Körpəyə qulluq və analıq kateqoriyası üzrə məqalələr

Bu problemlə kiçik yaşlı uşaqların analarının əksər hissəsi üzləşir. Kiçik yaşlı uşaqlar hər bir şeyin «dadına» baxmağı xoşlayırlar.

Adətən uşaqlar kiçik əşyaları — xırda oyuncaqlar və ya oyuncaqların hissələri, xırda pul, düymə, muncuq,daş, meyvə çəyirdəkləri və s. kimi əşyaları udurlar. Əksər hallarda bu uşağın 1 yaşından 3 yaşına kimi baş verir. Məhz bu səbəbdən kiçik hissələri olan oyuncaqların üzərində «3 yaşından yuxarı olan uşaqlar üçün» yazılır.

Adətən kiçik ölçüdə olan, hamar yad cisimlər uşaqda heç bir narahatçılığa, ağrılara və s. pozulmalara səbəb olmur. Əksər hallarda belə yad cisimlər 2-3 gündən sonra özü-özündən nəcis ifrazı zamanı uşağın bağırsaqlarından çıxır. Həkimlə məslətləşdikdən sonra uşağa işlətmə dərmanı vermək olar.

İti və kəsici əşyalar (iynə, sancaq, şüşə və s.) isə çox təhlükəlidir. Onlar mədə-bağırsaq traktında ilişə bilər, onun divarını deşə və ya kəsə bilər. Bu isə ağır fəsadlara gətirib çıxardacaq. Bu səbəbdən əgər uşaq iti və ya kəsici əşya udubsa, dərhal «təcili yardım» çağırın. Uşaq özünü yaxşı hiss edə bilər, lakin bu heç də o demək deyil ki, təhlükə yoxdur. Həkim gələnə kimi uşağa yemək və maye verməyin, uşağı uzandırın.

Normal yuxu uşağın inkişafı və sağlamlığı üçün olduqca vacibdir. Lakin bəzən valideynlər uşaqlarda ciddi yuxu pozulmaları ilə üzləşir — uşaq yuxuya gedə bilmir, əziyyət çəkir, ağlayır, gecəni pis yatır, tez-tez oyanır və s.

Uşağın normal yatmamağı bəzi ailələr üçün əsl problemə çevrilir.

Bu vəziyyətdə nə məsləhət görmək olar?

Mütəxəssislər uşağı daha tez və asan yuxuya vermək üçün bu kimi vasitələrdən istifadə etmək tövsiyə edir:

— həyatın ilk aylarında süni monoton küy uşağa sakitləşdirici təsir edir və yuxuya getməyə kömək edir. Bunun üçün işləyən məişət cihazların (fen, tozsoran, paltaryuyan maşı) səsini istifadə etmək olar. İşləyən cihazın səsini diktofona yazmaq olar.

1 yaşında olan uşaq təxminən 10 sadə söz deməyə bacarmalıdır (məsələn, ana, ata, nənə, baba, bəbə, ver, tut və s.) və təxminən 20 əşyanın və hərəkətin adını bilməlidir (top, kukla, «soska», gəzmək, çimmək və s.).

Uşaq öz adını bilməli, ona müraciət olunan nitqi başa düşməli və ona reaksiya verməlidir. Məsələn, böyüklər «kukla (top, maşın və s.) hanı?» dedikdə, uşaq bu əşyalara tərəf baxmalıdır, böyüklər "əlini ver" dedikdə, uşaq ona əlini uzatmalıdır və s. (digər hərəkətlər də ola bilər).

2 yaşında olan uşaq artıq qısa cümlələri qurmalıdır, danışıqda əvəzliklərdən (mən, o, sən), sifətlərdən (uzun, böyük, balaca, gözəl və s.) istifadə etməlidir. Bu yaşda olan uşaq fəal şəkildə ən azı 50 söz istifadə etməlidir (mütəxəssislər bu yaşda olan uşaqda 100 sözə qədər eşitmək istəyirlər).

2,5 yaşına qədər uşaq «uşaq dilində» danışa bilər — məsələn, "çim-çim" (çimmək), «am-am» (it), «bə-bə» (uşaq) və s. Daha sonra uşağın nitqi tədricən böyüklərin nitqinə bənzəməyə başlamalıdır. Əgər 3 yaşlı uşaq «uşaq dilində» danışmağa davam edirsə, mütləq həkimə müraciət edin.

