Psixologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

— “Mama..

— Qonaq gəlmişik olmaz, sakit ol!.. “

Bəli, əksər uşaqlar ailəsi ilə qonaq getdikləri evlərdə bu kimi qadağalarla üz-üzə qalırlar. Belə reaksiyaların uşağa nə dərəcə təsir etdiyini həmin an onun üz ifadəsindən də anlamaq mümkündür. Getdiyi evdə oynaya biləcəyi yaşıdları belə olsa qızarmış, tutulmuş, utancaq üz ifadəsi olur….“quzu kimi”… Hələ bir də özünü əsl tərbiyə edici valideyn qismindən sayan ana-atası oldusa, uşağı digər otağa və ya hamama aparıb “anladığı dildən” izah edib geri gətirir.

Əksər halda isə sadəcə uşaq olduğunun günahını yaşayan balacanın üzündə barmaq izləri belə bir çox suala cavab verir. Bəzən valideynlər qonaq getdikləri evlərdə uşaqları o dərəcədə sıxa bilərlər ki, hətta uşaq ayaqyolu istəyi olduqda belə bunu dilə gətirə bilmir. Çox gümanki ana da əvvəlcədən ayıbdı deyə uşağı yetərincə tənbehləmişdir. Halbuki qapıdan çıxan kimi həyətdə münasib bir yerə bunu etmək yetərincə düzgün olmayan hərəkətdi…

“Dinləyir” kimi görünürük, amma dinləmirik! Ümumiyyətlə, qarşımızdakı adamın bizə demək istədiyini deyil, eşitmək istədiyimizi eşidirik. Əgər dinləməyi bacarsaq, bir çox anlaşılmazlıq asan həll edilə bilər.

Kritik nöqtə
Kritik nöqtə, dinləmənin unudulmuş bir sənət olmasıdır. İnsanların söylədiklərimizi eşitdiklərindən əmin olmaq üçün o qədər çox səy göstəririk ki, dinləməyi unuduruq.

Əslən ABŞ-lı bestseller müəllif və biznes məsləhətçisi olan Ed Brodou yazır: “Aldığım təlimlərdə çatışmazlıqlar olduğunu ilk donanmada xidmət edərkən anladım. Nəzakətli bir polkovnik mənə nəsihət vermişdi: –  “Leytenant, necə dinləməyin lazım olduğunu öyrənməlisiniz.” Mən o zaman ona: – “Anlaya bilmədim?” – deyə cavab vermişdim.

Şübhəsiz, mövzunu anlamağım bir az çətin olacaqdı. İkinci macəram xüsusilə yaddaqalan idi. “Dun & Bradstreet” məni satıcı olaraq işə götürmüşdü. Bu təşkilatın fəaliyyət sferası, bütün işi yeni bir texnologiyaya əsaslanırdı. Milyonlarla şirkətə aid kredit məlumatları kompüterdə işlənilərək, verilənlər bazası yaradılmışdı və bu məlumatlar marketinq məqsədilə satılırdı.

Məsələn, təmsil etdiyiniz şirkət, eskimolara buz satırsa, D&B sizə bazarda fəaliyyət göstərən bütün eskimo şirkətlərinin siyahısını sizə verə bilirdi. Bu siyahıya, hər şirkətdəki eskimoların sayı və əsas qərarları qəbul edən eskimoların adları kimi, mühüm məlumatlar da əlavə edilirdi. 1968-ci ilin ən dəbdə olan iş anlayışı bu idi.Mənim satış bölgəm, Nyu Yorkdakı “Canal Street” idi.

İnsan diliylə çox asan bir şəkildə, lakin bədəniylə çətinliklə yalan danışa bilər. İnsan doğru və ya səhv, gözəl ya da çirkin hər ifadəni istifadə edə bilər.

Ancaq yalanı bədən dili vasitəsiylə gizlətməyi bacara bilməz. Dil yalan söyləyə bilər amma bədən dili heç vaxt yalan danışa bilməz.

