Psixologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Fransız kənd təsərrüfatı mühəndisi Maks Ringelmann 1883-ci ildə Grandjouan Kənd Təsərrüfatı Kollecində çox sadə görünən bir təcrübə etdi.

Təcrübə bundan ibarət idi: Ən sadə insanlar sınağa cəlb olunur və onlardan ağırlıq qaldırması tələb olunur. Hər bir şəxs üçün qaldıra biləcəyi maksimum çəki təyin edilir. Bundan sonra isə insanlar qrup halında birləşdirilir və getdikcə qrupdakı insanların sayı artırılır.

Məktəb fobiyası çox zaman ürək bulanması, qarın və ya baş ağrısı, baş gicəllənməsi, qusma kimi psixosomatik əlamətlərlə özünü büruzə verir. Eyni zamanda iştahasızlıq, aqressivlik və ya özünə qapalılıq, küsəyənlik kimi əlamətlərr də müşahidə olunur.

Övladınızla məktəb qorxusu haqqında danışın. Hisslərini, nə üçün məktəbə getmək istəmədiyini və ya valideyni olmadan məktəbdə qalmaq istəmədiyinin səbəbini öyrənin. Hisslərini ifadə etməsinə kömək edin və onu sonacan səbirlə dinləyin. Daha sonra onu başa salmağa çalışın.

Məktəb fobiyasının səbəbini müəyyənləşdirin. Məktəb müəlliməsi, uşaq psixoloqu və valideynlərin birgə işi məktəb fobiyasının tez bir zamanda aradan qaldırılmasına kömək edəcək.

Qeyd : Bu məlumat 2-ci sinif üçün nəzərdə tutulub.

Aşiq olursunuz və həyatı birlikdə paylaşmaq istəyib evlilik qərarına gəlirsiniz. Bura qədər hər şey gözəldir. Lakin bu qərarı qəbul etdikdən sonra bəzi şübhələr və pis duyğular baş qaldırır. Mütəxəssislər buna evlilik təlaşı deyirlər. Bu dövrdə yaşanan stress evliliyi davam etdirə bilmə narahatlığından irəli gəlir. Mütəxəssislər bunun yeni həyata başlamağın təbii və müvəqqəti çətinliyinin nəticəsi olduğunu deyirlər. 

Türkiyəli psixoloq M. Saraçoğlu evlilik öncəsi sindromun evliliyə qədər olan müddətdə hazırlıqların sıxlığı, gərginlik və evliliyə psixoloji hazırlıqla bağlı yaşanan problemlərdən qaynaqlanan stressli dönəm olduğunu bildirir: “Evliliyi davam etdirə bilməyin narahatlığı, azadlığın bitməsi düşüncəsi, vərdiş edilən nizam-intizam, həyat düzənindən yeni bir həyat tərzinə keçmək fikri və məsuliyyətlərin artması evlilik qərarına gələn cütlərdə müşahidə edilən stressin səbəblərindəndir.

Səbəbləri
Xəstəliyin səbəbləri, problem əsnasında beyində yaranan dəyişikliklər, digər xəstəliklərdən fərqli cəhətləri, narahatlığın dərəcəsini artıran faktorlarla bağlı tədqiqatlar davam edir. Bəzi araşdırmalar nəticəsində aşkarlanmışdır ki, xəstəlik neyrobioloji müddəti əhatə edir və xəstəliyin proqressiv müddətində genetik faktorlar xüsusi əhəhmiyyət daşıyır. Eynilə alkoqolizm, patoloji qumar, depressiya və digər psixiatrik xəstəliklərdə olduğu kimi genetik, duyğusal və mühit faktorlarının icmal nəticəsi ortaya çıxır. Lakin mühüm məqam saç qoparmağın müxtəlif xəstəliklərin komorbid əlaməti kimi ortaya çıxmasıdır. Yəni yüksək hərarət, sidik yolu infeksiyası, gün vurması kimi fərqli səbəblərlə ortaya çıxan xəstəliklərdə olduğu kimi saç qoparma da müxtəlif psixiatrik xəstəliklər əsnasında müşahidə olunur.

Sinesteziya- bu rənglərin, səsin, formaların, iybilmə, dadbilmə və duyğu orqanlarının psixoloji əlaqələndirilməsidir. İlk dəfə bu hadisəyə yaradıcı şəxsiyyətlər — rəssamlar və yazıçılar diqqət yetirmişdir.

Qöte həndəsi fiqurları müəyyən edilmiş rənglərlə qeyd edirdi (dairə — göy, ücbucaq — sarı). Artur Rembo yazırdı ki, “A” səsi — qara, “E” — ağ, “İ” – qırmızı, “U” – yaşıl, “O” — mavi rənglərdədir.

İvan Bunin daha dərinə gedərək rus əlifbasının bütün hərflərinin rəngötürücüsünü şərh etmişdir. XX əsrin ortalarında sinesteziyanı ətraflı şəkildə həmçinin psixoloqlar da öyrənməyə başladı. Onlar sübut etdilər ki, sinesteziya bütün insanlar üçün xarakterikdir, lakin o əksər vaxtlar özünü şüursuzluq halında göstərir. Rəngin səs və ya dad duyğusu spontan meydana gəlir.

Sinesteziya effektini qablaşdırma reklamlarında istifadə etmək olar, belə ki, rəng reklamda istehlakçıya düzgün istiqamətə yönəlməyə kömek edir, onun mala olan münasibetini müsbət tərəfə yönəldir. Praktikada rəngin funksional faydalılığı böyük rol oynayır. Şəraitdən asılı olaraq bu və ya digər rəng müəyyən psixoloji hiss əmələ gətirir.

