Riyaziyyat kateqoriyası üzrə məqalələr

Samoslu Pifaqor (b.e .ə. 570-490-cı iilər) – qədim yunan filosofu, riyaziyyatçısı, pifaqorlular dini-fəlsəfi məktəbinin banisidir. 

Pifaqorun valideynləri Samos adasından idilər. Bir sıra mənbələrdə alimin atasının daşyonan, digər mənbələrdə isə varlı tacir olduğu qeyd edilib. Pifaqorun anası, yunan Soloma müstəmləməkəsini yaradan tanınmış Ankeya sülaləsindən olub. Əfsanələrə görə, alimin anadan olacağını Delflərdə Pifiya təxmin etmişdi. Qeyd edək ki, Pifaqor sözünün hərfi mənası «Pifiyanın elan etdiyi kəs» deməkdir. Alim Finiyalı Sidonda anadan olub.

Qədim müəlliflər Pifaqorun öz dövrünün bir çox məşhur müdrikləri ilə (yunanlar, farslar, misirlilər ilə) ünsiyyət qurduğunu iddia edirlər. Xüsusi ilə, gənc vaxtlarında alimin Misirə getdiyi və yerli kahinlərlə tanış olduğu söylənilir. Bir sıra müəlliflər onun yad ölkələrdən gələnlər üçün qadağan olunmuş sirlərə bələd olduğunu qeyd edirlər.

Üç riyaziyyatçı və üç fizik başqa bir şəhərdə konfransda iştirak etməli idilər. Onlar konfransa yollanmaq üçün vağzala gəlir və kassanın önündə qarşılaşırlar. İlk olaraq fiziklərin növbəsi yaxınlaşır və onlar adi qaydada hərəyə bir bilet əldə edirlər.

Riyaziyyatçılar isə üç nəfərə 1 bilet alırlar.
– Necə yəni? — deyə fiziklər təəccüblənir — axı qatarda konduktor var və biletsiz sizi qovacaqlar!
– Narahat olmayın, — deyə riyaziyyatçılar cavab verir — bizim “üsul”-umuz var.

Evklid (b. e. ə. 300-cü il) riyaziyyatdan ilk risalənin müəllifi olan qədim yunan riyaziyyatçısıdır. Onun müəllifi olduğu risalə bizim dövrümüzə gəlib çıxa bilib.

Həyat yolu və elmi nailiyyətləri
Evklid haqqında bioqrafik məlumatlar bir o qədər də çox deyil. Bizə onun elmi fəaliyyətini İskəndəriyyədə b. e. ə. 3-cü əsrdə keçdiyi məlumdur.

Evklid İskəndəriyyə məktəbinin ilk riyaziyyatçısı olub. Alimin «Əsaslar» adlı əsas işi stereometriyaya, planimetriyaya və rəqəmlər haqqında nəzəriyyəyə həsr olunub.

Faktiki olaraq Evklid riyaziyyatın inkişaf etməsi üçün bünövrə yaradıb. Həmçinin onun «Fiqurların bölünməsi» adlı inşası, 4 «Konik kəsişmələr» və «Porizmlər» adlı kitabları bugünkü günə qədər saxlanılıblar. Bundan savayı, Evklid optikadan, astronomiyadan və musiqidən yazırdı.

Qızın bölgü (və ya qızıl nisbət) — riyaziyyat və incəsənətdə tətbiq olunur. İki ədəd o vaxt qızıl nisbətdə olur ki, onların cəminin daha böyüyünə nisbəti onlardan böyüyünün kiçiyinə nisbətinə bərabər olsun. Cəbri dildə aşağıdakı kimi yazılır:



burada Yunan hərfi fi () qızıl bölgünü bildirir və onun dəyəri: 

Bir çox insanlara riyaziyyat dəhşətli dərəcədə çətin görünür və onların gözünü qorxuya salır. Bu siyahı isə sizə ümumi riyazi kələklərlə bağlı bilgi verməklə yanaşı, riyazi tapşırıqların beyində sürətli həllini asanlaşdırmağa kömək edə bilər.

1. 11-ə vurma
Hamımız bilirik ki, 10-a vurma zamanı, ədədin sonuna sadəcə bir 0 əlavə olunur, bəs siz bilirsiniz ki, 11-ə vurmaq üçün də belə sadə qayda mövcuddur. Buyurun baxın

Verilən ədədi götürüb, rəqəmlərin arasında boşluq qoyun, bu nümunədə biz 52 ədədini 11 dəfə artırırıq. 52; 5_2
İndi isə həmin iki rəqəmi toplayın və onların cəmini ortada yazın
5_(5+2)_2. Beləliklə cavab hazırdır: 572.

Qriqori Perelman Puankare teoreminin isbat edilməsinin müəllifi, fizika-riyaziyyat üzrə namizəddir. O Steklov adına Riyaziyyat universitetinin Leninqrad bölməsində işləmiş, ABŞ-ın bir sıra universitetlərində tədris etmişdir. Hazırda isə 2003-cü ildən etibarəndir ki, işləmir və demək olar ki, yad insanlarla ünsiyyət qurmur.