Ağızdan çıxanın yalan olduğunu anlamaq üçün bədən dilini yaxşı bilmək lazımdır. Yalanı anlamaq üçün qarşıdakı adamın davranışlarının yaxşı analiz etmək lazımdır. Bir insanın gözünün içinə baxa-baxa yalan danışmaq çox çətindir.

Bunu hər kəs edə bilmir. Yalan danışan insan müəyyən bir müddət sonra göz təmasından qaçacaq, səs tonunda hiss ediləbiləcək dərəcədə dəyişiklər olacaq. Dodaqlarda yüngül oynamalar, gülümsəmələr, baş yelləmələri, əl və qol hərəkətləri və göz bəbəklərinin kiçilməsi — bütün bunlar insanın yalan danışmasına işarə edə bilər.

 İnsan haqqında bəzi məlumatları bilmək üçün onun doğulduğu bürc qədər adana olduğu ay, gün də köməyimizə gələ bilər. ANS PRESS doğum tarixinə görə xasiyyəti təqdim edir: 

Qeyd edək ki, bu xüsusiyyətlər sözsüz ki, heç də bütün insanlara aid deyil. 

1- 10 yanvar 
Davadan, qalmaqallardan xoşlanmayan, sevdiklərinə həddindən artıq çox bağlı, səbrli, çalışqan olur. Onların heç kimin malında, mülkündə gözü olmur. Uğursuzluqlara dözümləri yoxdur, tərif eşitməyi sevir. Yeniliklərə açıq insandır, olduğu məkanlarda da parlamaq istəyir. Əsla geri çəkilmir.
 
11- 19 yanvar 
Son dərəcə məntiqli, bacarıqlı, sözünün üzərində dayanan və təhsilə böyük önəm verən insandır. Ağlını və yaradıcılıq qabiliyyətləri asanlıqla birləşdirə, nəyin gərəkli, nəyin isə gərəksiz olduğunu asanlıqla anlayırlar. Gərəkdiyində sərt üzlərini göstərə bilir. Müşahidə qabiliyyəti güclüdür. 

20 — 29 yanvar 
Açıq sözlü, yenilikçi, dostluq əlaqələr güclü, orjinal fikirləri olan insanlardırlar. Onlar davranışları ilə asanlıqla hər kəsin diqqətini cəlb edə bilər. Gərəkdiyində duyğularını arxa plana sala bilir. Zehni qabiliyyəti güclüdür, hər şeyi tez öyrənə bilir. Çətinliklər qarşısında dərhal çıxış yolu tapa bilir. 

“Ögey ana” deyəndə yəqin bir çoxumuzun təhtəlşüurunda uşağı incidən, onu müxtəlif işlərə buyuran əzazil xarakterli qadın obrazı canlanır. Roman və seriallarda da gördüyümüz təxminən buna bənzər rollar bizim düşüncələrimizdəki bu obazı daha da möhkəmləndirir.

Ögey ananın psixologiyası
Ögey anaya istəmədən yüklənən bu imic qadının psixologiyasına birbaşa təsir edən faktordur. Ana daim ona yüklənən bu imicdən hisslərini sıxışdırmaqla, iradlarını bildirməmək kimi müxtəlif yollarla qurtulmağa çalışır. Bu üsullar da nəticə etibarı ilə onun psixologiyasında öz təsirini göstərir.

Normalda bioloji ananın öz övladına tərbiyə prosesində asanlıqla ortaya qoyduğu davranışı ögey analar “səhv başa düşülərəm” deyə ögey övladla münasibətdə sərgiləyə bilmir. Ögey analar bəzən uşağa özlərini qəbul etdirmək naminə uşaqların onlara etdikləri hörmətsizliyin üstündən keçir, ona çoxlu hədiyyələr alır, etdikləri bəzi nadinc davranışları atadan gizlədirlər.

