Sinir sistemi kateqoriyası üzrə məqalələr

Həyatında heç bir zaman baş ağrısı hiss etməyən adama yəqin ki, rast gəlmək mümkün deyil. Əksər hallarda biz bu ağrıları “miqren” adlandırsaq da, bu heç də belə deyil.  Miqren – ciddi xroniki xəstəlikdir. “Miqren” diaqnozu yalnız həkim tərəfindən müəyyən edilir. Buna baxmayaraq, bəzi əlamətlərə görə də, insan özündə bu xəstəliyin olmasından şübhələnə bilər. Belə şübhələr yaranan kimi isə, tez bir zamanda həkim-nevropatoloqa müraciət etmək lazımdır.

Miqren — güclü və uzun sürən baş ağrılarıdır. Ağrı bir göz və onun ətrafından başlayaraq tez bir zamanda əksər hallarda başın bir yarısına, nadir hallarda isə hər iki yarısına yayılır. Ağrı pulsasiya (nəbz vurğuları kimi) xarakterli olur. Ətraflar soyuyaraq avazımış olur. Parlaq işıq, kəskin yüksək səslər ağrını artırır. Miqren tutması zamanı tez-tez ürəkbulanma və qusma da baş veriri.

Tutma zamanı bəzi hallarda xəstədə görmənin ikiləşməsi, gözlərinin qarşısında yanıb-sönən işıqların, ziqzaq (əyri-üyrü) şəkilli xətlər və ya qığılcımların olması kimi şikayətlər də olur. Miqren tutması zamanı ağrı o qədər güclü olur ki, onların olması səbəbindən insanın işləməsi və ya evdə nə isə bir iş görməsi belə, mümkün olmur. Ağrı sözün əsl mənasında insanı yatağa “zəncirləmiş” olur. Ayağa qalxmaq, otaqda gəzmək, hər hansı bir istənilən işin yerinə yetirilməsinə edilən kiçik bir cəhd ağrını daha da artırır. Miqren tutması zamanı arterial təzyiqin artması adətən müşahidə edilmir.

Sakitləşmək, əsəbləri nəzarətdə saxlamaq çətin görünsə də, oxuyacaqınız bu məsləhətlər  duşdüyünz vəziyyətlərin daha pisə hal almasının qarşısını ala bilər və əsəblərinizi biraz sakitləşdirə bilərsiniz.

— Səssiz durun: Beyninizin içindəki bütün düşüncələri demə istəyi hər nə qədər ağır gəlsə də, bu kimi vəziyyətlərdə səssiz qalmaq ən doğru variantdır deyə bilərik.

-Əsəbinizi daha sonra peşman olacağınız sözlərə çevrilməsinə icazə vermək yerinə ağıllıca rəftar edərək səssiz qalın və düşüncələrinizi əks etdirmək üçün daha uyğun bir anı gözləyin.

Kanadalı alimlər belə qənaətə gəliblər ki, depressiyaya səbəb bağırsaqlardır. «McMaster» universitetinin araşdırmaçıları bağırsaqlarda yaşayan mikrofloranın beyindəki kimyəvi proseslərə təsir etdiyini və insanın ruhi vəziyyətini dəyişdirdiyini qeyd edirlər.

Bunu müəyyən etmək üçün siçanlar üzərində araşdırma aparılıb. Belə ki, sağlam gəmiriciyə onun bağırsağının fəaliyyətinə təsir edən antibiotik verilib. Nəticədə onların sonradan daha qorxaq və əsəbi olduğu müşahidə edilib.

Bundan əlavə, onların beyinlərinin depressiya bölgəsində də dəyişiklik qeydə alınıb. Düzdür, insanlar və heyvanlar arasında fərq ola, araşdırmalar eyni nəticəni göstərməyə bilər. Ancaq alimlər bağırsaqlara xüsusi diqqət etməyin vacibliyini qeyd edirlər.

 

Altsheymer, Parkinson xəstəlikləri və onurğa sütunu zədələnmələri ilə bağlı olan bir sıra genlər aşkar ediblər. Alimlər həmin genlər ilanbalığında aşkar edilib.

Bu, genetiklərə insanda zədələnmələr, yaxud neyrodegenerativ xəstəliyin inkişafı zamanı nasazlığın məhz harada baş verdiyini anlamağa imkan verir. Belə ki, insandan fərqli olaraq, ilanbalığı əsəb sistemini bərpa edə bilir. Məsələn, əgər onurğa beyini zədələnirsə, əsəb hüceyrələri bərpa olur və 10-12 həftədən sonra ilanbalığı artıq normal hərəkət edir.

Canlı orqanizm daim onu əhatə edən mühitdən qıcıqları qəbul edərək, onlara qarşı müvafiq cavab verir. Bu proses sinir sistemi vasitəsilə həyata keçir. Sinir sistemi sinir toxumasından təşkil olunmuşdur. Bu toxuma oyanma və oyanmanı nəqletmə qabiliyyətinə malikdir. Oyanmanın sinir sistemində yayılmasına impuls deyilir. Sinir toxuması neyrondan (sinir hüceyrəsi) və neyroqliyadan təşkil olunmuşdur. Neyronlar arasında anatomik rabitə olmadığından, oyanma bir neyrondan digərinə mediator adlanan xüsusi kimyəvi maddələrin ifraz olunduğu sinapslar vasitəsilə ötürülür. Sinir hüceyrələrinin uzun çıxıntıları olan aksonları sinir liflərini əmələ gətirir. Sinir lifləri toplaşaraq sinir dəstələrini, kiçik sinir dəstələri isə böyük sinir dəstələrini, nəhayət bunlar da siniri təşkil edir.
Vəzifə cəhətdən hissi, hərəki və ara neyronlar ayırd edilir.

