Psixologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Aqrofobiya bir çox insanlarda rast gəlinən bir fobiyadır. Bu ən çox özünü hündür yerə və yüksəkliyə çıxan zamanlarda biruzə verir. Bu zaman aqrofobiyası olan adamın ürək döyüntülərinin sayı artır, təngnəfəslik, həyəcan meydana çıxır və panika əlamətləri baş verir. Aqrofobiyası olan adamlarda sadalanan əlamətlər insanı adi vaxtlarda narahar etmir.

Əksər hallarda hündürlük qorxusu olan adamlar qapalı məkanlarda qaldıqları zamanda da bu əlamətlər meydana çıxır. Belə adamlar bankda, metroda, qapısı örtülü evdə qaldıqda belə onlarda aqrofobiya əlamətləri meydana çıxa bilir.

Bəzən belə adamlar hətta teatrda sıranın orta hissəsində, avtobusda, təyyarədə rahat otura bilmir, bəzən isə ağır hallarda yataq otağının belə qapısını örtülü saxlaya bilmir.

İnsanlar niyə görəcəkləri işləri təxirə salır? Yaşanılan daxili və emosional çatışmazlıqlar görüləcək işləri təxirəsalmağa səbəb ola bilir. Məsələn fəaliyyət göstərdiyiniz iş yerindən razı olmadıqda bəzi işlərinizi təxirə sala bilirsiniz. Bu vərdişin əsası məktəb vaxtında tam başa düşmədiyiniz, xoşlamadığınız dərsləri oxumayıb təxirə saldığınız zaman qoyulur.

1. Xarakterik xüsusiyyətlər
Araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, pessimist, hər şeyə pis yöndən yanaşan, həmişə ən pisi gözləyən insanlarda təxirəsalma vərdişi daha tez-tez yaşanır. “Məndən bir şey olmaz” tərzli mənfi fikirlər düşünən insanlar təxirəsalmağa daha çox meyilli olurlar.

“Maariflənmiş ürək” əsərinin müəllifi B.Bettelheym 1938-39-cu illərdə nasist konslagerində həbsdə olub, azad oluna bilib, ABŞ-a köçüb, Çikaqo Universitetində psixologiya professoru işləyib.

Aşağıdakı bəndlər həmin əsərdə təsvir olunan, insanların sındırılaraq manqurta çevrilməsinə yönəlmiş psixoloji strategiyaları əks etdirir:



1. İnsanlar özləri üçün heç bir əhəmiyyəti olmayan işlərə məcbur edilir. Məsələn, bir yığın zibili gün ərzində dəfələrlə bir yerdən başqa yerə və geriyə daşıyırlar.

2. Elə qaydalar qoyulur ki, onları pozmadan yaşamaq üçün mütləq manqurt olmalısan.

3. Qayda pozmağa görə verilən cəzaların həddi yoxdur, cəzlanan adamın öləcəyi, şikəst olacağı cəlladların vecinə deyil, bunu açıq nümayiş etdirirlər və bunu döyülən adam da, başqaları da dərk edir.

Kolumbiya Universitetinin apardığı araşdırmalardan birinə görə, ABŞ-da yaşayan az gəlirli ailələrə mənsub qız uşaqları yetkinlik və menstruasiya dövrü mövzusunda kafi məlumata sahibdirlər. Bu faktı bir çox ölkələrə aid etmək olar.

İlk növbədə onu bildirək ki, yetkinlik dövrü həm fiziki, həm də zehni baxımdan qadınların həyatının əhəmiyyətli dövrlərindən birdir. Bəs niyə bu dərəcədə məlumat azlığı var? Bir çox gənc qızlar ya rəfiqələri vasitəsilə, ya da özləri müxtəlif mənbələrdən məlumat əldə etməyə çalışırlar. Lakin bunların çoxu səhv və qeyri-dəqiq olur. Halbuki müasir cəmiyyətdə bu qədər məhdud məlumat mübadiləsi ağlasığan deyil.

Fizioloqlar tərəfindən sübut olunub ki, əmmə refleksi fitri refleksdir. Bu refleks hələ körpə ana bətnində ikən formalaşır. Uşaq, doğulduqdan 4 yaşa qədər, xüsusilə 0-18 yaş arası dövrdə əmmə tələbini ödəməlidir. Bu dövrdə körpələr demək olar ki, əllərinə keçən hər şeyi sorurlar – ananın döşünü, öz barmaqlarını, əmzikli şüşəni və s.

Psixoloqlar bu dövrü oral (“oris” – “ağız” sözündən) mərhələ adlandırırlar. Bu dövrdə, ətraf mühitə inam, dayaq, asılılıq-müstəqillik hissləri formalaşır. Körpə anasını daim yanında istəyir, onun qayğısı və qorumasına ehtiyac duyur və məhz əmmə refleksi körpədə bu hissləri oyadır.

Odur ki, körpə ağladıqda və narahat olduqda anasını döşünü əmərək özünü əmin-amanlıqda hiss edir. Bundan əlavə, bu refleks sayəsində, körpə aclığını yatırır, sakitləşir və özünü daha inamlı hiss edir. Əmmə refleksi əsasən körpənin həyatının ilk ilində özünü büruzə verir, həyatının 3-cü ilinin sonunda nisbətən zəifləyir və yalnız 4 yaşa yaxın keçib gedir. Əgər ana körpəyə döşünü verə bilmirsə, köməyə ana döşü qədər yumşaq və isti olmayan əmzik gəlir. Belə olan halda körpəni əmzikdən də məhrum etmək, onun əmmə tələbatının qarşısının alınması və onun psixoloji zədələnməsi ilə nəticələnə bilər.

