Körpəyə qulluq və analıq kateqoriyası üzrə məqalələr

Analarımız körpəni çimdirmək barədə ilk vaxtlar narahatçılıq keçirirlər. “Suyun və otağın istiliyi uyğundurmu?”, “Necə bir şampun seçməliyik”, “ Körpəni neçə dəqiqə yuyundurmaq olar?” kimi suallarla ana körpəni çimdirən zaman balaca ilə lazım olduğu kimi rahat davrana bilmir. Bu isə körpənin ilk hamamını gərgin hala salır.

Hamamın istiliyi və körpənin çimdirilmə müddəti nə qədər olmalıdır?
İlk öncə bunu bilməniz lazımdır ki, körpələr özlərinə ana bətnindəki mühiti xatırladan sudan xoşlanırlar. Ancaq körpələrin dərilərində hələ kifayət qədər qoruyucu yağ təbəqəsi yaranmadığı üçün onlar çox tez üşüyürlər. Bu baxımdan suyun istiliyinə diqqət yetirmək lazımdır. Suyun istiliyinin 36 C, otağın istiliyinin isə 22-24 C olması məsləhət görülür. Hamam müddətinin isə 5-6 dəqiqə olması kafi hesab edilir. Körpəmiz biraz böyüdükdən sonra çimmək müddətini artıra bilərsiniz.

Hər körpənin diş çıxarma yaşı bir-birindən fərqli ola bilər. Lakin məlumatlara görə körpələr təxminən ilk dişlərini 7-8 aylıq olduqları zaman çıxarır.
Körpələr ilk dişlərini çıxardıqdan sonra digərləri də çıxmağa başlayır. Körpə 1 yaşına gəldiyi zaman qabaqda 4 dənə sonra isə 2 dənə diş çıxarmış olur. 2 yaşında isə ortalama olaraq 20 diş çıxarır.

Körpələr diş çıxardıqları zaman bunu hərəkətləriylə müəyyən edir. Diş çıxaran zaman körpənin damaqlarında qaşıntı ağrı kimi şeylər olur. Körpədə bu qaşıntını və ağrını aradan qaldırmaq üçün davamlı olaraq soyuducuda saxlanmış yumuşaq içi sulu oyuncaqları gəmirməyə şərait yaratmalıyıq. Diş çıxarma ərəfəsində əsəbi, halsız daha narahat olurlar və özlərini narahat hiss edirlər. Həm də  körpələrin istilikləri də olur. Diş çıxarma zamanı hiss etdikləri qaşıntı və ağrılar körpədə yuxu problemlərinə də yol aça bilər. Yuxusuzluq problemləri olar.

Ümumdünya Səhiyyə təşkilatı uşaqları 2 yaşına qədər əmizdirməyi tövsiyə edir. Bəzi uşaqlar müəyyən yaşda ana südündən imtina edirlər, bəziləri isə hətta 3 yaşında buna hazır olmurlar.

Əgər qadın uşağını ana südündən ayırmağa qərar veribsə (çalışın bu, uşağın 1,5-2 yaşından tez olmasın), çox səbirli olmalıdır (proses müəyyən vaxt tələb edəcək). Lakin uşaq buna görə çox əsəbləşirsə, tərslik edirsə, bu o deməkdir ki, uşaq buna hazır deyil və ana bir qədər gözləməlidir.
Süd azdırsa (adətən, laktasiyanı qurtarana yaxın süd də az miqdarda ifraz olunur), laktasiyanı dayandırmaq üçün sadəcə, əmizdirməni kəsin və gözləyin. Süd çoxalarsa və süd vəzilərində narahatlıq hiss edərsinizsə, bir qədər süd sağın (süd vəzilərində gərginlik azalana qədər). Əgər siz süd vəzinizi tam boşaldarsınızsa, laktasiya daha artacaq.  
Süd vəzilərində narahatlıq hissi yenidən əmələ gələrsə, bu proseduru təkrar edin. Bu yolla süd də tədricən azalacaqdır. 
Əvvəllər laktasiyanı azaltmaq üçün qadınlara süd vəzilərini sıx bağlamaq və mayeni az qəbul etmək məsləhət edirdilər. Lakin indi həkimlər bunların əleyhinədirlər. 
Laktasiyanın azalmasına bəzi xalq təbabəti üsulları kömək edə bilər. Belə ki, sürvə (adaçayı) və nanə dəmləmələri çox yaxşı effekt verir.    
Laktasiyanın dayandırılmasından sonra laktostaz və mastitin təhlükəsi artır. Bu səbəbdən qadın çox diqqətli olmalıdır. Əgər süd vəzilərinizdə bərkimiş ağrılı sahələr, güclü ağrı hiss olunarsa, hərarət qalxarsa, dərhal həkimə müraciət edin. 

