Əziz Nesin satirası kateqoriyası üzrə məqalələr

Dünən bir nəfər məşhur rəssam qadının əsərləri sərgisinin təntənəli açılışı idi. O sərgiyə getmək bizə də nəsib olmuşdu. Hamı tanış adamlardı. Küçədə dözülməz isti vardı. Bu, çıxış edənlərin hərarətini daha da artırırdı. İştirak edənlərdən məşhur rəssam bir qadın ümumi əhvali-ruhiyyədən vəcdə gələrək, qızğın bir nitq söyləyərkən birdən səsini dəyişdi:

– Dostlar, dünən gecə bir yuxu görmüşəm.

– Yəqin ki, qorxunc yuxu idi? – deyə şair maraqlandı.

– Bunu sonra siz özünüz müəyyən edərsiniz. Burada yuxu yozmağı bacaran varmı?

Rəssam öz yuxusunu danışmağa başladı.

– … Küçə adamla dolu idi. Hərə öz yolu ilə gedir, hərə öz işi ilə məşğuldu. Mən də gedirdim. Birdən izdihamın içərisindən bir səs eşidildi: “Eyyyy!”. Hamı geri çevrildi. Biz də o dəqiqə dayandıq…

Biri varmış, biri yoxmuş, səndə olsa da, məndə yoxmuş, məndə olsa da, onda yoxmuş. Bir zamanlar yer üzünün bir guşəsində bir ölkə varmış. Bu ölkədəki bəndələr xoşbəxtlik içində yaşayarkən, Allah göstərməsin, bir naməlum yolxucu xəstəlik onları qırmağa başlamışdı. Elə xəstəlik ki, ölkədəki insanların bir hissəsi zəifləməyə, kiçilməyə, digər hissəsi də gonbullaşmağa, iriləşməyə başlamışdı.

Arıqlayanların boyları da gündən-günə balacalaşırmış. Amma bu balacalaşma, kiçilmə, zəifləmə o qədər yavaş-yavaş olurmuş ki, heç kim nə özünün, nə də başqalarının kiçildiyini hiss etmirmiş. Gündə ancaq beş-on qram zəifləyir, bir-iki millimetr balacalaşırlarmış. İnsanlar kiçilə-kiçilə, xırdalaşa-xırdalaşa, zəifləyə-zəifləyə, sısqalaşa-sısqalaşa bir zaman gəlmiş ki, çəlik qədər arıqlamış, sacayaq qədər qısalmışlar. Gündən-günə daha da qısalıb cırtdan boyda olmuşlar.

Digər yandan da insanların bir hissəsi gündən-günə şişmanlaşır, iriləşirmiş. O birilərinin kiçilməsi, balacalaşması kimi, bu böyümə, kökəlmə də gündən-günə bir neçə millimetr, beş-on qram olduğundan, nə özləri, nə də başqaları onların hər gün bir az da yekələrək div boyda olduqlarını hiss etdirirlərmiş. Boyları qüllə qədər uzanır, gövdələri gəmi qədər iriləşirmiş.

Türkiyə Cumhuriyyəti qurulanda ilk qəbul olunan qanunlardan biri də «Soyad qanunu» idi. Hər bir Türkiyə vətəndaşı özünə soyad almalı idi. Böyük ustad Aziz Nesin də onlardan biri idi. Yazıçının öz dilindən «Nesin» soyadını necə seçdiyini təqdim edirik.

«1934-cü ildə soyad haqqında qanun qüvvəyə mindi. Hər bir türk özünə soyad almalı idi. Hərə öz soyadını özü seçdiyi üçün də insanların gizli hissləri ortaya çıxdı. Dünyanın ən xəsisləri „səxavətli“, dünyanın ən qorxaqları „ürəkli“, dünyanın ən təmbəlləri „çalışqan“ kimi soyadları aldı.
Bir məktub yazıla biləcək dövrdə ancaq imzasını çəkə bilən bir müəllimimiz özünə „çevikel“ soyadını almışdı. İrqçiliyin yayıldığı günlərdə, xüsusilə türklüyü qarışıq olanlar irqçiliyi göstərən soyadları seçmək üçün canfəşanlıq edirdi.
Hər cür qarətdə geridə qaldığım üçün soyad qarətində də ən sona qalmışdım. Mənim üçün hər kəsin qarşısında fəxr edə biləcəyim soyad qalmadığına görə »Nesin" soyadını götürdüm. Hər kəs «nesin» deyə çağıranda, bunu sual kimi dərk edib, nə olduğunu düşünüb özümə gəlmək istəyirəm."

Mənbə: pahoo.az

Mən rezin bir dəyənəyəm! Özüm də Amerika əsilliyəm. Mənə qədər Amerikadan buralara ən əvvəl demokratiya gəlmişdi, sonra cip, dalınca da dəyənək, yəni mən. Ciplə dəyənək, biz ikimiz demokratiyanın açtığı cığırla gəldik.

