Azərbaycan coğrafiyası kateqoriyası üzrə məqalələr

Azərbaycanda 13 qoruq, 4 milli park və 16 yasaqlıq vardır. Onlar Azərbaycanın 5,3%-ni tutur. Qoruqlarda antropogen fəaliyyətə icazə verilmir, ərazidə olan bütün təbii landşaftlar qorunur və elmi təcrübə mərkəzi kimi istifadə edilir. Milli parklarda insanların istirahət etməsinə icazə verilir. Yasaqlıqda isə təbiətin bir və ya bir neçə komponenti mühafizə edilir və çoxaldılır. Yasaqlıqlarda bir sıra təsərrüfat işləri aparmaq olar.

Azərbaycanın qərbini əhatə edən bu vilayət respublika tabeli Gəncə, Şuşa, Xankəndi və Naftalan şəhərlərindən, 20 kənd rayonundan və Gəncə-Qazax, Yuxarı Qarabağ, Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonlarından ibarətdir.

Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu
Tərkibinə Qazax, Ağstafa, Tovuz, Göygöl (Xanlar), Daşkəsən, Goranboy, Şəmkir, Samux, Gədəbəy kənd rayonları, respublika tabeli Gəncə və Naftalan şəhərləri daxildir.

Region 7 rayondan — Babək, Şərur, Sədərək, Culfa, Ordubad, Kəngərli və Şahbuz kənd rayonlarından və 3 Muxtar Respublika tabeli şəhərdən — Naxçıvan, Ordubad və Culfadan ibarətdir.

Azərbaycanda faydalı qazıntıların zənginliyi geoloji quruluşun mürəkkəbliyi ilə əlaqədardır. Azərbaycan mineral və aqroiqlim ehtiyatları ilə yaxşı şirin su, torpaq və meşə ehtiyatları ilə isə zəif təmin olunmuşdur. Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən ən əhəmiyyətli təbii ehtiyatları — neft, qaz, metal filizləri, aqroiqlim və torpaqdır. Azərbaycan -neft, dəmir filizi, alunit ehtiyatına görə Zaqafqaziyada 1-ci yeri tutur.

Lənkəran vilayəti

Iranla həmsərhəd olan bu vilayət Azərbaycanın cənub-şərq qurtaracağındadır. Relyefinə görə vilayət iki hissədən ibarətdir: Lənkəran ovalığı və Talış dağları. Lənkəran ovalığı Kaynozoyun IV dövrünün çay və dəniz çöküntülərindən, Talış dağları isə III dövrün çökmə və vulkanik süxurlarından ibarətdir.

Landşaft — coğrafi təbəqənin eyni cinsli sahəsidir. Landşaft vahidləri sinif → yarımsinif → tip →yarımtip → növ ardıcıllığı ilə təsnif olunur, Düzənlikdə üfüqi, dağlarda isə şaquli zonallığa uyğun olaraq dəyişir. Düzənlikdən hündürlüyə doğru yarımsəhra → quru çöl → dağ meşələri → subalp və alp dağ çəmənlikləri → subnival və nival komplekslər bir birini əvəz edir. Bəzən landşaftların növbələşməsi bütün dağlarda eyni olmur. Hündürlük artdıqca dağ landşaftları aşağıdakı kimi dəyişir: landşaft qurşaqlarının daha çox yayıldığı Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarında; dağ çölləri → dağ meşələri →dağ çəmənləri → qayalıq — nival (cəmi 4 dənə).

Bu vilayətin tərkibinə Respublika tabeli Bakı, Şəki, Sumqayıt şəhərləri, 17 kənd rayonu və 4 (Abşeron, Quba-Xaçmaz, Şəki-Zaqatala, Dağlıq-Şirvan) iqtisadi rayonları daxildir.

Abşeron iqtisadi rayonu
Tərkibinə Abşeron və Xızı kənd rayonları, respublika tabeli Sumqayıt və Bakı şəhərləri daxildir.

Bu vilayət Kür və Araz çayları arasında suayrıcı olub, şərqdən qərbə doğru yüksəlir. Ən uca zirvəsi Murovdağ silsiləsindəki -Gamışdağdır. Hündürlüyü 3724 m-dir.
Geomorfoloji vahidləri — Murovdağ, Şahdağ, Şərqi Göyçə, Qarabağ silsilələri, Qarabağ vulkanik yaylası.
Zirvələri — Gamışdağ, Hinaldağ, Böyük Işıqlı.
Relyefi — Böyük Qafqazdan fərqli olaraq vilayətdə Mezozoy erasının effuziv süxurları üstünlük təşkil edir.

Azərbaycanda fiziki-coğrafi rayonlaşma ölkə → vilayət → yarımvilayət →rayon təsnifatına əsaslanır. Azərbaycanda 5 təbii vilayət var: I. Böyük Qafqaz; 2. Kiçik Qafqaz; 3. Kür çökəkliyi; 4. Lənkəran; 5. Orta Araz (və ya Naxçıvan).
Böyük Qafqaz vilayəti
Azərbaycanın şimal-şərqini əhatə edib, Abşeron yarımadasından Gürcüstan sərhədinə qədər uzanır. Relyef amplitudu -27 m Xəzər sahilindən başlayıb 4466 m Bazardüzü zirvəsinə qədər yüksəlir.

1930-cu ildə Azərbaycanda qəza bölgüsü ləğv edildi və indiyədək mövcud olan rayon inzibati ərazi bölgüsünə keçildi. Hazırda Azərbaycanda 66 kənd rayonu və 13 şəhər rayonu (bunun 11-i Bakıda, 2-si isə Gəncədədir) var.

Təbii şəraitinə görə Azərbaycan 5 təbii fiziki-coğrafi vilayətdən, təsərrüfat xüsusiyyətinə görə isə 10 iqtisadi rayondan ibarətdir. Lənkəran, Naxçıvan və Aran (və ya Kür-Aran) fiziki-coğrafi vilayətləri eyni adlı iqtisadi rayonları yaradır. Böyük Qafqaz vilayəti daxilində — 4, Kiçik Qafqaz vilayəti daxilində isə — 3 iqtisadi rayon yerləşib.