 İndi dünyanın bu və ya digər nöqtəsində baş verən hadisə az sonra o biri başında bilinir. Həticədə hər bir insan buna sürətlə reaksiya verməli olur. Heç də təsadüfi deyil ki, son dövrlər nevrozların və bəzi xəstəliklərin əlaməti olaraq vahimə tutmaları (panik tutmalar) xəstəliyindən əziyyət çəkənlərin sayı artmaqdadır. Panik hücumlar, vahimə tutmaları vegetativ sinir sistemi pozğunluğunun zirvə nöqtəsidir.

Vegetativ sinir sistemi şüura tabe olmayan, insan tərəfindən dərk olunmayan sinir sistemidir: bu, daxili üzvlərimizi, qan-damar, tənəffüs, həzm, tənasül, endokrin sistemi və sairi dirijor kimi tənzimləyir. Bu pozuntular həm anadangəlmə, həm də sonradan qazanılma ola bilər. Bəzi adamlar söz deyəndə qızarır, ağarır, kiçik bir narahatlıq olanda əllərində tərləmələr, ürək döyüntüləri, sifətində həyəcan açıq şəkildə hiss olunur. Ən kiçik emosional və fiziki yüklənməyə qarşı bu cür şəxslər çox davamsız olur. 
   
   Belələri istiylə yanaşı, soyuğu da sevmir, haradasa orta həddə yaşamağı sevirlər. Təbabətdə bu cür şəxslər «vegetativ sinir sisteminin anadangəlmə zəifliyi olan adamlar kimi» xarakterizə olunur.

İnsanın xarici mühit şəraitinə uyğunlaşması onun sinir sisteminin fəaliyyəti ilə bağlıdır. Sinir sisteminin tənzimedici fəaliyyətində iki istiqamət ayırd edilir. Orqanizmin daxili orqanlarının və toxumalarının normal fəaliyyəti tənzim olunur, digər tərəfdən də xarici mühitlə orqanizmin daxili mühiti arasında sabit mütənasiblik saxlanılır. Rus fizioloqu İ.P. Pavlov bu istiqamətlərdən birincisini ibtidai, digərini isə ali sinir fəaliyyəti kimi adlandırmışdır. O, göstərmişdir ki, orqanizmdə orqanların normal fizioloji fəaliyyətin və orqanlar arasında qarşılıqlı funksional əlaqənin yaradılmasını ibtidai sinir fəaliyyəti həyata keçirir. İbtidai sinir fəaliyyətini baş beyninin qabıqaltı şöbələri və onurğa beyin icra edir və bu əsasən şərtsiz vegetativ reflektor reaksiyalar xarakteri daşıyır. Ürəyin fəaliyyətini, müəyyən iş görərkən ürəklə digər orqanların qarşılıqlı əlaqəli fəaliyyətini buna misal göstərə bilərik.

Yuxu (xüsusən gecə yuxusu) uşaq üçün çox vacib hesab olunur. Məhz gecə saatlarında uşağın immun sisteminin mükəmməlləşməsi baş verir. Gecənarahat yatan və ağlayan uşaqların immun sistemi rahat yatan uşaqlara nisbətən daha ləng şəkildə formalaşır. Məhz buna görə ana, uşağın gecə saatlarında normal vaxt ərzində rahat yatmasını təmin etmək üçün bütün mümkün vasitələrdən istifadə etməlidir.Əgər uşağın 5 yaşınadək, onun gecə yuxusu ilə müəyyən problemləri qalmış olarsa, bu o deməkdir ki, yaşa dolduqca onda yuxusuzluğun olması ehtimalı daha çox olur. Bu isə, əlbəttə ki, onun immunitetinin zəifləməsi, sinir və digər sistemlərinin fəaliyyətində müxtəlif problemlərin yaranması ilə nəticələnə bilər.

Somnoloqlar (yuxu üzrə mütəxəssislər) təsdiq edirlər ki, valideynlər uşağı yatmağa öyrətməlidirlər. Bəs bunu necə etməli?

Klaster (ingilis sözü olub “cluster” – “dəstə”sözündəndir) baş ağrıları – yalnız kişilərin “imtiyazıdır” və buna görə də onu bəzən “kişi miqreni” də adlandırırlar.Klaster baş ağrıları, adətən, 20-30 yaşında olan kişilərdə baş verir. 60-65 yaşlarında isə, adətən,  keçib gedərək, bir daha təkrarlanmayır. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, klaster baş ağrılarından işləyən kişilərin böyük əksəriyyəti əziyyət çəkir.

Fransanın Lille universitetinin mütəxəssisləri spirtli içkilərin daha bir bədxassəli keyfiyyətini aşkarlaya bilmişlər.Beləki,aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki,spirtli içkilərinqəbulu nəinki baş beyində damar pozğunluqları və neyronların kütləvi məhvi ilə nəticələnir,həmçinin praktiki sağlam insanlarda,hətta gənclərdə belə insult hallarının aşkarlanmasına təkan verir.Bu qənaət barədə Amerika nevroloqlar assosiasiyasının “Neurology” jurnalında məlumat verilmişdir.