Psixologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Altı-yeddi aylıq uşaq eynəyi sənin gözündən çıxarıb oynatmaq istəyirsə, onu çıxarıb cibində, yaxud yastığın altında gizlət. Bunu uşaqdan gizli yox, onun görə biləcəyi şəkildə et. Uşaq gözünü sənin üzünə zilləyəcək, eynəyi sən qoyan yerdə axtarmaq, tapmaq, götürmək onun ağlına gəlməyəcək.

Niyə? Çünki bu yaşda uşaqlar əşyaları ona görə var sayırlar ki, onları görə bilirlər. Olar hələ anlamırlar ki, görmədiyi əşyalar var ola bilər.

Bu fəndi doqquz aylıq uşağa qarşı işlətsəz, alınmayacaq. O, yastığı qaldırıb eynəyi götürcək. Çünki o, artıq başa düşür ki, əşyalar onun gözünə görünmədən də var ola bilər.

Buludlara, ağac gövdəsinin naxşılarına, divarda boya ləkələrinə və sair qarşıq təsvirlərə baxarkən bəzən orda insan üzü, heyvan başı, nəsə bir yazı, yaxud başqa bir konkret nəsnənin təsvir olunduğu illüziyası yaranır. Bu fenomen pareydolia adlanır. Belə hallarda başqalarından soruşsaz ki, onlar siz görəni görürlərmi, “hə” yaxud “yox” cavabı ala bilərsiz.

Bəzi adamlar bu cəhətdən çox unikaldılar, onlar heç kimin görə bilmədyini görürlər. Belə adamlar başqa şeylərdə də unikallıq göstərirlər, məsələn, mətndən müəllifin nəzərdə tutmadığı mənalar çıxarmağa, yaxud həqiqətlə əlaqəsi olmayan hadisələr arasında əlaqə görməyə, mistifikasiyaya, bayağı konspirologiyaya inanmağa meyl edirlər.

Belə bir eksperiment aparılıb. Laboratoriya siçanlarının saxlandığı qəfəsin siçanlar olan bir bölməsinə meşə gilasının çiçəklərində olan ətirli maddə (asetofenon) buraxılır. Siçanlar bu iyə reaksya vermirlər. Az sonra qəfəsin həmin bölməsinə zəif elektrik cərəyanı verilir. Siçanları cərəyan vurur, onlar həmin bölmədən qaçırlar. Bu təcrübə dəfələrlə təkrarlanır, axır iş o yerə çatır ki, hansısa bölməyə həmin maddə buraxılan anda siçanlar başqa bölmələrə qaçırlar. Yəni, siçanlarda həmin iyin özünə qarşı qorxu hissi yaranır.

Eksperimentin ikinci mərhələsi. Həmin siçanlardan əmələ gələn nəsillər başqa qəfəsdə böyüdülür. Yetkinləşdkdən sonra eyni təcrübə onların üzərində aparılır. Onların gəzişdiyi qəfəs bölməsinə asetofenon maddəsi buraxılan kimi onlar qorxub qaçırlar.

Viskonsin universitetinin alimləri evli kişi və evli qadınların dostluğu mövzusunda geniş araşdırmalar aparmaqla aşağıdakı nəticələrə gəliblər:

— kişilər onlar üçün seksual cazibəsi olan qadınlarla dostluğa meyllidilər. Kişinin dostluq etdiyi qadına ehtirası “sıfır” ola bilməz. Nə qədər gizlətməyə çalışsalar və inkar etsələr də, bu hiss hardasa vurub çıxır üzə. Evli kişilər hesab edir ki, dost olduğu evli qadının da ona qarşı gizli ehtirası var, amma əksər hallarda belə olmur.

Yaltaqlıq — başqaları üzərində hakimiyyətin bir növüdür. Vasitəli növüdür. Onun iki zəmini var:
1) birilərinin yaltaq xisləti;
2) digərlərinin yaltaqlıqdan həzz almaq xisləti.

Heç bir həzz əvəzsiz başa gəlmir. Yaltaqların yarınmasından həzz alan adamlar bunun qarşılığını onlara hansısa imtiyazlar tanımaq, güzəştlər etmək, fayda verməklə ödəyirlər. Həzz alan adamlar özlərini yaltaqlar üzərində hökmran mövqedə zənn edirlər, hansısa səbəbdən qəzəblənib yaltağı cəzalandıra, başqası ilə əvəz edə bilərlər, amma onlar neçə ki yaltaqlıqdan həzz alır, yaltaqlardan asılıdırlar demək. Narkomanlar narkotiklərdən asılı olan kimi.