Körpənizi öpdüyünüz yerə diqqət yetirin! Yeni doğan körpələri ağız və ağız ətrafından öpmək yoluxucu xəstəliklərə yoluxmağa səbəb ola bilər. Xalq arasında”'öpüş xəstəliyi” olaraq bilinən Ebstein Barr Virusu (EBV) tərəfindən yaradılan infeksiya bu şəkildə yoluxur. Öpüş xəstəliyi hərarət, linfa damarları, dalağ və qaraciyər böyüməsi kimi narahatlıqlara səbəb ola bilər. Antaliya Manavgat Dövlət Xəstəxanasının baş həkimi və Uşaq Xəstəlikləri Mütəxəssisi Dr. Məmməd Quru, öpüş xəstəliyinin uşaqlara keçməməsi üçün uşağı öpməyi qadağan edir.  Quru, xəstəliyin yolxucu olmasının ən əsas səbəbi tüpürcək olduğunu söyləyib. Quru, sözlərini belə davam etdirib: "Ətrafımızda dəfələrlə bu sözü eşitmisiniz; “Öpməkdən doya bilmədim, çox şirindir. Adamın yeməyi gəlir!"  Halbuki uşaqları, sevgidən də olsa, öpüşlərə boğmaq heç də doğru deyil, hələ kənar adamların, yəni tanımadığımız kəslərin uşağımızı öpməsinə icazə vermək böyük bir səhvdir. “Tanımadığım biri uşağımı niyə öpsün?” deyə bilərsiniz, amma içimizdəki uşaq sevgisi, bizə hər şeyi etdirir. Gözəl bir körpə gördükdə, küçədə ya da hər hansı bir məkanda yanına gedib, maç deyə yanağına bir öpüş qondururuq. Bu davranışla tüpürcəkdə daşınan və son illərdə körpələri və kiçik uşaqları da təhdid edən “Öpüş Xəstəliyinə” yoluxdururuq." Quru, xəstəliyin hərarət, linfa damarları, dalaqda və qaraciyər böyüməsinə səbəb ola biləcəyini qeyd edib. Körpə və uşaqlara öpüş xəstəliyi yaxın təmas ya da dodaqdan öpmə ilə yoluxur. Quru, infeksiya edən virusun tüpürcəklə keçdiyini qeyd edib. Həkimlər həmçinin onu da qeyd edib ki,  «Bu uşaq dünya şipşirindir deyərək ağız və ağız ətrafından öpməyək. Ana və atalar yaxınlığı nə olursa-olsun, uşaqlarını yad insanların öpüşündən qorumalı və xəbərdar etməlidir. Bu xəstəlik birdən və ya yavaş-yavaş  istilik, baş ağrısı, titrəmə və iştahsızlıqla başlayıb, linfa damarlarında şişmə, şiddətli boğaz ağrısı ilə davam edə bilər. Virus, körpələrdə qızdırmanı 39-40 dərəcə qədər yüksəldə bilər.» Müəllif: Tahirə

8-8,5 ayında uşaq müstəqil oturmağa başlayanda onu güvəcə (bayıra) getməyə öyrəşdirmək olar.  Buna artıq 4-5 ayından başlamaq lazımdır.

Hər dəfə uşaq bayıra gedəndə onu güvəc üzərində tutmaq lazımdır. Diqqətli ana uşağın davranışından onun nə istədiyini başa düşür.

Bəzi fizioloqlar və psixoloqlar hesab edirlər ki, uşağı 12-18 ayından güvəcə öyrəşdirmək lazımdır. Çalışın güvəcdə oturmaq uşaq üçün oyuna çevrilməsin, o bundan yalnız lazımi məqsəd üçün istifadə etsin.

Ona görə də onu nəticə olmasa da güvəcdə 5-10 dəqiqədən artıq oturmağa qoymayın. Qeyd etməliyik ki, gigiyenik vərdişlərin formalaşmasında uşağın yaşı deyil, onun inkişaf səviyyəsi əsas rol oynayır.

