İnformatika kateqoriyası üzrə məqalələr

Kompüterin hər hansı bir işi yerinə yetirməsi üçün aparat təminatı ilə yanaşı,ona göstərişlər toplusu, yəni proqramlar lazımdır. Klaviaturada kla vişin basılmasına,siçanın hərəkətinə, başqa kompüterdən informasiyanın alınmasına və digər hərəkətlərə kompüterin necə reaksiya verməsini məhz proqramlar müəyyən edir. Ekrana gö rün tünün çıxarılmasını, sənədin printerdə çap olunması üçün hazırlanmasını, kom püterdə musiqinin səsləndirilməsini proqramlar həyata keçirir.

Dilini bilmədiyimiz insana nəyi isə başa salmaq üçün ya jestlərdən, ya da onun başa düşdüyü dildəki sözlərdən istifadə edirik. Kompüterin mərkəzi qurğusu olan prosessorun da öz dili var.
Maşın dili.
Kompüterin bilavasitə “başa düşdüyü” yeganə dil – sadəcə, ədədlər yığınından ibarət olan maşın dilidir [machine language]. Ədədlərlə işlədiyindən prosessor üçün komandaları kodlaşdırmaq, məsələn, ədədlərlə ifadə etmək lazımdır. Tutaq ki, 1 – toplamanı, 2 – vurmanı, 3 – bölməni (yaxud uyğun olaraq 01, 02, 03) və s. bildirir. Müəyyən əməliyyatı yerinə yetirmək üçün proses sora komandalardan əlavə verilənlər də lazımdır. Sadəlik üçün, tutaq ki, hər hansı uydurma prosessorun komandasının ümumi şəkli belədir:

Dünyanın heç bir coğrafi xəritəsində əks olunmayan, lakin bununla yanaşı yüksək kompyuter texnologiyaları və vençur kapitalının mərkəzi rəmzinə çevrilən ABŞ-ın Silikon (silisium) Vadisi 40 yaşını qeyd edib. 

Dünyanın ən nəhəng texnoloji mərkəzi

İlk dəfə bu anlayış 11 yanvar 1971-ci il tarixində jurnalist Don Heflerin «ABŞ-ın Silikon Vadisi» adlı məqalələr seriyası dərc olunanda yaranıb. Bu gün xüsusi texnoloji terminə çevrilən bu sözdən öz məqalələrində istifadə edərkən jurnalist mikroprosessor istehsalında silisiumundan yarımkeçirici kimi geniş tətbiq olunduğunu nəzərdə tuturdu. Silikon Vadisinin texnoloji mərkəz kimi tarixi məhz bu sənaye sahəsindən başlayıb.

Müasir dövrdə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından (İKT) iqtisadiyyatın real sektorlarında geniş istifadə olunması təsərrüfatların bazar infrastrukturunu (maliyyə, ticarət, biznes və s.) informasiya texnologiyaları əsaslarına çevirməyə imkan verir. Bu isə elektron biznes mühitinin texnoloji bazisinin, elektron kommersiyasının, informasiya-marketinq şəbəkələrinin yaradılmasına imkan verir.

Son zamanlar aparılan tədqiqatların nəticələri göstərişmişdir ki, internet texnologiyalarının marketinqə tətbiqi real iqtisadi səmərə verir. Bu şirkətlərə bir tərəfdən öz xərclərini azaltmağa, digər tərəfdən isə mənfəətlilik səviyyəsini artırmağa imkan verir. İnformasiya cəmiyyəti quruculuğunun müasir vəziyyətində internet-marketinqin rolu getdikcə artmaqdadır.

İstənilən məsələdə qarşıya çıxan problemlərin təhlil edilməsində, qərarın qəbul edilməsində, əməliyyatlara nəzarətdə, yəni məhsulun yaranmasında və xidmətində informasiya lazımdır. İnformasiya termini latınca informatio -izah etmə, aydınlaşdırma, başa salma, hər hansı faktı, hadisəni, əlaməti ifadə etməkdir. Bu ümumi elmi anlayış olub, adamlar arasında məlumatlar mübadiləsi, qurğular, adamlar, canlı və cansızlar arasında siqnalların mubadiləsini özündə birləşdirir. 

İnformasiya — adam, əşya, fakt, hadisə, əlamətə təsnif olunma formasından asılı olmayaraq proseslər haqqında məlumatdır. Bu termin altında idarəetmə məsələsinin həlli üçün məlumatların anlaşılması və işlənməsi başa düşülür. Məlumatlar təşkilatda və ondan kənarda baş verən hadisələri özündə əks etdirir.