Ailə konfliktləri subyektlərin münasibətlərindən asılı olaraq: ərlə-arvad, valideyn və uşaqlar, ər-arvad və onların valideynləri, nənələr, babalar və nəticələr arasında baş verir.

Ailə münasibətlərində ərlə-arvad arasında baş verən konfiliktlər esas rol oynayır. Bu da əsasən ərlə-arvadın bir-birinə olan tələbatlarının ödənilməməsindən baş verir. Belə konfliktlərin əsas səbəblərindən aşağıdakılar daha tez-tez özünü göstərir:

— ərlə-arvadın seksual-psixi uyğunsuzluğu;

— öz ”məni”nin tələblərinin ödənilməsi, bir-birinin mənlik hisslərinə hörmətsizlik;
 
— müsbət emosiyalara olan tələbatın ödənilməməsi: diqqət, başa düşmək, yumşaq münasibət və s;

Yeni doğulmuş uşaqlarda sidik kisəsini əhatə edən əzələlər qeyri iradi olur. Yəni uşaqlar sidik ifrazını böyüklər kimi nəzarətdə saxlaya bilmir. Lakin bir yaş yarımdan sonra uşaqlar artıq tualet vərdişınə yiyələnməyə hazır olurlar. Daha dəqiq desək qızlar 29 ayından, oğlanlar 30 aylığından etibarən bu vərdişə yiyələnə bilərlər. Bu yaşdan əvvəl uşağınıza tualet vərdişi öyrətməyə tələsməyin. Əvvəlcə istərdim onu qeyd edim ki, tualet vərdişinə başlamaq vaxtını necə müəyyən edə bilərsiniz:

Qərb psixoloqları bir çox allergik xəstəliklərin səbəbini psixoloji pozuntularda axtarırlar. Allergiyanın müalicəsi üçün ayrılan xərclər öz bəhrəsini vermir. Hələ ki, tam olaraq bu xəstəliyin səbəbini və sağalmasını təmin edən mütəxəssis yoxdur.Hal-hazırda “Bu nədir, niyə mövcuddur?”sualı da cavabsız qalın.Avstrayalı psixiatrlar, psixoanalizin 100 illik ənənələrinə əsaslanaraq iddia edirlər ki, “allergiya” sadəcə nəticədir. Səbəbi isə ucun 300 allergiyalı xəstə üzərində eksperimetn aparılır.

Nəticədə, müəyyən olundu ki, ən çox allergiyadan əziyyət çəkən insanlar konservabtdırlar və həyatdakı istənilən yeniliyə və dəyişikliyə qarşı qorxu hissi ilə yanaşırlar.Bu tip insanlar böyük ailələrdə, yüksək himayə və diqqət altında böyüyüblər.Onların tərbiyəsi ilə daha çox narahat təbiətli ana və nənələri məşğul olub.İstənilən dəyişikliklər və yeniliklər bu ailədə böyük səsküylü hadisə kimi qəbul edilib.Hətta bu yeniliklər xoş olsa belə böyüklər bunu çox müzakirə edirlər.Nəticədə,uşaqda istənilən yeniliyə,bilinməzliyə qarşı neqativ həssaslıq formalaşıb. Tədricən bu vərdiş halına gəlib. Yazın gəlməsi, çiçəklər, yeni yataq dəsti, tanış olmayan ətir və s bu kimi yeniliklərə allergik reaksiya somatik, bədəni müqavimət yaradırş

Eyni zamanda qeyd olunur ki, allergik insanlar karyerada pillələlərində daha çox çətinliklərə qarşılaşır, uyğunsuzluğa düçar olurlar.

Həmçinin bəlli olmuşdur ki, qıdaya allergiyası olan insanlar yaxınlıqdan, bağlanmaqdan daha çox qorxurlar, baxmayaraq bunu çox istəyirlər.

Toza və suvağa alergiyası olanlarda itə kloustrofobiya elementləri (qapalı yerdən qorxmaq) müşahidə olunur. Sual doğrulur: niyə?

