Azərbaycan kinosu kateqoriyası üzrə məqalələr

Onunla bir yerdə çalışanlar, dostları, tələbələri, bir sözlə, bu nəhəng sənət fədaisi ilə təmasda olan bütün insanlar Adil İsgəndərov haqqında xoş xatirələr danışırlar. Doğrudan da, Adil müəllim işıqlı insan idi. Özü işıqlı olduğu kimi, uzun illər teatr, kino sənətimizin də yoluna işıq saçmış, respublikamızda bu incəsənət sahələrinin inkişafı üçün böyük məktəb yaratmışdı.

Bu gün həmin sahələrin yükü də elə onun məktəbinin yetirmələrinin çiyinlərində qərar tutub. 40 ilə yaxın teatrımızın, ekran sənətimizin inkişafına xidmət etmiş bu fenominal şəxsiyyət bütün yaradıcı fəaliyyətini milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasına yönəldib. Adil müəllim bütün ruhu ilə azərbaycanlı idi, o, bu xalqı sevirdi və yaratdıqları da xalqın ruhundan güc alırdı.

Adil İsgəndərov 1910-cu il baharın təravətli günlərindən birində — mayın 5-də Gəncədə dünyaya göz açmışdı. Bəlkə ona görə idi ki, ruhunda, qəlbində bir bahar ovqatı var idi. Ağır təbiətli idi, ancaq həmişə qeyri-adi, özünəməxsus zarafatları ilə insanlara xoş ovqat bəxş etməyi sevərdi. Sənət adamları ona “Ədil müəllim” deyə müraciət edirdilər. Zabitəli insan idi. Onunla təmas yaratmaq o qədər də asan deyildi, ancaq dostları, yaxınları deyirdilər ki, Adil müəllimə yaxınlaşdınsa, ondan aralanmaq da müşkül işə çevrilir. “Köhnə kişilər”in təbiəti var idi onda. Elə kinoda rol seçəndə də, görünür təbiətindəki bu ştrixləri nəzərə alırdı.

Adil müəllim Teatr Texnikumunu bitirmişdi, sonra isə A. V. Lunaçarski adına Moskva Dövlət Teatr Sənəti İnstitutunda təhsil almışdı. Ustəlik Moskvadakı Bədaye Teatrında rejissorluq təcrübəsi keçmişdi. Buna baxmayaraq, bütün yaradıcı ruhuna milli klassik teatr ənənələri hakim idi.

Uşaqlığı və…
Abasqulu kişinin ailəsi Balakəndə sovxozda işləyirdi. Ailədə iki oğlan uşağı böyüyürdü, ailə bütün o vaxtkı Sovet ailələri kimi sadə, xudmani dolanırdı. Elə bir dərdi-sərləri də yox idi, ailə sadəcə özlərini yerlərində hiss etmirdilər, elə bil qəribçilikdə yaşayırdılar.
Adıgözəlovlar ailəsi əslən Ordubaddan idilər. Tarixin gedişatı ilə o vaxt Ordubaddan bir çox ailələr Balakənə köçürülüb. Sovet rəhbərliyinin nə isə düşünülmüş siyasəti olub ki, Ordubaddan Balakənə insanları nəsillikcə köçürüb. Bu ailə də daxil olmaqla Balakəndə Ordubaddan olan ailələrin yaşadığı məhəlləyə “Ordubad” məhəlləsi də deyirmişlər.

Bağırov Hacıbaba Ağarza oğlu (12.06.1932-6.10.2006) — 1932-ci il iyun ayının 12-də Bakı şəhərində, fəhlə ailəsində anadan olub. Kiçik yaşlarından teatr sənətinə olan böyük həvəsi 1947-ci ildə orta məktəbi bitirəndən sonra, onu Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrı nəzdindəki aktyor studiyasına gətirib-çıxarıb. Orada sənət korifeylərindən dərslər alıb – nəzəri və təcrübi vərdişlər teatra marağını və məhəbbətini daha da artırıb və 1950-ci ildə Lənkəran Dövlət Dram Teatrında ilk müstəqil yaradıcılıq fəaliyyətinə başlayıb.