Yəqin ki, hər birinizin şkafında mağazadan evə gətirdiyi, lakin bir dəfə belə geymədiyi geyim var. Təəssüflər olsun ki, bir çoxumuz sözün əsl mənasında bizə lazım olmayan əşyaları, yaxud geyimləri almağa meyilliyik. Bu geyimləri geyməməyimizin bir çox səbəbi ola bilər. Ölçüsü artıq sizə uyğun gəlmir, dəbdən düşüb və yaxud sevmədiyiniz rəngdədir. Əslində, səbəb elə də maraqlı deyil. Əsas olan odur ki, o artıq qarderobumuzda lazımsız şəkildə mövcudluğunu davam etdirir. 

Amerikalı psixoloq Kit Yarrou nəyə görə impulsiv, yəni düşünülməmiş alış-veriş etdiyimizi izah edir və bununla necə mübarizə aparmalı olduğumuzu izah edir.

Şizoid tiplər yeni tanış olduqları insalara qarşı olduqca ehtiyatlı davranan və eyni zamanda münasibətləri dərinləşdikcə belə bu davranışlarını heç vaxt dəyişdirməyən şəxsiyyət pozğunluğudur. Hisslərini ifadə etməkdə olduqca çətinlik çəkən şizoidlər daha çox öz daxili dünyasında olmağa üstünlük verirlər. Onların dost ətrafları olduqca az saydadır.

Şizoidləri başa düşmək heç də asan iş deyil, çünki onlar özləridə özlərini başa düşməkdən qaçırlar. Belə olduqda biz onların susqun, qayğısız, öz daxili aləmlərinə bağlanmış vəziyyətini izləyərkən,onların özləri və həmçinin başqaları haqqında nə düşündüyünü necə bilə bilərik?

Qadınlar niyə «pis» oğlanları seçirlər?
Məni düzgün başa düşün; klassik sentimental şeylərdən danışmayacağam burada. Sadəcə izah edəcəyəm. Fikir vermisiniz yəqin, aqressiv, bəzən isə əksinə, uşaq sifətli erkək cinsi nümayəndələri qadınların daha çox xoşuna gəlir. Xüsusilə də macərapərəstlər. Oğlanlardan biri paraşutla tullanır. Özü də dağlardan. O dəqiqə başına qadın cinsi nümayəndələri yığışır. Oğlan qumarbazdır. Bütün günü başı qovğadadır. Amma qızlara şirin gəlir.

Normadan kənara çıxan, özünü təhlükəyə atan nə varsa, qızların xoşuna gəlir. Lakin belə yaxından baxanda, başı bəlalı adam çox da çəkici olmamalıdır axı. Sabah bəlkə qumar borcu üstündə bıçaqladırlar? Ya da paraşut açılmadı və adam həlak oldu? Və s. Və s.

Fakt sadədir: qadınlar öz həyatını və varidatını təhlükəyə atan oğlanları daha çox bəyənirlər. Təbiətdə də belədir. Tovuz quşunun erkəyinin quyruğu əslində erkəyin özü üçün zərərlidir. İstənilən çaqqal böyük quyruğu olan tovuz quşunu yaxalayıb yeyə bilər.

Uşaqlarda depresiya görülmə ehtimalı 3-5%-dirsə, yeniyetmələrdə bu ehtimal 4-8%-ə qədər qalxa bilir. Həkimlər depresiya göstəricilərinin cinsiyyətə görə də dəyişdiyini vurğulayır. Araşdırmalara görə, qız uşaqlarının problemlərə qarşı reaksiyası çölə vurmaqdan çox içinə atmaq olur.

Elə buna görə də oğlanlara nisbətən depressive göstəricilərin olma ehtimalının daha çox olduğunu bildirən psixoloqlar depresiya keçirmə mümkünlüyünü artıran səbəblər arasında bunları sadalayır: ailədə depresiya keçirən birinin olması, ailə içi problemlər, ana-ata arasındakı dava-dalaşlar, insanlararası münasibətlərdəki problemlər, tərkedilmə qorxusu və itkilər.

«Mifologiyaya görə, Piqmalion bir qadın heykəli yaratdı və ona elə bir sevgi göstərdi ki, Afroditin müdaxiləsi ilə, heykəl bir canlıya çevrildi və onun sevgisinə cavab verdi. Özünü reallaşdırma kəhanətinə görə də, nəyi gözləsək, onun reallaşma ehtimalı daha yüksəkdir (Rosenthal və Jacobson, 1968).»

Termin Jorc Bernard Şounun pyesindən götürülüb. "Öz-özünə peyğəmbərliyin" sinonimi kimi işlənir. Bu anlayış ilk dəfə Robert Rosenthal və Lenor Jekobson tərəfindən, müəllimlərin şagird davranışına olan gözləntilərinin təsirini təsvir edən kitabında istifadə olunmuşdur.

Orijinal araşdırma, müəllimlərin gözləntilərinin və şagirdlərin İQ göstəricilərinin qiymətləndirilməsinin manipulyasiyasından ibarət idi. Müəllimlər 18 müxtəlif sinifdən təsadüfi seçilmiş şagirdlərin 20%-inin təhsil nəaliyyətlərində qeyri-adi yüksək potensiala malik olduqlarını təsvir etmişdilər.