Yəqin ki, çoxlarınız bu sualı düşünməyin gərəksiz olduğunu fikirləşərək təbii ki, Allahım, valideynlərim, qohumlarım, dost və ya rəfiqələrim, sevgilim və.s deyə cavab verəcəksiniz. Gəlin daha dərindən düşünək. Biz onları yoxsa özümüzü daha çox istəyirik?

Hekayə: Bir kişi ölüm ayağında olur. Onun ailəsi, uşaqları, bütün qohum-qardaşları, dost-tanışları başına yığışıb ağlayırlar. Kişinin arvadı: Ay kişi, sənsiz biz necə yaşayacağıq, bizə kim baxacaq deyə ağlayır. Uşaqları: ata sən bizi qoyub, hara gedirsən deyib atasının boynunu qucaqlayırlar. Sonra sıra ilə qohum-qardaşları kişiyə yaxınlaşıb sən bizə çox kömək edirdin, indi sənsiz çətin olacaq deyirlər. Ən sonda kişinin dostu gəlir sən çox yaxşı insansan, dürüstsən, mərdsən, bu qədər tez getməyə layiq deyilsən deyir. Kişi son sözlərini belə tamamlayır: Hamınız sağ olun. Amma hamınız mən sizə lazım olduğum üçün getməyimi istəmirsiniz. Təkcə dostum mənim tez getməyə layiq olmadığımı dedi.

Əziz oxucular əslində doğrudanda biz ətrafımızdakıları bizə lazım olduğu üçün, bizi sevdikləri üçün yəni, özümüzə görə sevirik. Heç kəs özündən artıq heç kimi istəmir. Çox vaxt valideynlərimizdən bu sözləri eşidirik. Mən sizin üçün yaşayıram, sizsiz mən yaşaya bilmərəm. Fikir versək valideyn də özünün xoşbəxt yaşaması üçün bunu istəyir. Övladlarının xoşbəxt olması valideynin xoşbəxt olmasıdır deməkdənsə valideynin xoşbəxt olması üçün övladın xoşbəxtliyi bu vacibdir, gərəkdir. Çünki sizə bütün ömrünü sərf edib, indi də haqlı olaraq qarşılığını gözləyir. Bir növ valideynlər əkin sahəsində işləyən kəndliyə, övladları isə əkin sahəsində götürülən məhsula bənzəyir. Kəndli gecə-gündüz sahədə işləyir, günün qızmar istisində, yağışında, qarında əziyyət çəkir ki, vaxtı gələndə yaxşı məhsul əldə eləsin. Biz övladlar da valideynlərimizin məhsuluyuq.

Bəzən insan dünya işlərinə o qədər aludə olur ki, özünü bir canlı varlıq kimi deyil, bir robot kimi görməyə başlayır. Belə halda o öz bədənini, ruhunu və təəssüf ki mənəvi aləmini də unudur.İnsan başqa insanlar kimi yaxşı yaşamaq üçün, karyera üçün və s. dünya işləri üçün yaşamağa başlayır. Bu da öz növbəsində müxtəlif faciəvi sonluqlara gətirir. Ən böyük faciyə isə insanın qəfil səhhətinin pozulmasıdır. Insan bunu qəfil hesab edir, amma bədəni onu dəfələrlə xəbərdarlıq etmişdir: qızdırmalar, tez-tez qripə tutulmalar, baş ağrıları, ürək sancıları, baş gicələnmələri və s. Sadəcə o hər şeyi qulaq ardına salmış və səhhətinin bərpasını hər zaman arxa plana atmışdır.

Bizim bədənimiz bizimlə xəstəliklərin, müəyyən fiziki narahatçılıqların vasitəsilə danışmağa başlayır. Bu zaman ən gözəl addım bizim öz təfəkkür tərzimizi, özümüzə qarşı hərəkətlərimizi, diqqətimizi dəyişdirmək olardı. Acı çəkərək bədənimiz bizə fiziki, emosional və ya əqli yorğunluq limitinə çatdığımızı xəbər verir.