O 13 iyun 1966-cı ildə Leninqradda dünyaya gəlib. Perelman 1982-ci ildə məktəbli komandası tərkibində Budapeştdə Beynəlxalq riyaziyyat olimpiadasında iştirak edib. Elə həmin ildə imtahansız Leninqrad dövlət universitetinin mexanika-riyaziyyat fakultəsinə qəbul edilib. O riyaziyyatla bağlı təşkil edilən bütün olimpiada və müsabiqələrdən qalib olaraq ayrılırdı.

Qədim sivilizasiyalar “pi” sayını neçə almışlar?
E.ə. 2000-ci illərdə Babillilər π = 3,125; Qədim Misirlilər isə π = 256/81 yəni təxminən 3,1605 ‘i istifadə etməkdə idi. Qədim Yunanıstanda √10 ya da 3,162 ədədi istifadə edilirdi.
Arximed isə (e.ə. 287- 212) 3.10 / 71 və 3.1 / 7 ° “Pi” sayı olaraq istifadə etmişdir. E.ə. 500-ci illərdə “Pi” ədədi üçün 3, 1415929 olaraq istifadə edilirdi. 1424-ci ildə İranda vergüldən sonrakı 16 ədəd doğru olaraq bilinirdi.
 
1596-ci ildə Alman Ludolf Van Seylen (Ludolph van Ceulen) “Pi”nin vergüldən sonrakı 20 pilləsini hesabladı və bu rəqəm Avropa da Ludolf sabiti olaraq bilindi. O tarixdən sonra “Pi” sayının vergüldən sonrakı milyardlarla rəqəm hesablanmışdır.

(0), 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597, 2584….

Fibonaççi İtaliyada 1170-ci ildə dünyaya gəlmiş orta əsr Avropasının ən böyük riyaziyyatçılarından olub. Əsl adı Leonardo Pizalı (Leonardo Pisanus) olan Fibonaççi əsasən “Fibonaççi ardıcıllığı” ilə tanınınır.

Leonardonun atası tacir olduğu üçün tez-tez oğlu ilə birgə Əlcəzairə səyahətlər edirdi elə orada o ərəb müəllimlərindən təhsil alırdı. Bundan sonra Fibonaççi Misirə ,Suriyaya ,Bizansa ,Sicilyaya səyahətlər etdi. O ,ərəb dilində qədim antik və hind riyaziyyatçılarının yazıları ilə tanış oldu. Bundan sonra o ilk kitabını – “Liber Abaci” yazır. Burada o romalıların çətin hesablamasının əvəzində hind rəqəmlərinin səmərəli istifadəsi və hesablanması haqda bilgilər vermişdir.

II Elizaveta Alan Tyurinqə ömürlük əfv fərmanı vermişdi.
“Tyruinq haqqda çıxarılan cəzanı biz tamamilə ədalətsiz hesab edirik və onu əfv etmək- ona verə biləcəyimiz layiqli qərardır.” Ədliyyə naziri Kris Qreylinq kraliçanın bu qərarı haqqda bu cür söyləmişdi.

Alan Tyrunqi Britaniya riyaziyyatının qızıl kəlləsi adlandırdılar. A.Tyurinq kriptoqrofiyanın atası hesab olunurdu. Alan Tyurinqin deşifrə istedadı II Dünya Müharibəsi zamanı Britaniyaya çox böyük kömək göstərmişdi. Məhz Alan Tyurinq çox çətin alman kodu olan “Enigma”nı deşifrələyə bilmişdi. Bu şifrə flotda istifadə olunurdu və uzun zaman britan kriptoqrafları bunun öhdəsindən gələ bilmirdilər. Lakin, Tyurinq bunu bacarmışdı. Onun o zaman 30dan bir qədər artıq yaşı var idi.

Müharibədən sonra Alan Tyurinq kirptoqrafiya sahəsində öz işlərini davam etdirirdi. Lakin 1952-ci ildə böyük qalmaqal baş verdi. Tyurinq cavan işçi olan Arnold Myurrer ilə tanış olmuşdu, o da gecəni Tyurinqin evində keçirmişdi. O hadisədən sonra onların hər ikisini homoseksuallıqda ittiham etmişdilər. O zaman birləşmiş krallıqda homoseksuallıq qanundan kənar idi.

Məşhur amerikalı riyaziyyatçı Con fon Neymanın (1903-1957) kolleqalarından biri ona bir qədər çətin sual ilə müraciət edir. Aralarında 100 km məsafə olan A və B məntəqələrindən eyni vaxtda iki qatar saatda 50km/saat sürətlə üz-üzə olmaqla hərəkətə başlayır.
 
Qatar hərəkətə gələn zaman A məntəqəsindən hərəkətə keçən qatarın ön hissəsinə qonmuş bir arı səsdən qorxaraq dəmir yolu xətti boyu irəli 90 km/saat sürətlə uçmağa başlayır. Arı B məntəqəsindən gələn qatara toxunaraq cəld dönür və həmin sürətlə geri uçmağa başlayır. Arı qatarlar toqquşana qədər bu şəkildə davam edir. Arı neçə kilometr yol qət etmişdir?