1953-cü ildə Azərbaycan Dəmiryol Məktəbini bitirib, bir müddət Biləcəri deposunda maşinist köməkçisi işləyib.

1959-1960-cı illərdə Daxili İşlər Nazirliyinin klubuna rəhbərlik edib.

1960-cı ildə C.Cabbarlı adına Gəncə Dövlət Dram Teatrının aktyor truppasına qəbul olunub. Bu kollektivdə Fuad («Almas»), Şahsuvar («Komsomol poeması»), Rəşid («Anacan») kimi müxtəlif səpgili rollar oynayıb. 1962-ci ildə Musiqili Komediya Teatrına dəvət olunub. Burada fəaliyyət göstərdiyi 26 il ərzində yaratdığı 50-dən çox surətin onun gülüş ustası kimi püxtələşməyində və populyar olmağında böyük təsiri olub.

Səfəroğlu (Səfərov) Bəşir Səfər oğlu — 11 mart 1925-ci ildə Bakıda doğulub. Yeddi illik təhsilini Bakıda alıb və ailə vəziyyətinin ağırlığı ilə əlaqədar məktəbdən uzaqlaşmalı olub. On dörd yaşlarından şoferlər klubunun dram dərnəyinə gedib. Kiçik intermediyalarda, birpərdəli məsxərələrin tamaşalarında kiçik rollar oynayıb.

1941-ci ilin axırlarında faşistlərlə müharibəyə yollanan Bəşir 1942-ci ildə hərbdən kontuziyalı qayıdıb. Dili tutulub və qulaqları çox ağır eşidib. Bir müddət fəhlə, yük maşınının sürücüsü işləyib. Rejissor Niyaz Şərifov ona məsləhət görüb ki, müntəzəm olaraq teatrın tamaşalarına gəlsin. O, tamaşalara baxmağa başlayıb. Bir müddət sonra isə onu truppaya aktyor qəbul ediblər.

Yaradıcılıq ehtirası ilə çırpınan Səfəroğlu həyəcanlanır, daxili iztirablar keçirirdi. Ömrünün bu gərgin çağlarında o, yuxuda bərk həyəcanlanıb və bununla da dili açılıb. Həmin vaxtdan Bəşir Səfəroğlunun zəngin aktyorluq tarixçəsi başlayıb.

Bəşir Səfəroğlu Üzeyir və Zülfüqar Hacıbəyovun klassik operettalarında, əsasən isə çağdaş dramaturq və bəstəkarların musiqili komediyalarında müxtəlif xarakterli, satirik, yumoristik, məzhəkəli rollarda çıxış edib.

Rasim Ocaqov təbiətcə qaraqabaq, başıaşağı adam idi, fikirli görkəmi vardı.

Onu həmişə barmaqlarının arasında siqaret nə isə düşünən görərdin. Özü heç vaxt ünsiyyətə can atmazdı.Amma elə ki, səni tanıdı məmuniyyətlə söhbət edərdi, cana yaxın biri idi.

Rasim 1933-cü ildə Şəkidə dünyaya gəlmişdi.  Uşaqlıqdan foto ilə maraqlanmağa başladı.  Həvəskar şəkillər çəksə də, arzusu geoloq olmaq idi. Bir dəfə Şəkiyə sənədli film çəkən qrup gəlir. Bu vaxt fotoqrafiya ilə ciddi məşğul olan Rasim peşəkarların necə işlədiklərini görmək üçün yanlarına gedir. Möcüzəli kino aləmi onu özünə elə çəkir ki, gənc fotoqraf bu sənəti dərindən öyrənməyi qərara alır. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Moskvaya gedir. MÜDKİ-nun kinooperatorluq fakültəsində (1951-1956, B.Qolovnya və L.Kosmatovun emalatxanası) təhsil alır. 1956-cı ildən “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında quruluşçu-operator kimi çalışmağa başlayır.