Mən rezin bir dəyənəyəm! Buralara amerikan köməyilə, amerikan alicənablığından gəldim. Ruha girmədim, quyruqda dolandım, buyruq oldum. Hər yerdə sıxıntı olur, olacaq. Avtomobil şini, ehtiyat hissələr qəhətə çıxsa da, mən əl altındayam. Mənim sıxıntım çəkilmədi, bol bol ehtiyacı qarşıladım.

Mən rezin bir dəyənəyəm! Burada heç köhnədən diş fırçası yox idi, onun yerinə taxta diş çöpləri istifadə edirdilər. Mən gəlməmişdən də yerimə var idi, amma fil sinirini polislər deyil, xalq istifadə edirdi, xalqın fil siniri tətbiqinə qadağa qoyuldu. İndi fil sinirinin yerinə mən keçdim.

Mən rezin bir dəyənəyəm! Üzüm qaradır. Yumşaq görünürəm, amma yumşaqlığıma aldanmayın. Məndən əvvəl mənim əvəzimə istifadə etdikləri meşə odunu, zoğal çubuğu mərhəmətə gəlir, qırılır, mən əsla qırılmaram. İkiüzlü siyasətçi kimi üzüm həm qara, həm də yumşaqdır. Əyilib bükülürəm, amma heç bir zaman qırılmıram.

Mən rezin bir dəyənəyəm! Özünü tanımayanlara, yerini göstərib özlərini tanıtdırıram, özümü də… Mənim yerim polislərin beli və əlidir! İş görməyən vaxtlarda, qıvrılıb qara əfi ilan kimi qapı arxasında mismarda quyruğumdan asılı dururam.

İki şey var ki, onlar yurdumuzda yetişmir. Biri qəhvə, biri demokratiya. İkisi də bizə xaricdən gəlir. Nə etdiksə yurdumuzda qəhvə yetişdirə bilmədik. Vətənimizin torpağı, havası, suyu qəhvə yetişdirmək üçün əlverişli deyil.

Demokratiyaya gəldikdə isə…
Sözün düzü, onun yetişməsi, inkişaf etməsi üçün əlimizdən gələni etdik. Tariximizə baxsanız, təxminən yüz il əvvəl yurdumuza demokratiyanın toxumları səpilib. Biz illərdir

— Demokratiyamız filiz verdi;
— Gənc demokratiyamız;
— Demokratiyanın cücərtiləri… deyib durmuşuq.

Şükür yetiştirənə, neçə ildir demokratiyanı güc-bəla ilə bu boya gətirdik, bir cücərti oldu.

Yüz ildir bu demokratiya üçün sərf etdiyimiz gücü qəhvə yetişdirmək üçün istifadə etsəydik,  bu gün məmləkət balta girməmiş qəhvə meşəsinə dönərdi.

Zamanında lazım imiş, bilməmişik. Qəhvə toxumu əkmək əvəzinə demokratiya toxumu əkmişik. İndi isə olanlar göz qabağındadır.

Qazıgöy körpüsündə gənc bir qadın:

— Ay haray!.. Çantam, çantam! Tutun, qaçır!!! – deyə bağırdı.

Qələbəlik bir-birinə qarışdı. Yalın ayaq qaçan bir oğlan körpü pilləkənlərini üç-üç atıla-atıla qaçırdı.

Gənc və gözəl qadın isə sağa-sola dönərək:

— Nə olar ki, onu tutsanız! – deyə yalvarırdı.

Oğru qaçıb gözdən itəndən beş dəqiqə keçməmişdi ki, gənc bir polis, əli çantanı oğurlamış oğrunun çiynində oraya gəldi.

— Çanta kimindir?

Bu qara, təptəzə, böyük bir çanta idi. Gənc və gözəl qadın sevinclə qələbəlik içindən çantaya tərəf atıldı.

— Mənimdir… Sizə çox təşəkkür edirəm.

Rəcəb dayı skamyanın üstündə bardaş qurub oturmuşdu. O, iyirmi gündə ən azı iyirmi dəfə danışdığı hekayəsini yenə də şirin-şirin nəql edirdi. O, danışa-danışa, bir əli ilə saqqalını tumarlayır, o biri əli isə cırıq corabından çıxan barmaqlarını ovuşdururdu.

Qəhvəxanadakılar hərdənbir mənimlə zarafatlaşırdılar. İyirmi gün bundan əvvəl məni bu kəndə müəllim göndərmişdilər. Mən kəndə gəlib gördüm ki, burada məktəb yoxdur. Sonra məsələ aydın oldu ki, məni məktəbi olan bir kənd əvəzinə səhvən buraya göndəriblər. İndi yəqin ki, o kənd müəllim, müəllimi olan bu kənd isə məktəb gözləyir. Kəndlilər də elə bilirlər ki, bu səhvi mən etmişəm. Ona görə də mənə sataşıb gülürdülər. Özümü elə aparırdım ki, guya onların məni dolamalarını başa düşmürəm. Bu onların daha da xoşuna gəlirdi.