Uşaqlarda yüksək qızdırma olanda valideynlər təşvişə düşür və müxtəlif yollarla temperaturu aşağı salmağa çalışırlar. Bu zaman qızdırmasını qətiyyən spirtli kompreslərlə endirmək, yaxud üstünü möhkəm örtmək və qalın geydirmək olmaz. Çünki belə etdikdə uşağın temperaturu daha da yüksəlir.
Qeyd edək ki, 37.4, 37.9 dərəcəli temperatur təhlükəli sayılmır, lakin 38.0, 39.9 dərəcəyə çatırsa, demək, bədəndə qızdırma var. Əgər temperatur 40.0 dərəcədən yuxarıdırsa, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır.

Qızdırmanı salmaq üçün nə etmək olar?
Körpəniz üçaylıqdan kiçikdirsə, həkimə müraciət edin. Lakin bu zaman körpənin üstünü açaraq gözləyin və15 dəqiqə sonra yenidən qızdırmasını ölçün. Qızdırma 39 dərəcə olduqda həkimlə məsləhətləşin. Həmin anda temperaturu salmaq üçün uşağa ilıq duş qəbul etdirin və ya islanmış dəsmalla kompress edin. İlıq duş qəbul etdirərkən onu 15-20 dəqiqə suyun içində oturdun, arxaya doğru uzanmasına icazə verməyin. Suyu uşağın başından aşağı tökməyin, süngəri isladaraq, bədəninin ətrafında gəzdirin.

Dərmanla müalicə
Parasetamol tərkibində aspirin olmayan aktiv maddədir. Aspirindən heç zaman qızdırmadüşürücü kimi istifadə etməyin. Parasetamol 4-6 saatdan bir verilməlidir. Əgər qızdırma parasetamolu verdikdən sonra 38.5 dərəcəyə enərsə, dərmanın vermə müddətini 4 saatdan 3 saata endirmək lazımdır.
Üç aylıqdan kiçik olan körpənin qızdırması varsa, mütləq həkimlə məsləhətləşin və özbaşına dərman verməyin. Qızdırma yüksəlirsə və artıq nəzarət də etmək mümkün deyilsə, uşağı təcili xəstəxanaya çatdırın.

Qidalanma sağlamlığın ən önəmli faktorlarından biridir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, əksər xəstəliklər balanslı şəkildə qidalanmamaqdan qaynaqlanır. Xüsusən də uşaqların düzgün qidalanması daha önəmlidir, çünki rejimsiz qidalanan uşaqların zehni və fiziki inkişafında qüsurlar — yaddaşsızlıq, ifrat köklük, şəkər xəstəliyi və s. meydana çıxır. Uşağın lap körpə vaxtından qidalanmasına hər zaman nəzarət etmək lazımdır.

0-6 aylıq körpənin qidalanması: körpə 6 aylıq olana qədər yalnız ana südü içməlidir. Ana südü körpənin fiziki-zehni inkişafı, immunitet sistemini gücləndirdiyi, körpənin xəstəliklərə yoluxma ehtimalını azaltdığı üçün əvəzsiz qida sayılır.

6-9 aylıqda qidalanma: 6 aydan sonra körpəyə ana südü ilə yanaşı, bu qidanı dəstəkləyəcək əlavə qidalar verilə bilər. Əlavə qidalar, əvvəlcə, az miqdarda verilməlidir. Meyvə-tərəvəz püreləri, təzə meyvə şirəsi, qatıq, duzsuz pendir, çörək vermək olar. Çalışın körpəni şokolada, şəkərli qidalara, duz və südlü yeməklərə alışdırmayın.

Uşaqların inkişafında qidalanmanın rolu önəmlidir. Mütəxəssislər 1 yaşı olmayan körpələrə bal, yumurta ağı, şokolad, kakao, çiyələk, pomidor, kivi, fıstıq əzməsi kimi allergiya potensiallı yüksək qidalar, dəniz məhsulları, kolbasa, sosiska, konserv və dondurulmuş qidalar, qatqılı, duzlu, souslu, ədviyyatlı hazır qidalar, çərəz, saqqız kimi boğulmaya səbəb ola bilən dənəvər qidaların verilməsinin düzgün sayılmadığını bildirirlər. Bu məhsullar allergiya və zəhərlənməyə səbəb ola bilər. 

