Sinir sistemi kateqoriyası üzrə məqalələr

Baş insana, məlum olduğu kimi, papaq qoymaq, qidanı çeynəmək və ağrı çəkmək üçün verilmişdir. İlk iki funksiya ilə əlaqədar olaraq heç bir problem meydana çıxmadıqda, о zaman baş ağrısı — düşünmək üçün bəhanəyə çevrilə bilər. Onun nə üçün ağrıması məlum deyildir. Bu cür hallarda nə etmək lazımdır? Hansı hallarda özünümüalicə üsulları haq­qında düşünmədən mütəxəssisə müraciət etmək zəruridir?
Baş ağrıdıqda, ilk növbədə həkimə müraciət etmək lazımdır. İnsana əvvəlcə küt və göynədici ağrı əziyyət versə də, o, gözlənilmədən kəskin və iti ağrıya çevrilir. Baş ağrısının təhlükə bildirən növlərinə, bədənin vəziyyətinin dəyişməsindən asılı olan baş ağrılarını da şamil etmək mümkündür.

Sinir sistemi xəstəlikləri ağır, bir çoxu tam sağalmayan xəstəliklər olub, bunlardan sonra bədəndə müəyyən ağırlaşmalar qalır. Bəzən də xəstənin ölümü ilə nəticələnir. Bu xəstəliklərə beyinə qansızmanı, beyin damarlarının trombozunu, nevriti, ensefaliti, meningiti, poliomielitləri, sklerozu, beyin şişlərini, sinir sistemi travmalarını, iflicləri, avitaminozları, epilepsiyanı, nevrozları, miqreni və s. göstərə bilərik.
Beyinə qansızma qəfildən, fiziki və emosional gərginlikdən sonra meydana çıxır. Xəstə huşunu itirir və yıxılır. Tənəffüs çətinləşir, nəbz gərginləşir, qan təzyiqi yüksəlir. Sifət qızarır, tərləyir. İflic baş verir, həmin tərəfdə ağız bucağı sallanır.

Psixomotor coşqunluq — bir çox psixi xəstəliklər çərçivəsində inkişaf edərək, təxirəsalınmaz tibbi yardım tələb edən kəskin cərəyan edən xəstəlikdir. Bu həyəcanlı hərəki reaksiya zamanı xəstələr vurnuxur, ora-bura qaçır, əl-qol atır, ağız-burnunu qırışdırırlar, bu zaman olar özlərini və ətrafdakı şəxsləri zədələyə bilərlər: nitqləri çox vaxt rabitəsiz, dolaşıq və qırıq-qırıq olur. Belə hallarda, birinci növbədə, həkim çağırmaq və xəstəni təcrid etmək lazımdır… Həkim gələnə qədər onun immobilizə olunması üçün lazımi tədbirlər görülməlidir. Ən səmərəli tədbir — xəstənin təsbit və saxlanmasının əsas priyomlarından istifadə edərək onu yatağa uzandırmaqdır. Tibb bacısı kəskin həyəcanlanma vəziyyətini aradan qaldırmaq üçün lazım olan tədbirləri müstəqil görməlidir. Belə hallarda ən effektli tədbir 1 ml dimedrol və 1 ml kordiamin ilə 2 — 4 ml 2,5 %-li aminazin və ya tizersin məhlulunun əzələyə yeridilməsidir. Arterial təzyiqin birdən-birə çox azalması ehtimalını (kollaps) nəzərə alaraq, inyeksiyadan sonra xəstəni 1 ½ — 2 saat ərzində uzandırmaq və bu zaman onun nəbzinə və arteriya təzyiqinə fikir vermək lazımdır. Əgər coşqunluq bir saat ərzində sakitləşməzsəinyeksiyanı təkrar etmək olar.
Xəstədə coşqunluğun ürək-damar pozğunluqları ilə birlikdə baş verməsi aminazin və tizersinin tətbiqinə qismən əks göstəriş olduğu üçün, belə hallarda əzələ və ya venaya 2 — 4 ml diazepam (seduksen) yeridilir və ya xloral-hidrat (15 — 20 ml, 6 %-li məhlulu) imaləsi edilir.
Müəllif: tibb elmləri namizədi İ.S. Proxorova