Çox filmlərdə operator kimi çalışıb. O cümlədən “Bir cənub şəhərində”, “Bizim küçə” filmləri onun kamerası ilə çəkilib. “Bir cənub şəhərində” filmini kino aləmində çox vaxt Eldar Quliyevin yox, Rasim Ocaqovun filmi hesab edirlər. O, bəzən heç rejissorla məsləhətləşmədən çəkilişləri aparır, sonradan bu kadrlara birgə tamaşa edəndə rejissorlar onun işinə qibtə edirdilər. “Əsl dost”, “Bizim küçə”, “Mən rəqs edəcəyəm”, “Sən niyə susursan?” və “Skripkanın sərgüzəşti” filmlərində Rasim Ocaqov Azərbaycan kinosunda operatorluq sənətinin ən layiqli nümunələrini yaratdı. 

1. Ocaqov əjdahadır, Mustafayev div. 

2. Ocaqov rəssamdır. Mustafayev memar. 

3. Mustafayev gülüşü acıdır, Ocaqov gülüşü şirin.

4. Mustafayev ağlatmaq istəməyib, ağladır. Mustafayev güldürmək istəyib, güldürür. 

5. Ocaqov kinoda Manafovdur. Mustafayev Mamuka.

1908-cı ildə ilk operamız “Leyli və Məcnun” səhnəyə qoyulmuş, Məcnun rolunu da Hüseynqulu Sarabski oynamışdı.

Ömrünün sonuna qədər 400 dəfə Məcnun rolu oynamışdır. Sarabskini indiki aktyorlardan fərqləndirən böyük istedadı deyildi, eyni zamanda əsərlər yazması idi. İnqilabdan qabaq yazdığı dramlar səhnəyə qoyulmuşdu.

 1938-ci ildə yazdığı “Köhnə Bakı” kitabı xüsusilə seçilir. Bu kitabda yüz il əvvəlki Bakının məişəti, adətləri, küçə həyatı haqda qiymətli məlumatlar var. Bütün gücünü Azərbaycanda teatrın inkişafına həsr etmiş bu insanın həyat xatirələri «Köhnə Bakı» kitabında çox gözəl şəkildə əks olunub. Hüseynqulu Sarabski teatra çətin bir dönəmdə gəlmişdi. Teatrı "şeytan əməli", aktyorluğu isə «kişiyə yaraşmaz peşə» hesab edənlərlə daim mübarizə aparırdı.

İlk dəfə 1902-ci ildə N.Nərimanovun «Dilin bəlası» pyesində Rəsul rolunda çıxan Hüseynqulu sonralar teatr səhnəsində M.F.Axundovun, N.Vəzirovun, Ə.Haqverdiyevin dram əsərlərində bir sıra müxtəlif xarakterli rollar oynayır.

Həyat belədir də, bir göz qırpımı kimi. Xoş o insanın halına ki, yarım əsr yaşaya, bir əsr tamam olanda isə onun haqqında yazıla, danışıla və yubileyi qeyd oluna.

Bu günlərdə onun 100 yaşı qeyd olunur.

Sənətə 14 yaşında gəlib, tez-tez səhnələrə çıxıb. 42 yaşında evlənib. 59 yaşında isə həyata əlvida deyib.

Dahi Üzeyir bəy “Arşın mal alan” filminin çəkilişləri üçün aktyor truppasını yığanda iki obraza sınaq üçün heç kimin dəvət olunmasına icazə verməyib. “Gülçöhrə obrazını Leyla Bədirbəyli, Vəli rolunu Lütfəli Abdullayev oynayacaq” deyib.

Hə, söhbət Lütfəli Abdullayevdən gedir.

“Neynəsin yazıq, yetim oğlandır”
Yetim deyildi Lütfəli Abdullayev, bu ifadə onun obrazının dilindəndir sadəcə, “Əhməd haradadır?” filmindən.

Lütfəli Abdullayev 1914-cü il martın 22-də Şəki yaxınlığındakı Nuxa şəhərində Əmir kişinin ailəsində dünyaya gəlib. Əmir kişi ticarət adamı idi, İrandan bura, burdan da İrana mal aparıb-gətirərmiş, xüsusən də xalça-palaz. Anası evdar qadın olub. Ailədə 3 qardaş, 3 bacı idilər.