Səhər və günorta yeməklərinə əlavə edəcəyiniz meyvə püresi körpəniz üçün daha ləzzətli ola bilər. Meyvəni yaxşıca yuyun, qabığını soyub dilimləyərək şüşə sürtgəcdən keçirin. Səhər və günorta payları arasına əlavə etdiyiniz bu meyvə püresi körpəniz üçün daha ləzzətli olacaq.
8 aydan sonra isə mərci, tərəvəz şorbaları hazırlayıb vermək olar. Günorta öynəsində veriləcək tərəvəz şorbasına qış mövsümündə kələm,  ispanaq, kərəviz, gül kələm, təzə paxla və s. əlavə edə bilərsiniz. Körpələrə altıncı aydan etibarən tərəvəz şorbalarına kibrit qutusu böyüklüyündə iki dəfə çəkilmiş yağsız qiymə, yeddinci-səkkizinci ayında isə balıq, mal, toyuq əti əlavə oluna bilər. Səkkizinci və doqquzuncu aylardan sonra körpəyə verilən dolma, plov, makaron, küftə onun iştahasını daha da açır.

Körpə dünyaya gələn zaman anaları ilk maraqlandıran məsələ ona necə qulluq etmək, yatızdırmaq, əmizdirmək və başqa qulluq metodları ilə bağlı olur. 
Məşhur “Uşaq və ona göstərilən qulluq” kitabında Spok uşağı doğulduğu gündən üzü üstə yatırtmağı tövsiyə edir. O birilərsə, körpələrin qəfildən ölümü hallarının sayca azalması statistikasını və digər amilləri göstərərək, uşağı arxası üstə yatmağa öyrətməyi məsləhət görür. 
Son illər ərzində bir çox həkim yeni doğulmuş körpələri düz və bərk yerdə, həmçinin dörd qatlanmış bələyin üstündə yatırtmağı məsləhət görür. Onlar öz fikirlərini onurğa sütununun ehtimal olunan əyilməsi, körpə yumşaq yerdə uzandıqda, başının tərləməsi, QÖS (qəfildən ölüm sindromu. Onun səbəbləri, əslində, məlum deyil, yalnız fərziyyələr mövcuddur) profilaktikası ilə əsaslandırırlar.

Hormonal, fiziki və psixoloji dəyişiklərin sıx yaşandığı hamiləlik dövrü ilə əlaqədar qadınları maraqlandıran müəyyən mövzular var. Həkim Gürkan Zorlunun hamiləlikdə ən çox soruşulan 15 suala verdiyi cavabları və tövsiyələri aşağıdakılardır: 

1. Hamiləlik boyunca hər ay neçə kq  kökəlmək olar?
-Hamiləlik boyunca bədən çəkiniz 9-13 kq arasında artacaq. Hamiləliyinizin ilk 3 ayında 0-3 kq arta bilərsiniz. İlk 3 aydan etibarənsə bədən ağırlığınız da, hər ay 1-1,5 kq artmalıdır.

2. Hamiləlikdə cinsi əlaqə təhlükəlidirmi?
-Daha əvvəlki hamiləliklərinizdə açılış, erkən doğum kimi problemlə qarşılaşmamısınızsa, cinsi əlaqə məhdudlaşdırılmaya bilər. İlk aylarda hamiləliklə bağlı şikayətləriniz, son aylarda da qarın böyüməsi səbəbiylə, cinsi istəyinizdə azalma ola bilər. 3-cü və 6-cı aylar arasında isə hormon səviyyəsindəki artım, hamilə qalma qayğısının olmamasına görə isə cinsi istəkdə artma görülə bilər.

3. Ürək bulanma və qusma məni çox narahat edir, bundan necə xilas ola bilərəm?
Bu vəziyyət sizin üçün stress qaynağı olursa və həyatınıza mənfi təsir edirsə, bu təklifləri diqqətə ala bilərsiniz:
— Səhərlər yataqdan qalxmazdan əvvəl bir neçə duzlu biskvit, ləbləbi kimi quru qidalar yeyə bilərsiniz.
— Xüsusilə qusma yolu ilə maye itirirsinizsə, bol miqdarda su içməlisiniz.
— Qəbiz olmamaq üçün, gündə 6-8 stəkan su için.
— Gündəlik fəaliyyətinizi artırın və hər gün nizamlı olaraq məşq edin.

4. Xüsusilə isti havalarda ayaq biləklərim şişir. Bu vəziyyət hansısa təhlükənin işarəsidirmi?
-Hormonların təsirilə bədəndə su və duz tutulması, ayaq üstə çox qalanda və ya oturanda ayaqlarda şişmə olması normal qəbul edilir. Bu vəziyyətin yaradacağı narahatlığı azaltmaq üçün ayaqlarınızı yuxarı qaldırın, yeməklərinizdə duzu azaldın, rahat ayaqqabı və başmaqlar geyin. Şişliklər sizi çox narahat edirsə, korsetli corablar geyə bilərsiniz.