarəsi altında işləyir.
Tətbiqi proqram paketləri (TPP) istifadəçi tərəfindən həll edilən məsələnin avtomatlaşdırılması üçün çox güclü alətdir və praktiki olaraq, onun informasiyanın emalında kompüterin bu və ya digər funksiya və prosedurlarının necə yerinə yetirlməsini bilməkdən azad edir. Hal- hazırda, öz funksional imkanlarına və reallaşdırma üsullarına görə fərqlənən çox geniş spektrli TPP mövcuddur.
TPP – müəyyən olunmuş sinif məsələləri həll üçün təyin olunmuş kompleks proqramdır.
TPP- lərinin aşağıdakı növləri var:
-        ümumi təyinatlı (universal)
-        üsulyönlü
-        problemyönlü
-        qlobal kompüter şəbəkələri

Proqram təminatı sistemini yerinə yetirdikləri funksiyalara görə iki hissəyə bölmək olar:

• sistem proqram təminatı
• tətbiqi proqram təminatı 

Sistem proqram təminatı (SPT) kompüterdə informasiyanın emalı prosesinin təşkili ilə yanaşı tətbiqi proqramlar üçün normal mühiti təmin edir. SPT kompüterin aparat vasitələri ilə sıx əlaqədə olduğundan, bəzən onu kompüterin bir hissəsi də hesab edirlər. SPT- yə aşağıdakılar daxildir.

• əməliyyat sistemləri
• servis proqramları
• proqramlaşdırma sistemləri
• texniki xidmət proqramları

İlk elektron hesablama maşınları təxminən 60 il bundan öncə meydana çıxıb. Ötən dövr ərzində kompüterlərin və onlar üçün proqramların istehsalı texnologiyası böyük inkişaf yolu keçib. Şübhəsiz, kompüterlər bütövlükdə yaşadığımız cəmiyyəti dəyişdirib. Maliyyə, kargüzarlıq, sənaye, elm, səhiyyə, təhsil və başqa sahələri bu gün kompüterlərsiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. İndi informasiyanın emal olunduğu hər yerdə kompüterlərdən istifadə olunur.

Hesablama texnikasının inkişaf tarixinə uyğun olaraq elektron hesablama maşınlarını (EHM) beş nəslə bölürlər. Bu nəsillər element bazasına, proqram təminatlarına,  texniki və istismar  göstəricilərinə görə bir-birindən köklü surətdə fərqlənirlər.
Birinci nəsil EHM-lər elektron lampalar üzərində yaradılmışdır və 1945-1950-ci  illəri əhatə edirlər. Bu tip maşınlar böyük ölçüyə, kiçik əməli yaddaşa, aşağı hesablama məhsuldarlığına (saniyədə min əməliyyat yerinə yetirirdi) malik olub, etibarlı işləmirdi və tez-tez sıradan çıxırdı. Bu nəsil EHM-lərə misal olaraq: “Ural”, “Strela”, “Minsk -1” maşınlarını göstərə bilərik.
İkinci nəsil EHM-də  elektron lampalar yarımkeçirici elementlərlə-tranzistorlarla və diodlarla  əvəz olundu. 1948-ci ildə tranzistorun ixtira edilməsi, bir neçə il sonra, təxminən 1955-ci ildə tranzistorlar üzərində qurulmuş ikinci nəsil elektron hesablama maşınlarının yaranmasına gətirib çıxarmışdır.
Bu nəsil  EHM-lər daha  yüksək hesablama məhsuldarlığına (saniyədə milyon əməliyyat yerinə yetirirdi),  əməli yaddaşa malik oldular və onların ölçüləri hiss ediləcək dərəcədə kiçildi.  Bu cür EHM-də alqoritmik dillərin tətbiqi geniş  vüsət aldı və  məsələlərin maşında həlli qaydaları sadələşdi. Bu nəsil  EHM-lərə misal olaraq “BESM”, “Minsk -22” və s. misal göstərə bilərik.

Windows əməliyyatlar sistemində fayl və qovluqlarla işləmə qaydalarını nəzərdən keçirək. İstənilən qurğuda yeni qovluğun yaradılması üçün «Мой компьютер» -də qurğunu seçib, «Файл» menyusunu açırıq. Həmin menyunun «Создать» əmrini verərək, ekranda yeni yaranan qovluq işarəsinin altındakı «Новая папка» sözünü silərək həmin yerə qovluğun adını yazırıq Enter düyməsini basmaqla yeni qovluğu yaratmış oluruq. Hər hansı faylı və ya qovluğu bir qurğudan digərinə köçürmək üçün MOUSE-un sol düyməsindən istifadə etməklə həmin fayl və ya qovluğu seçib,  sağ düyməni basaraq kontekst menyusunu açırıq. Həmin menyuda olan «Отправить» düyməsini əmrini verdikdə kompüterdə olan qurğuların siyahısı əks olunur. Lazımi qurğunu seçərək MOUSE-un sol düyməni sıxırıq və beləliklə, fayl və ya qovluğu həmin qurğuya göndərmiş oluruq.