Mənə kərpic divarının bir tərəfi uçmuş kənd məscidinə bitişik bir otaq vermişdilər. Ora yatandan-yatana gedirdim. Qalan vaxtım isə divarları hisdən qapqara olmuş qəhvəxanada keçirdi. Yolları qar basdığı üçün kənddən gedə bilmirdim.Bu kəndlilər yaman çox danışan adamlar idi. Hər sözün başında ya atalar məsəli çəkir, ya da ibarəli ifadə işlədirdilər. O deyir, bu deyir, sanki atalar məsəli çəkmək yarışına çıxıblarmış kimi durmadan, hey danışırdılar.

Mərhumun vəsiyyəti
Qasım kişinin çox qəribə inancları var idi. Mərhəmətli ürəyində heyvan sevgisinə geniş yer verən Qasım kişinin evində çoxlu pişik, itə rast gəlmək olardı. Ən çox sevdiyi, zövq aldığı iş göyərçinlərə çörək doğramaq idi.

 Heç vaxt ət yeməz, bağçasında hər növ ev heyvanı saxlayardı. Amma onun ən çox sevdiyi Qarabaş idi. On dörd illik itiylə elə yola gedirdilər ki, hətta heç bir söz demədən bir-birlərinin sevinclərini, kədərlərini başa düşürdülər. Uşaqı-zadı yox idi… On dörd ili bu Qarabaşla keçmişdi.

 Qarabaş iki gün davam edən xəstəlikdən sonra ölür və Qasım kişi pərişan olur. Heç nə ona təsəlli vermirdi. Düz iyirmi dörd saat onun başının üstündə ağladı.

Onu evinə gətirəndə yumruq boyda idi. Barmağını südə batırar, onun ağzına sürtərdi. Qarabaş sonradan qoç kimi iri, gözəl, insanlardan daha çox anlayışlı bir heyvan olmuşdu.

Bu hekayə, yurdumuzda mətbuat və söz azadlığının yalnız kağız üzərində bir suvenir kimi qoyulduğu, ziyalılarımızın susdurulduğu bu günlərdə, xalqı bu vəziyyətə gətirənlərə və həqiqəti ancaq çətinə düşəndə deməyə çalışan, lakin, artıq danışmağa da imkanı olmayan «qara” ziyalılara həcv kimi yazılmışdır

Biz eşşək milləti də, qədim zamanlarda siz insan milləti kimi danışırmışıq. Bizim də özümüzə xas bir dilimiz var imiş. Danışığımız, mahnı kimi gözəl və yumşaq imiş, qulağa çox xoş gəlirmiş. Necə də gözəl danışıb, türkülər oxuyarmışıq. Eşşəkcə; yumşaq, şirin, və ahəngdar dil imiş. Biz eşşək milləti əvvəllər indiki kimi anqırmamışıq, sonradan belə olub.

Bilirsiniz ki, indi bütün istəklərimizi, hisslərimizi, kədərimizi, sevinclərimizi, fikirlərimizi, bir-birimizə və siz insan ağalarımıza anqıraraq başa salmağa çalışırıq. Anqırmaq nədir? „Aaaa-ii, aaa-ii“ arxa-arxaya bir qalın, bir incə, ağızdan iki hecalı səs çıxartmaq. Anqırmaq, bax budur… Bizim o zəngin dilimiz, indi qala qala, bu iki hecalı tək sözə qaldı. Bir varlıq, bütün hisslərini tək sözlə necə izah edə bilər ?! Necə olub ki, o varlı dil,bir ölü dilə çevrilib, sonra biz eşşəklər anqırmağa başlamışıq, heç maraqlı gəlir? Əgər gəlirsə, danışım. Qısacası, bizim dil tutulub, lal olmuşuq. Qorxunc bir hadisə ilə ağlımız başımızdan gedib, dilimiz tutulanda da, eşşəkcəni bütünlüklə unutmuşuq. O gündən sonra, yalnız anqıraraq, iki uzun heca ilə hisslərimizi başa salmağa çalışırıq.Biz eşşəklərin dilinin tutulması çox köhnə bir hadisədir.

Çayxanada “şap” deyə, sillə səsi eşidildi. Nərd, domino, kart oyunu dayandı, danışıq səsləri kəsildi. Başlar səs gələn tərəfə çevrildi. Şilləni yeyən yekəpər biri idi. Şillə vuran isə əksinə, arıq, sısqa, balaca idi. Nəhəngin sol yanağında sısqanın barmaqlarının izi hələ də qalmışdı. Polis belə, bəli, polis belə bu barmaq izindən kimin vurduğunu asanlıqla aydınlaşdıra bilərdi.

Çayxanadakılar nəhəng kişinin bu sısqanı altına alıb, əzəcəyini zənn etdilər, amma belə olmadı.

Yekəpər “şikayətçiyəm” – deyə, bağırdı.

Heç kəsdən səs çıxmadı. O, daha sonra:

“Hamınız gördünüz” -deyib, boyu çiyinlərinə belə çatmayan sısqaya “getdik bölməyə” deyə, səsləndi. Sısqa əhəmiyyət vermədi.

Yekəpər sürətlə çölə çıxdı. Çayxanadakılar oyunlarına, söhbətlərinə davam etdilər.

Az sonra o, yanında bir polislə qayıtdı. Polisə sısqanı göstərib:

“Budur o!” – deyərək, oturanları göstərdi: “Bunlar da şahiddirlər”.