Körpələr – bizə böyük xoşbəxtlik və sevinc bəxş edən zərif varlıqlar. Onların sağlamlığı yenicə qədəm qoyduqları dünyanın bütün təhlükələri qarşısında həddindən artıq müdafiəsizdir. Gələcəyimiz olan körpələri bu təhlükələrdən qorumaq, onların sağlam harmonik inkişafına nail olmaq bizim vəzifəmizdir. Körpəmizi sağlam böyütmək üçün kontaktda olduğu hər bir əşyanın keyfiyyətinə, ekoloji təmizliyinə ciddi nəzarət etməliyik. Çünki o sürətlə inkişaf edir və bu mərhələdə buraxılan xırda bir səhv onun gələcəyinə təsir edə bilər.

Körpənin ilk ayının gündəlik rejimi rəngarəngliyi ilə seçilmir. Rejim, əsasən, uzunmüddətli yuxudan və qısa fasiləli qidalanmadan ibarətdir. Əgər körpəni heç nə narahat etmirsə (bir yeri ağrımırsa, bələyi yaş deyilsə, ac deyilsə, ona isti ya soyuq deyilsə), o, rahat yatacaq. Körpə ilk günlərindən yatmırsa, deməli, onu nə isə narahat edir. Körpəni rejimə salmaq üçün onu nəyin narahat etdiyini aydınlaşdırmaq lazımdır. Çünki, ilk aylar körpənin qidalanması onun tələbatına görədir.

Tələbata görə qidalanma ona hər acıdığı zaman əmizdirməkdir. Doğum evindən çıxdıqdan sonra körpə tez – tez acıya bilər (1 – 2 saatdan bir, yəni gün ərzində 12 – 14 dəfə qidalanma). Bu onunla izah olunur ki, bu aralar ana laktasiya krizisi keçirir, yəni süd vəzilərinin süd hasili xeyli azalır. Səbəbi isə ananın daima körpəsini düşünməsi, məişət problemləri, fikizi yorğunluqla bağlı stresdə olmasıdır. Südün çoxalması üçün isə körpəni əmizdirərək döşü müntəzəm olaraq boşaltmaq, dincəlmək, kifayət qədər su (mütləq isti ot çayları) içmək lazımdır.

İlk günlər körpəni gecələr də qidalandırmağa məcbursunuz. Buna görə də körpənin çarpayısını özünüzünkünün yanında saxlayın ki, onu yedirtmək sizin üçün asan olsun.
Bilməlisiniz ki, ilk həftələrdə körpənin gün rejimi sabit olmayacaq. Gün ərzində (atmosfer təzyiqi düşdükdə, güclü külək zamanı körpə özünü pis hiss edə bilər) dəyişəcək.

Balqabaq- çiy və bişmiş, istənilən halda uşaqlar üçün xeyirlidir. Hətta tumlarının da xeyri var. Bu tərəvəz sentyabr-oktyabr aylarında yetişir. Qabaq və badimcan, pomidor və xiyarın mövsümü bitərkən balqabağın mövsümü hələ yeni başlayır. Onun məti çoxlu sayda pektin, kalium, kalsium, fosfor və maqnium ilə zəngindir. Balqabağın tərkibində həmçinin C, PP və B qrupu vitaminləri var. Bu tərəvəz ilə siz körpənizin rasionunu daha xeyirli və zəngin edə bilərsiz. Və əgər siz balqabağı düzgün saxlaya bilsəniz, körpənizi sevimli balqabağlı yeməklərlə hətta fevral ayında da sevindirə bilərsiz.

Balqabağın xeyirli xüsusiyyətləri
 Uşaqlar üçün bolqabaq əvəzolunmaz qidadır. Dietoloqlar onu uşaqların mədə-bağırsaqları pozulan zaman verməyi məsləhət görurlər. Balqabağın çiy məti mədə-bağırsaqın düzgün işləməsinə kömək edir.

Uşaqlara qəbizlik zamanı balqabaq verin: Qəbizlikdə və köp zamanı balqabaqın çiy şirəsi tövsiyyə edilir. Şirəni uşaqa içirtdikdən sonra qısa vaxtda köp və ağrı keçir.

Uşaqlarda yuxu pozqunluğunda balqabaq ilə yeməklər: Balqabaq şirəsi və bal sakitləşdirici effektə malikdir. Əgər uşaq narahatdırsa və heç cür yatmırsa bu dadlı içkidən ona içirdin.

Uşaqlarda anemiyada (qan azlığı) balqabaq ilə yeməklər: Balqabaq anemiyada uşaqların qidasında hər gün olmalıdır. Siz ondan şirə çəkə, salat və ya desert hazırlaya bilərsiz. Altı aylıq körpələrə baqabaq puresi vermək olar.