Bioinformatika 2 texnoloji inqilabın — biotexnologiyanın və informasiya texnologiyasının yaradılması və sürətli inkişafının, onların elmi nailiyyətlərinin birgə tətbiqinin nəticəsi kimi formalaşmış və hazırda da bu yönümdə inkişaf edən elmlərarası yeni elmi fəaliyyət sahəsidir. «Bioinformatika» məfhumu elmi ədəbiyyatda yalnız 1991-ci ildən başlayaraq işlədilsə də, bu elmin formalaşma dövrü təxminən son 50 ili əhatə edir. Geniş mənada bioinformatika dedikdə, kompyuter texnologiyalarını və riyazi metodları tətbiq etməklə bioloji məlumatların toplanmasi, sistemləşdirilməsi, saxlanılması və ötürülməsi, analizi və interpretasiyası üzrə fundamental və tətbiqi yönümlü tədqiqatlar sahəsi başa düşülür. Dar mənada isə bioinformatika genetik məlumatın təşkili, ekspressiyası və təkamülü ilə bağlı tədqiqat sahəsi kimi başa düşülür. Yalnız 1998-ci ildə elmi ictimaiyyət tərəfindən ayrıca elm kimi qəbul olunmuş bioinformatika qısa müddət ərzində elmi tədqiqatlara yardımçı bir sahədən müasir biologiyanın aparıcı qollarından birinə çevrilmişdir.

Yəqin ki, kompyuterə yaxşı bələd olanlar söhbətin nədən getdiyini başa düşdülər. Belə ki, «QWERTY» kompyuterin klaviaturasında yazı klavişlərinin birinci sırasında duran ilk 6 hərfin birləşməsindən əmələ gələn addır.

Klaviaturada hərflərin niyə məhz belə ardıcıllıqla düzülməsinin səbəbi isə ola bilsin çoxlarına bəlli deyil.

Ona görə də məlumat verək ki, «QWERTY» düzülüşü, ilk dəfə, vaxtı ilə yazarların çox sevimlisi olan mexaniki yazı maşınının klaviaturasında qurulmuş və bu tərtibatın meydana çıxmasının maraqlı tarixçəsi vardır.

1. 111011₂ ədədinin 10-luq say sistemində yazılışı necədir?

A) 20₁₀

B) 49₁₀

C) 59₁₀

D) 84₁₀

E) 327₁₀

Lay 1: Fiziki lay ( İngiliscə: Physical layer)

Fiziki lay kompüterlər arasında məlumatın kabel üzərindən fiziki şəkildə ötürülməsi üçün yaradılmışdır. Məlumatı ötürən tərəfdəki fiziki lay məlumatı rəqəmsal (1 və 0) formadan elektrik siqnallarına çevirib kabelə yerləşdirir və qəbul edən tərəf də fiziki lay vasitəsi ilə kabeldən oxuduğu siqnalları təkrar rəqəmsal formaya çevirir. Yəni məlumat kompüterdə olarkən ikili say sistemi üzrə kodlaşdırılmış olur. Bu lay məlumatın ikili say sistemindən siqnal formasına çevirilərək ötürülməsində əsas rol oynayır. Əgər hər iki tərəf eyni forma ötürmə sürətindən və ya tezliyindən istifadə etməzsə, məlumatı ötürmək mümkün olmayacaqdır. Məsələn, bir tərəf +5 volt və 2 millisaniyə tezliyində elektrik siqnalı göndərirsə, qəbul edən tərəf eyni parametrlərdə olmalıdır.

OSİ modeli kompüter şəbəkələri sisteminin fiziki təchizatından tutmuş ta proqram təminatına kimi işləmə prinsipini izah edir. Bir kompüterdən digərinə məlumat göndəriləndə baş verən proseslər standartlaşdırılmış formada bütün kompüterlərdə eyni ardıcıllıqla aparılır. OSİ modeli şəbəkəni öyrənmək üçün ən mühüm bölmələrdəndir. Buna səbəb şəbəkələrin yaranması tarixi ilə bağlıdır. Kompüter şəbəkələrinin ilk yarandığı vaxtlardan, fərqli firmalar özlərinə məxsus texnologiyalarla şəbəkə sistemləri yaradır və satırdılar. Bu firmaların istehsal etdiyi şəbəkə kartları və texnologiyası öz kartlarından başqa şəbəkə kartlarını və texnologiyalarını tanımırdılar.