Psixologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Analitik nəzəriyyə. Yunqa görə şəxsiyyət 3 ayrı-ayrı, lakin bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olan strukturdan ibarətdir: eqo, şəxsi şüursuzluq və kollektiv şüursuzluq.

Eqo. Şüur sferasının mərkəzində durur. O, özündə fikir, hiss, təəssürat və duyğuları birləşdirən,”psyche” komponenti vasitəsilə çıxış edir. Elə buna görə də biz özümüzü tam, daimi hiss edirik və insan kimi qavrayırıq. Eqonun hesabında biz öz şüur fəaliyyətimizin nəticəsini görə bilirik.

Şəxsi şüursuzluq. Özündə indi unudulmuş, amma vaxtilə baş verən konflikt və təəssüratları birləşdirir. Yunq Freyddən daha irəli gedərək bildirir ki, şəxsi şüursuzluq fərdin keçmiş yaxud anadan gəlmə, nəsli təcrübəsindən gələn kompleksləri, yaxud emosional fikirləri: hiss və təəssüratları birləşdirir. Yunqun təsəvvürlərinə görə bu komplekslər fərdin davranışına güclü təsir göstərə bilər.

Bütün dünyada müsəlmanların sevinclə qeyd etdiyi Qurban bayramı yaxınlaşmaqdadır. Qurban bayramı ilə bağlı yaranan çoxsaylı suallardan biri də uşaqların qurbanlıq heyvanların kəsilməsini izləməsinin doğru-olub olmadığıdır. Bir çox dünya miqyaslı psixoloqlar 12 yaşına çatmamış uşaqların Qurban bayramının anlamını hələ dərk etmədiyi, bu səbəbdən qoyunların kəsilməsini şiddət nümayişi olaraq qavraya biləcəkləri barədə həyəcan təbili çalmaqdadır. Hələ dini inancı bərkiməmiş uşaqlarda bu proses müxtəlif qorxulara, onların ət yeməklərindəm imtina etmələrinə və bir çox digər mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Xüsusilə əgər qurbanlıq heyvanı kəsən uşağın atasıdırsa, uşaqda atasına qarşı mənfi hisslər baş qaldıra bilər.

Uşaqların yanında Qurban bayramından danışarkən onlara heyvanların necə kəsildiyini təfsilatı ilə anlatmağa ehtiyac yoxdur. Uşaqlar üçün Qurban bayramı məhz bir bayram, əyləncə, şənlik mənbəyi olmalıdır. Uşaqlar kəsdiyiniz qurbanların başlarını, əl-ayaqlarını görməməlidir. Bu mənzərə 12 yaşa qədər uşaqlarda şok effektinə malik ola, müdafiə mexanizminin avtomatik şəkildə işə düşməsinə səbəb ola bilər. Belə olan halda uşaq başqalarının hisslərinə, üzüntülərinə qarşı hissiyatsızlaşa bilər.

Zeigarnik effekti – materialın (yaxud hərəkətin) yadda saxlanılmasının hərəkətin bitmə dərəcəsindən asılı olaraq dəyişdiyini əks etdirən mnemonik effektdir.

Bu effekt 1827-ci ildə onu yaradan K.Levinin tələbəsi B.V. Zeigarnikin şərəfinə belə adlandırılmışdır.

Fenomenin əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, insan tamamlanmamış, yəni yarımçıq qalmış işi daha yaxşı yadda saxlayır. Bu işin və yaxud fəaliyyətin əvvəlində yaranan və iş başa çatmadığı üçün unudulmayan gərginlikdir.

Qeyd edək ki, Zeigarnik effekti pedaqogika və incəsənətdə geniş istifadə olunur.

Sizə çox sadə və maraqlı psixoloji test təqdim edirik. Yumruğunuzu sıxın və onun formasını şəkildə tapın.

1. Bu insanlar çox təvəzökar, lakin istedadlı və ağıllıdırlar. Onlar yeni şeyləri öyrənməyi, oxumağı sevir, tez-tez ensiklopedik bilgilərə sahib olurlar. Təhsildə, elmdə böyük uğurlar qazanırlar. Çox enerjili, yeni ideyalarla dolu olurlar. Digər tərəfdən bu insanların bir çoxları qapalı olur və digər insanları özünə yaxın buraxmağı xoşlamırlar.

Kim deyir ki, kədər sırf böyüklərə aid bir haldır?! Ancaq uşaq ruhu da kədər yaşayır, onu bəsləyir, böyüdür. Aparılan tədqiqatlarlar və statistik məlumatlar uşaqlarda depressiyaya tutulma riskinin ciddi ölçülərdə olduğunu göstərir.

Depressiya — böyük əksəriyyət bunu bir xəstəlik kimi görür.

Süd uşaqlığı dövrü də daxil olmaqla uşaqlıq çağının hər dövründə depressiya müşahidə oluna bilər. İnkişaf dövrlərinə görə simptomun əlamətləri fərqlidir. Məsələn, anasından uzun müddət ayrı qalmaq məcburiyyətində qalan və ana yerinə körpəyə şəfqət və maraq göstərən ana modeli ola biləcək bir kimsənin olmadığı mühitlərdə yetişən körpələrdə içinəqapanma, ətrafına qarşı maraqsızlıq, narahatlıq və bəslənmə problemləri kimi depressiya əlamətləri müşahidə edilir.