Balqabağı hazırlamaq üçün çox vaxta ehtiyac yoxdur. Bir dilim balqabaqı bişirin, blenderdən keçirin, bir xörək qaşıqı ana südü və ya həll edilmiş korpə smesi əlavə edib qarışdırın. İlk dəfə üçün bu qədər kifayətdir. Əgər uşağın xoşuna gələrsə, və heç bir allergik reaksiya olmazsa, rahatlıqla porsiyanı artıra bilərsiz.Daha böyük uşaqlar üçün çiy balqabaq və almadan salat hazırlaya bilərsiz. Daha da dadlı olması üçün yoqurt, kişmiş və xırdalanmış qoz əlavə etmək olar.

Kiçik uşağınız varsa bu təkliflər tam sizə görədir.
Əgər 3 ilə 6 yaşları arasında uşağa sahib bir valideyinsinizsə, onlarla maraqlanarkən işinizə zaman ayırmağın nə qədər çətin olduğunu bilirsiniz. Hər iki fəaliyyət də bütün diqqətinizi istər amma ümumiyyətlə qazanan gülər üzlü kiçik mələklər olar.

Budur işə yaraya biləcək bəzi təkliflər:
Ona öz işini verin: Uşaqlar evin içində özlərinə verilən vəzifələri yerinə yetirməyi sevərlər. Xüsusilə də müstəqil bir şəkildə işi tamamlaya biləcəklərinə dair olsa. Məsələn çirkliləri rənglərinə görə ayırmasını ya da kitabxanadakı kitabları boylarına görə tənzimləməsini istəyə bilərsiniz. Səyini mükafatlandırmağı da unutmayın.

Ana südü ilə düzgün qidalandırılmanın ən əsas prinsiplərindən biri – uşağı onun tələbatına görə yedizdirməkdir.

Bunun mənası nədən ibarətdir? Bunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, uşağı istənilən səbəbə görə (oyandı, ağladı, narahatdır və s.) əmizdirmək lazımdır. Yəni uşaq nə vaxt istəyirsə, nə qədər əmmək istəyirsə, bunun üçün ona müvafiq şərait yaratmaq lazımdır. Bu, yalnız uşağın yedizdirilərək doyuzdurulması uçün deyil, onun psixoemosional rahatlığı üçün də çox vacibdir. Uşağın özünü rahat hiss etməsi üçün, uşaq 1 saat ərzində 4 dəfəyədək əmizdirilə bilər. Bundan heç də qorxuya düşmək, çəkinmək lazım deyil. Bu yalnız ilk dörlərdə baş verə bilər. Daha sonra uşaq özünün fərdi qidalandırılma ritmini yaradır ki, bu zaman onun əmizdirilməsi arasında olan fasilələr get-gedə artmış olur.

Daha bir vacib göstərici əmizdirilmənin müddətidir ki, onu da uşaq özü tənzimləyir: uşaq özü ananın döşünü buraxmayana qədər onu döşdən ayırmaq olmaz! Əks halda, uşaq doymayacaq, ananın döş giləsində isə müəyən problemlər yarana bilər. Bütün uşaqlar heç də eyni qaydada əmmirlər – bəziləri hər hansı bir fasilə vermədən tez-tez əmir, digərləri isə əksinə, hər damcını belə iştahla yeyir. Ona görə bəzi uşağa doymaq üçün aktiv şəkildə 10 dəqiqə əmmək kifayət edirsə, digərinə bunun üçün yarım saat, bəzən isə daha çox vaxt lazım olur. Analar bunu mütləq nəzərə almalı və səbirli olmalıdırlar!

Ana südü ilə qidalandırılma zamanı heç bir qrafik və cədvəllərə əməl edilməsi lazım deyil. Tez-tez və uzunmüddətli əmizdirilmələr zamanı uşağın normadan çox yeyə biləcəyi qorxusunun ciddi bir əsası yoxdur. Çünki ana südü uşağın mədəsində ləngimir və 15 dəqiqədən sonra nazik bağırsağa keçir. Uşağın bağırsağı isə ana südünü praktik olaraq qeyri-məhdud miqdarda həzm etmək qabiliyyətinə malikdir!

Müəyyən olunmuşdur ki, ana südü özüözünü “həzm etməyə” kömək edir. Bildiyimiz kimi, onun tərkibində bir sıra fermentlər də vardır. Məhz onların təsiri altında südün tərkibində olan yağlar və digər qida maddələri tez bir zamanda asanlıqla həzm olunur. Beləliklə, uşaq öz orqanizminə heç bir zərər vermədən, praktik olaraq daim ana südünü əmərək onu mənimsəmək qabiliyyətinə malikdir!

Əmizdirmə zamanı ananın düzgün duruş vəziyyəti çox vacibdir.

