Türk dili kateqoriyası üzrə məqalələr

TASLAK(-ğı) — eskiz, cizgi, maket
TASVİP(-bi) — beyenme, teqdir etme
TAŞIT(-tı) — neqliyyat, neqliyyat vasiteleri; taşıt uçağı — sernişin teyyaresi; uzay taşıtları — kosmik gemiler
TAŞRA — eyalet
TATARSI, TATARIMSI — tam bişmemiş, alaçiy
TATMİN: tatmin etmek — temin etmek, qane etmek
TATMİNKAR — qenaetbexş

İMRENDİRMEK — qibte oyatmaq
İMRENMEK — qibte etmek
İN — yuva; ayı ini — ayı yuvası
İNANCA — zemanet
İNANÇ(-cı) — inam, etibar
İNCELEMEK — öyrenmek, tedqiq etmek, araşdırmaq
İNÇ — düym

ABANMAK — söykenmek, dirseklenmek
ABARTMAK — mübaliğe etmek, şişirtmek

Türk dilində «yumuşaq qe» samiti adı verilən bu hərfin spesifik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
1. "ğ" samiti sözün başında işlənmir.
2. "ğ" samiti incə saitlərlə heca qurduqda Azərbaycan dilindəki «y» səsi kimi tələffüz edilir:

iğne — iynə
öğretmen — müəllim
öğrenci — şagird, tələbə
eğilmek — əyilmək
eğlenmek — əylənmək
eğitim — təlim-tərbiyə
iğde — iydə

a) «g» samiti qalın saitlərlə heca qurduqda Azərbaycan dilindəki «q» səsini verir:

garson — ofisiant, xidmətçi

gurbet — qürbət

gar — vağzal

agregat — aqreqat

gazete — qəzet

ırgat — muzdur

gonca — qönçə

gala — ilk tamaşa

 

galiba — ehtimal ki

Türk dilində 21 samit var. Bu samitlərdən üçü — g, k, l iki danışıq səsinə malikdir, "ğ" samiti isə spesifikdir. Digər samitlərin tələffüzü Azərbaycan dilindəki samitlərin tələffüzü ilə eynidir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, hər iki dildə samitlərin əsas xüsusiyyəti onların küylü olmasıdır. Lakin türk dilində kar samitlərin işlənmə sahəsi daha genişdir. Bunun başlıca səbəblərini belə izah etmək olar.
1. Azərbaycan dilində «q» cingiltili samiti ilə başlayan sözlərin əksəriyyəti türk dilində kar «k» samiti ilə işlənir.
qalın — kalın
qadın — kadın
qış — kış
qoyun — koyun
quş — kuş
qazan — kazan
qar — kar
qulaq — kulak
quzu — kuzu

Türk dilinin saitləri ilə Azərbaycan dili saitlərinin tələffüzündə əsaslı fərq yoxdur. Saitlərin qısa və uzunluğu da əsasən eynidir.
Azərbaycan dilində olduğu kimi türk dilində də başqa dillərdən alınan bir sıra sözlərlə saitlər uzanır. Məsələn: aile, davet, alim, adalet, ceza, istiklal və s. Bununla yanaşı, yadda saxlamaq lazımdır ki, Azərbaycan dilindən fərqli olaraq türk dilində alınma sözlərdə saitlərin uzun və ya qısa tələffüzü sözün lüğət mənasını dəyişdirmək xüsusiyyətinə malikdir.

Türk dilinin saitləri üç prinsipə görə bölünür:
1. Dilin vəziyyətinə görə:
a) dilönü və ya incə saitlər: e, i, ö, ü.
b) dilarxası və ya qalın saitlər: a, ı, o, u.

2. Dodaqların vəziyyətinə görə:
a) dodaqlanan saitlər: o, u, ö, ü.
b) dodaqlanmayan saitlər: a, ı, e, i.

Müasir türk əlifbasında 29 hərf var. Bunlardan 8-i sait: a, e, ı, i, o, ö, ü, 21-i isə samitdir: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.
Əlifbadakı «e» saitinin və «g», «k», «l» samitlərindən hər birinin iki səsi olduğuna görə türk ədəbi dilində 33 danışıq səsi var.
Bunlardan əlavə, türk yazısında iki işarədən — "^" (uzatma və ya incəltmə) və " ’ " (apostrof) işarələrindən istifadə edilir (Yeni orfoqrafiya qaydalarına görə birinci işarənin işlədilməsi məcburiyyəti yoxdur).

Azərbaycan dilində olduğu kimi, türk dilində də feli bağlama formaları çoxdur. Bu formalar xüsusi şəkilçilər vasitəsi ilə düzəlir:

1) -ip, -ıp, -up, -üp
Kapıyı açıp içeri girdim.
Arabaya binip gittiler.
Biraz konuşup ayrıldılar.
Akşama kadar gülüp eğlendik.