Çox tez-tez belə vəziyyətlə rastlaşırıq: insan həvəslə hansısa bir işə başlayır, tam fədakarlıqla çalışır, sonra birdən-birə ruhdan düşür. Ətraf onun üçün əhəmiyyətsiz olur və passivlik, laqeydlik yaranır. İnsan daxilində bir boşluq hiss edir. Qarşısına qoyduğu məqsədlər belə maraqsız olur. Mütəxəssislər bu prosesi “emosional yanma sindromu” adlandırırlar. Yanma sindromu deyəndə insanda emosional, zehni və fiziki yorğunluqla müşahidə olunan psixi proses nəzərdə tutulur.

Asılılıq hissi ən çox özünə güvənməyən və özünə az hörmət qoyan adamlarda olur. Asılılıq hissi ilə yaşayan şəxsiyyət özü sərbəst halda bir iş görə bilmir daima kimin isə onu idarə etməsini arzulayır.

Belə ki, bu cür adamlar qəti qərar qəbul edə bilmirlər və öz yanlarında həmişə bir liderin olmasını istəyirlər. Sərbəst qərar qəbul etmək və onu həyata keçirmək bu cür adamlara xas olan xüsusiyyət deyil.

Belə adamlar hətta deyilməsi gərək olan sözü ətrafdakının xətrinə dəyməməsi üçün gizlədirlər. Kimsənin könlünü qırmamaq üçün onlar hətta bəzən öz fikirlərini belə söyləmirlər. Bu adamlarda isə daima mədə-bağırsaq problemləri baş verir ki, bunun da səbəbi sinir sistemi ilə əlaqədar olur.

İnsan biopsixososial varlıqdır – eyni zamanda fenomendir. 3 əsas komponent onu idarə edir- bioloji, psixoloji və sosial. Hər komponent özündə özünə uyğun tələbatlar yığınını ehtiva edir. Cəmiyyətin diktəsi altında yaşayaraq, müdafiə mexanizmlərimizi işə salaraq hər addımımızı sosiuma uyğun bir şəkildə şərh edirik. Lakin başqa prizmadan baxsaq görəcəyik ki, bugunku Super Eqo bizi normadan biraz çox narahat edir.

Sərhədlərin əsrlər boyu formalaşması onların artıq adət ənənəyə çevrilməsini sığortalıyıb:

Üçlü hakimiyyət (maitrise)- şərab, eşq, və qonaqlıq (qida qəbulu). Təmkinlik, Sokratın (Dövlət) təlimlərinə əsaslanaraq hədəfin nailiyyəti üçün üç istiqamətdə reallaşmalıdır. Bu problem Aristotelin “Nikomaxov etikasında”, və həmçinin “Ziyafətdə” müzakirə olunur. “Artıqlıq” – İd – əsas düşməndir və bu ehtiyac cəmiyyətdə qurulmuş əxlaq kodeksinə diktə edə bilər. Sokratın fikrincə, əlaqənin iy və toxunma hissləri üç məqamda belə düşman kimi ümumi çıxış edə bilər (fizioloji prinsip). Fuko, “cinsi ehtiyac” analayışını qabardaraq, “bioloji tələbatdan sui-istifadə” anlayışıyla bu anlayış bağlayır. Bu arada “seksuallığın həddən artıq bolluğu” anlayışı qidanın qəbulunun həddən artıq bolluğuyla və qida davranışının asosiallığı ilə müqayisə haqqında fikrə yönəldir.

Gələcəkdə öz ayaqları üstündə möhkəm dayanmaq üçün yola çıxan balacalardan ailə və müəllimlərinin tələbləri yüksəkdir. Məktəb dövründən başlayan bu hekayə universitet və daha sonrakı pillələrdə uşaqların həm də böyüməyinə yardım edir. Uşaq öyrəndikcə müvəffəqiyyəti artır. Hər qazanılan uğur uşağın şəxsiyyətinə böyük təsir edir. Ona görə də valideynlər uşağın şəxsiyyətinə zərər vermədən öz potensiallarını düzgün şəkildə istifadə etməkdə onlara yardımçı olmalıdırlar.

İnsan, psixoloji narahatlıq yaşadıqda və bununla bağlı mütəxəssisdən yardım almaq qərarına gəldikdə kimə müraciət edəcəyi ilə bağlı müəyyən tərəddüd hissi keçirir. Bu məqaləni oxuyaraq yaranan suallara cavab tapa bilərsiniz.

Psixoloq: psixologiya fakültəsi və psixologiya ixtisasından məzun olan insanlar psixoloq ünvanını qazanırlar. Lakin psixologiya üzrə təhsil alan hər psixoloq konsultasiya aparmaq hüququna malik deyil. Psixologiya elminin bir sahəsi yoxdur. Konsultasiya aparmaq ixtiyarı verilən və bacarığı qazandıran klinik psixologiya, psixologiyanın alt sahələrindən sadəcə biridir. Eksperimental psixologiya, sosial psixologiya, inkişaf psixologiyası, məhkəmə psixologiyası psixoloqların ixtisaslaşaraq fəaliyyət göstərə biləcəkləri psixologiyanın sahələridir.