Qapını açmaq üçün azacıq da olsa cəsarət lazımdır. Ən doğma, hər gün açdığın qapıya çatdıqda da bir qədər ayrı atmosferdəsən, bir addımla çox fərqli -ya rahat, ya da məcburi gəlməli olduğun məkana daxil olacaqsan. Üstündə “Satılır” yazılan qapılar isə yiyəsinin ayrılıq nisgili, alıcının yenini sevmə məcburiyyətidir. Qapı- ədəbiyyatımızın, folklorumuzun simvollarından, tez-tez adı çəkilən elementlərindəndir. Nağıllarda padşahın da, kəndlinin də oğlu 40-cı qapıda tərəddüd edir. Amma o qapı hər zaman açılır. Arxasında ölüm də olsa, “Min bir gecə” nağıllarındakı kimi yatağında qıvrılıb yatan gözəl də olsa o qapı hər zaman açılır. Bəlkə də qapını açmayanlar da olub, amma onlar haqqında nağıllar yazılmayıb. Qəhrəmanlar cəsarətlidir. Qapını açanlar cəsarətlidir. Tərəddüdsüz yaşayanlar cəsarətlidir.

40-cı qapı sirrlidir, ondan əvvəlki 39 qapı isə məhz sonuncu qapıya hazırlıqdır, getdikcə artan həyəcan isə sonluğun əslində kulminasiya olmasının xəbərçisidir… Tərəddüdlərə son qoymaq üçün 40-cı qapı vasitədir, bəhanədir, şansdır. Ona qarşı düzgün davranmasan cəzalanacaqsan, divin canı elə şüşədə qalacaq, ya da gözəl bir qız qapı arxasında səni gözləyərək qarıya çevriləcək. Kino ədəbiyyat deyil, Tarkovskinin dediyi kimi ədəbiyyatın xarabalıqları arasında ucaldılmış saraydır. Rejissor Elçin Musaoğlunun “40-cı qapı”sı elə gözəl saraylardan biridir. son illərdə Azərbaycanda ən uğurlu filmlərdəndir.

Film 2009-cu ildə “Ritm Prodakşn” tərəfindən çəkilmişdir. İndiyə qədər beynəlxalq festivallarda 10-dan çox əsas mükafat qazanmış, müxtəlif nominasiyalar üzrə qalib olmuşdur. Bunların arasında Hyustonda (ABŞ) keçirilən 42-ci Beynəlxalq Kinofestivalında “Ən yaxşı xarici film” nominasiyası üzrə qızıl mükafat, ABŞ-ın Beynəlxalq Tiburon Film festivalının əsas bölməsində müsabiqədə İtaliya kino rejissoru Federiko Fellini adına mükafat, “New York Eurasian Film Festival”da “Ən yaxşı ssenari” nominasiyasında mükafat və digər dünya miqyaslı festivalların adını çəkmək olar.

İnquşetiyalı gözəl Tamara Yandiyevanın adı çoxuna tanış gəlməsə də, simasını Azərbaycanda hər kəs tanıyır. «Babək» (1979 –cu il, rejissor Eldar Quliyev) filmində Pərvin, «Mən qayıdacağam» (1980-ci il, rejissor Kamil Rustəmbəyov) filmində Şahnaz obrazlarını canlandıran Tamara xanım kino tariximizdə yadda qalan simalardandır.  Aktrisa hazırda Moskvada yaşıyır.

Tamara Yandiyeva Rusiyanın, Çeçen-İnquşetiya, Şimali Osetiya və Abxaziyanın  Əməkdar artistidir. Moskvada İnquşetiya təmsilçiliyi ilə mədəniyyət mərkəzində işləyirdi. Gözəl aktrisa, cəkilmiş olduğu 18-də filmdən 16-da baş rolun ifacısı olmuşdur. O, həm də xalq mahnılarının gözəl ifaçısı və  müəllif kimi də tanınmışdır. Onun zərif, cazibədar səsinə tamaşaçılar laqeyd qala bilmirdi. Müğənni “Loam” (Лоам) qrupu ilə birlikdə Moskvada, İnquşetiya, yaxın və uzaq xaricdə çoxlu konsertlər vermişdir.