Hiperaktiv uşaqlar daim düşünmədən hərəkət edir, bir fəaliyyət növündən digərinə asanlıqla keçir, bəzən etik qaydalara uyğun olmayan hərəkətlər də edirlər.

Ümumiyyətlə, hiperaktiv uşaqlar davranışlarının diqqəti çəkən və narahatlıq yaradan olduqlarını bilirlər. Lakin bunun qarşısını almaq üçün heç nə edə bilmirlər. Valideynlər onları başa düşməli, uşaqlarına sevgi ilə yanaşmalı, onlara dəstək olmalıdırlar. Hiperaktivliyin gətirdiyi çətinlikləri keçə bilmək üçün valideynlər uşaqlarının həkimi, psixoloqu və müəllimləri ilə mütəmadi əlaqə saxlamalıdırlar.

İlk təəssürat hər vaxt əhəmiyyətlidir. İş görüşmələrində də. Bəlkə də qapıdan girdiyimiz ilk anda, o bir neçə saniyədə insan qaynaqları mütəxəssisləri bizimlə əlaqədar qərarlarını verir. Jestlər, mimikalar, bədən hərəkəti, əli necə sıxdığınız ilk təəssüratların meydana gəlməsinə köməkçi olur.

Bir adamı ilk gördüyünüzdə əldə etdiyiniz anlıq təəssüratın, o adamı qiymətləndirməmizdə daha sonrakı mühakimə təməlini meydana gətirməsinə də «halo təsiri» deyilir. Yəni qarşınızda bu təsirin altında qalan birisi varsa ən başda təsir etdiniz, etdiniz. Yoxsa işiniz çətindir.

Filofobiya (sevgi qorxusu) — yunanca «filos» sözündən götürülüb sevgi dolu və ya sevilən mənasını verir və sevgiyə fobiya olaraq adlandırılır. Filofobik bir şəxs hər kəsə hər növdə bir bağlılıq yaratmaq barəsində son dərəcə ehtiyatlıdır və buna görə yarana biləcək bütün bağlılıqlardan qaçar.

Bu şəxslər daxilən müəyyən hisslər yaşasa belə, o hissdən qaçmaq və yaranacaq emosional bağlılıqdan uzaq durmaq üçün hər yola baş vururlar.

Sankt-Peterburqlu psixololoq Yekaterina Muraşova yeniyetmələr arasında bir təcrübə həyata keçirib. Təcrübənin şərtlərinə əsasən 12-18 yaşlar arasındakı gənclər 8 saat ərzində kompüterdən, telefondan, televizordan və planşetdən istifadə edə bilməzdilər. Eyni zamanda onlar 8 saat ərzində heç kimlə ünsiyyətdə olmamalı və təcrüb zamanı gündəliyə qeydlər etməli idilər.

Təcrübəyə 68 yeniyetmə – 31 oğlan və 37 qız cəlb olunur. Psixoloq düşünürdü ki, bu təcrübə tamamilə təhlükəsizdir. Lakin, o, yanılıb. Təcrübənin sonunadək yalnız 2 oğlan və 1 qız tab gətirə bilir. Yeddi yeniyetmə 5 saatdan bir az artıq, qalanları isə daha az dözə bildilər. 20 qız və 7 oğlanda vegetativ simptomlar müşahidə olunurdu: qızdırma, baş gicəllənməsi, tərləmə, ağız quruluğu, qarında və sinədə ağrılar, başın tüklərinin “biz-biz durması” hissi. Demək olar ki, bütün yeniyetmələr narahatlıq və qorxu hissi keçirirdilər. 5 yeniyetmədə “vahimə tutmaları”, 3 nəfərdə isə intihara meyllilik müşahidə olunmuşdur.

Psixologiya elmi mütləq çoxluğun həqiqəti müsbət bir məfhum kimi gördüyünü söyləyir. Kimə soruşsan, dürüstlük, düzgün davranış və həqiqətin yanında olduğunu bildirəcək. Bəlkə siz, həyatınızda həqiqətdən açıq-aşkar imtina edən birini tanıyırsınız, amma 40 illik həyatımda beləsi ilə şəxsən rastlaşmamışam.

Əvvəllər çox şey fərqli idi. Bir insan bir gün və ya ay ərzində ən çox 10–15 insan ilə ünsiyyətdə olurdu. Sadə söhbət deyil əlbəttə, kiminsə nitqinə şahid olmaq və susmaq da bir ünsiyyət formasıdır. Sosial şəbəkələrin meydana çıxması ilə artıq gün ərzində onlarla insanın yazdığını oxuyur, müəyyən fikir formalaşdırırıq.

Çoxumuzun diqqət etdiyi bir fakt vardır: bəziləri aşkar şeyləri anlamaqda çətinlik çəkir, bəzən isə faktları inkar edir, ağ yalana üz tutur. Bir qisim insan hiddətlənir, digərləri tərəf müqabilini başa salmağa çalışır, müdrikləşmiş və hisslərini nəzarətdə saxlamağı bacaranlar isə əlini yelləyərək “boş verir”lər.