Çünki uşaq 30 dəqiqəyədək, bəzən isə daha çox əmə bilər. Əgər bu zaman ana düzgün duruş vəziyyəti almışdırsa, bu, gələcəkdə onu bel-kürək nahiyyəsində ağrı və şişkinliyin yaranması, qollarının keyləşməsi kimi əzablardan qoruya bilər. Bundan əlavə düzgün vəziyyətdə və sərbəst şəkildə oturan ananın südü daha yaxşı ifraz olunur. Uşaq rahat vəziyyətdə olduqda, o, ananın döşünü düzgün və yaxşı götürür, bütün əmmə dövründə döş giləsini ağzında düzgün saxlayır, nəticədə isə, südü effektiv şəkildə soraraq asanlıqla uda bilir.

Uşağın əmizdirilməsinin düzgün və rahat şəkildə aparılması üçün aşağıdakı şərtlərə əməl edilməsi məsləhət görülür:

• Uşaq rahat şəkildə olmaqla bütün bədəni ilə anaya söykənməlidir. Onun balaca qarnı, döş qəfəsi, dizləri sıx şəkildə ananın bədəninə toxunmalıdır.

Yeni ana olmuş təcrübəsiz xanımları ana südü və əmizdirmə mövzusunda əslində, doğru olmayan məlumatlarla yükləyən qohum, dost və tanışlar həmişə var.

Onlar sözsüz ki, bu məsləhətləri xoş niyyətlə verirlər və əmizdirmə ilə bağlı yarana biləcək problemlərdən qorumağa çalışırlar. Amma təəssüf ki, bu cür məsləhətlər nəinki yeni olan analara kömək edir, bəzi hallarda onlar üçün problem yaradır. Əgər körpənizi əmizdirməyi qərara almısınızsa, onda mənfi fikirlərə qapılmayın.

Süd gələnə qədər süni qida vermək lazımdır.Çox geniş yayılmış səhv məlumatlardan biri doğuşdan sonrakı 3-4 gün müddətində ananın döşlərində körpəni qidalandırmaq üçün lazımi miqdarda südün olmamasıdır. Həqiqətən də, bu dövrdə ananın döşlərində süd olmur. Lakin tərkibində ana südündən qat-qat zəngin zülal olan ağuz südü olur. “Childbirth” Beynəlxalq Təlim Təşkilatının təqdim etdiyi sonuncu məlumatlara (2010) görə, ana südünün 100 ml-də 0.9 qr zülal olduğu halda, eyni miqdarda ağuz südünün tərkibindəki zülalalın miqdarı 2.3 qr təşkil edir. Ağuz südü verməklə körpənizin bütün qida ehtiyaclarını ödəmiş olacaqsınız və süni qidaya heç bir ehtiyac qalmayacaqdır.

Ana südü ilə bərabər körpəyə əlavə maye və qida lazımdır. Ana südü məişət dili ilə desək, həm yemək, həm də içməkdir. Körpənin ilk 6 ayında ana südündən başqa heç bir əlavəyə ehtiyacı yoxdur. Bunu eşidən nənənlər başını tutub, “Siz uşağa şirin çay vermirsiniz?” deyəcəklər. Aşraf R.N. (Ashraf R.N.) “Additional water is not needed for healthy breastfed babies in hot climate” (Acta Paediatrica Scandinavia 1993) adlı məqaləsində hətta qızmar yayın istisində belə ana südü ilə qidalanan körpəyə əlavə mayenin verilməsinin lazımsız olduğunu qeyd edir. İsti iqlim ölkələrində körpələrin sadəcə olaraq daha tez-tez əmizdirilməsini Qoldberg N. (Goldberg N.) və E. Adams (Archives of Diseases of Childhood 1983) “Supplementary water for breast-fed babies in a hot and dry climate-not really a necessity” adlı məqalədə tövsiyə edirlər.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) ekspertləri tövsiyə edirlər ki, həm təbii (ana südü ilə), həm də süni qida (süni süd qarışıqları) qəbul edən uşaqların rasionuna əlavə qidaları (sıyıqlar, şirə, püre və s.) 6 aydan başlayaraq daxil etmək olar.

Çünki bu dövrədək körpə orqanizmi yeni qidanı həzm etməyə hazır olmur. 5-6 ayına qədər əlavə qidaları qəbul etməyə başlayan uşaqlarda allergiyalara və mədə-bağırsaq pozulmalarına daha tez-tez hallarda təsadüf edilir.

Əlavə qidaya tədriclə, kiçik dozalarla başlayın. Əsas qidalanmadan sonra yeni qidanı körpənin ağzına damızdırmaq və ya çay qaşığının ucunda vərmək lazımdır. Günbəgün əlavə qidanın miqdarını artırın.

Yeni qidanın ilk dozası nə qədər az olarsa və gec artırılarsa, atopik dermatitlərin (diatez) baş vermə ehtimalı bir o qədər azalar.