Alkoqolizm — tərkibində etil spirti olan içkilərə meyletmə xəstəliyidir. Bir dəfə spirtli içki içmə nəticəsində baş verən kəskin sərxoşluq alkoqolizmi və xronik alkoqolizm fərqləndirilir. Xronik alkoqolizmdə alkoqola (spirtli içkilərə) qarşısı alına bilməyən aludəlik və xumarlıq sindromu inkişaf edir. Birdəfəlik kəskin alkoqolizm sərxoşluğu zamanı kəskin alkoqol intoksikasiyası baş verir. Yüngül və orta dərəcədə alkoqol sərxoşluğu xüsusi müalicə tələb etmir. Ağır sərxoşluq hallarında isə komatoz hala qədər inkişaf edən müxtəlif şüur pozğunluqları, qıcolma tutmaları baş verə bilər.

ABSTİNENSİYA — morfin, kokain, alkoqol və s. kimi narkotiklərin uzun müddət işlədilməsindən tamamilə əl çəkilməsi nəticəsində əmələ gələn birləşmiş psixi və somatonevroloji pozğunluqlardan ibarətdir. Abstinensiya zəiflik, çox tərləmə, qusma, ishal, əllərin titrəməsi, oynaqlarda ağrı, təngnəfəslik, ürək döyünməsi, yuxusuzluq ilə xarakterizə olunur.
Abstinensiya vəziyyətində xəstə süst və əzgin, yaxud əksinə, həyəcanlı və əsəbi olur. Ağır abstinensiya sindromu təcavüzük və pozucu təmayüllərlə cərəyan edə bilər.Xəstələr çox vaxt ağlayırlar və nəyin bahasına olursa-olsun, narkoz əldə etmək üçün yalandan onlarda ağrı tutması olduğunu göstərməyə cəhd edirlər, çünki abstinensiyalı xəstələrin orqanizminə narkoz yeridildikdə çətin dözülən əzabverici ağrılar tamamilə kəsilir. Qeyd etmək lazımdır ki, xəstələr çox vaxt preparatları oğurlayırlar, qıfılları sındırarkən qeyri-adi məharət göstərirlər. Abstinensiyanın dayandırılması həkimin təyinatına görə tibb bacısı tərəfindən həyata keçirilən bir sıra təşkilati və müalicə tədbirlərindən ibarətdir. Bu zaman xəstəyə baxım xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xəstə üçün yataq rejimi və ən ciddi gündəlik nəzarət təyin edilir. Onun başqaları ilə görüşməsi qadağan edilir, çünki xəstənin qohumları ona narkotiklər gətirə bilərlər. Buna görə də tibb bacısı xəstə üçün gətirilən bütün şeyləri diqqətlə nəzərdən keçirir. Xəstə üçün ancaq yüngül həzm olunan, zülallar və vitaminlərlə zəngin pəhriz təyin edilir. Abstinensiyanın dayandırılması üçün, həkimin təyinatına görə əzələyə insulin, neyroleptiklər (aminazin, tizersin, etaperazin, xlorprotiksen) və trankvilizatorlar (diazepam, seduksen, xlordiazepoksid — elenum), venaya qlükoza və kalsium-xlorid yeridilir. Tibb bacısı dərmanların vaxtlı-vaxtında qəbul edilməsinə ciddi fikir verməlidir, çünki xəstələr çox vaxt müalicədən imtina edirlər. Xəstələrin narkotikləri oğurlamasına yol verməmək üçün dərmanların yaxşı qorunması qayğısına qalmaq lazımdır.
Abstinensiya dövrü 14 günə qədər davam edir. Bu dövr ərzində xəstələrin ürək fəaliyyətinin kəskin surətdə aşağı düşməsinə yol verməmək üçün tibb bacısı hər gün xəstələrin nəbzini və arteriya təzyiqini yoxlamalıdır.
Müəllif tibb elmləri namizədi İ.S. Proxorova