Aparılan araşdırmalara görə, uşaq və yeniyetmələr texnologiyadan daha çox əyləncə məqsədilə istifadə edirlər. Sözsüz ki, texnologiyanın zərərləri ilə yanaşı faydaları da var. Məsələn, gündə maksimum 1 saata yaxın kompüterdən istifadə etmək uşaqların öyrənmə sürətini artırır. Onlar texnologiya sayəsində öz təcrübələrini istiqamətləndirir, müəyyən proqram və oyunlarda çətinlik dərəcəsini seçirlər. Türkiyəli psixoloq Duyqu Almaz bildirir ki, texnologiyanın dərs və ev tapşırıqları edən uşaqlara böyük faydası var. 

Psixoloq internet sayəsində uşaqların məktəbin təqdim etdiyindən əlavə materiallar tapa bildiyini əlavə edir. Ancaq uzun müddət davam edən, məqsədindən yayınan internet və kompüter istifadəsinin zərərləri fiziki olaraq problemlər yaradır.

Hamımız klassiklərin əsərlərini oxumuşuq. Qadınların daha çox üstünlük verdiyi janr, əlbəttə ki, romantizm – sevgidir. Lakin bu əsəri oxuyandan sonra bəzi qadınlar özləri onların həyatını yaşamaq eşqinə düşürlər. Kiminsə həyatını yaşamaq heçdə insana asan başa gəlmir; əksinə, ideal kişi axtarışında olan qadın ona qovuşa bilmədikcə, özünə qapanır, depressiyaya uğrayır. Psixologiyada bir neçə sindrom varki, onları sizin nəzərinizə çatdırmaq istəyirik.


Anna Karenina sindromu
Klinik portret: “Məni heç kəs sevmir. İsterik davranış – mən dünyanın mərkəziyəm. Hamı məni sevməlidi, ama niyə belə olmur?! Birdən məndən daha yaxşısını tapar. Mən hiss edirəm, o, mənə xəyanət edir.” Əslində belə qadınlar pataloji qısqanclıqdan əziyyət çəkirlər. Özlərini çıxılmaz vəziyyətə salırlar. Çünki, realda onu atmaq istəyən olmayıb. Nəticədə özündə irrasional düşüncə formalaşdırır.

Motivlərin ierarxiyasını izah etmək üçün ingilis psixoloqu Abraham Maslou yeni bir model təklif etmişdir. Piramidaya bənzəyən bu modelin aşağı təbəqələrində ibtidai, yuxarı təbəqəsində isə ali, yüksək təlabatlar yerləşir. Abraham Maslounun nəzəriyyəsinə əsasən insan tələbatları, ilk öncə, fizioloji və psixoloji öhdəliklərin məcmusu ilə müəyyən olunur. O insan tələbatlarını, onların vaciblik səviyyəsinə görə 5 qrupa bölür:

Birinci səviyyə: Fizioloji və ibtidai tələbatlara: qidalanmağa, hava, su, yuxuya, seksual istəyi ödəməyə, istirahət və fizioloji varlığı təmin etmək üçün lazım olan digər tələbatlar

Psixosomatik xəstəliklər — yaranmasında ruhi faktorların əhəmiyyətli rol oynadığı müəyyən bəzi somatik xəstəliklərdir. Qədim dövrlərdən bəri ruh-bədən bütövlüyünü müdafiə edən həkimlər və ya filosoflar olmuşdur (Hipokrat, Əflatun, Aristotel, Galen, İbn Sina).

Duyğuların somatik reaksiyalar meydana gətirdiyini göstərən xalq deyimləri vardır: utancdan üz qızarması, hirsdən başın ağrıması, kədərdən iştah kəsilməsi, xülyadan yuxu qaçması kimi. Bəzi somatik pozuntuların ruhi üsullarla (təlqin, hipnoz) yaxşılaşdığı ən azından keçən əsrdən bəri bilinməkdədir. Psixosomatik xəstəliklər və pozulmalar arasında:

Uşaqlarda 3-6 yaş arası dövrdə öz yaşıdlarına daha çox maraq yaranır. Öncəki illərdə valideynlərinə və ətrafındakı böyüklərə qarşı meyl zamanla yerini öz yaşıdlarına verir. Bu dönəmdə uşağın yaşıdları ilə təması vacibdir.

”Evdəyəm, niyə bağçaya getsin, elə özüm baxaram”, — deyə düşünən analar bəzən bu gözəl fürsəti onların əlindən almış olurlar. Bağça çalışan valideynlərin uşaqlarına baxım göstərmək üçün deyil, uşaqların sosiallaşması, ələlxüsus psixo — motor nitq inkişafında əvəzsiz rolu olan qurumdur. Valideyn uşağı ilk gün bağçaya apararkən uşağın ağlaması səbəbindən (bu, bəzən 1 həftə və daha çox davam edə bilir) nə etməli olduğunu bilməyərək, ya bağçadan imtina edir, ya da hər dəfə ağlaya-ağlaya bağçaya aparıb bir gün öyrəşəcək ümidi ilə günləri sayır. Hər uşağın stressə davamlılıq qabiliyyəti fərqli olduğu üçün çox zaman ağlayaraq bağçaya məcbur aparılan uşaqlarda “ağlayır, fikir verməyin, qoyub gedin” tövsiyəsi ağır alt islatma, kəkələmə, yuxu pozuntusu, davranış pozuntusu kimi fəsadlara gətirib çıxarır. Hər uşağın bağçaya bu şəkildə alışması metodu heç də ideal deyildir. Hər uşaq fərqlidir və fərdi yanaşılmalıdır. İlk öncə bu 3 suala aydınlıq gətirək: