Ədəbiyyat kateqoriyası üzrə məqalələr

Gələcəkdən xəbər verən, kartla fala baxan məşhur falçı Amelia müştərisini iş otağında qarşılayır. Stolun üstündə qədim misir heykəlciyi, qara pişik Pippo, üç qutu siqaret və tarot kartları var idi. – Kəsin – bariton bir səslə Amelia dedi.

Müştəri falçının dediyini etdi.

Falçı Amelia üç kart seçdi və yavaş-yavaş onları öz qarşısında açdı.
– Birinci kart deyir ki, bu ilin mart ayında Londona, Parisə və Romaya dəhşətli hücumlar olacaq və Vaşiqtona atom bombası atılacaq.
Kişi udqundu.

Mənim ayaqqablarım cırıqdır, hal-hazırda birlikdə yaşadığım rəfiqəmin ayaqqabıları da cırıqdır. Biz demək olar ki, tez-tez ayaqqabılardan danışırıq. Elə ki, gələcəkdə yaşlı yazıçı olacağımdan danışmağa başlayıram o, tez soruşur: “Onda hansı ayaqqabıdan alacaqsan?” Mən isə cavab verirəm ki, bir tərəfində qızıldan bəzək olan yaşıl zamşa alacam.

Mənsub olduğum ailədə hər kəsin ayaqqabaları təzə və möhkəmdir. Anamın ayaqqabıları çox olduğundan onları yığmaq üçün hətta bir balaca şkaf da düzəltməli olub. Nə vaxt evə gedirəm ayyaqabımı görüb başlayırlar hay-küy salmağa. Ancaq mən bilirəm ki, hətta cırıq ayaqqabılarla da yaşamaq mümkündür. Almanların zamanında Romada tək idim və yalnız bir cüt ayaqqabım var idi. O da cırıq idi. Əgər ayaqqabını düzəltdirmək üçün çəkməçiyə versəydim, gərək iki-üç gün yataqda qalaydım, bu isə mümkün deyildi. Beləliklə, ayaqqabının yavaş-yavaş su buraxmasına, səkinin soyuğunun ayağamın altında hiss etməyimə və nəmişlikdən görünüşünü dəyişməsinə baxmayaraq, hətta yağışlı günlərdə də bu ayaqqabını geyinmək məcburiyyətində idim.

Möhkəm və soyuq idim, bir körpü idim, yarğanın üzərində uzanıb qalmışdım. Bir tərəfə ayaqlarımı, digər tərəfə əllərimi pərçimləmişdim; ovulub tökülən gil torpağı bərk-bərk qucaqlamışdım. Paltarımın saçaqları böyrümdən sallanıb yellənirdi. Xeyli aşağıda isə buzlu alabalıq axını şırhaşır axırdı.

Bircə turist belə indiyə kimi yolunu azıb da bu keçilməz sıldırımlığa təşrif buyurmamışdı, bu körpü hələ heç bir xəritədə cızılmamışdı. Beləliklə, uçurumda uzanıb hey gözləyirdim; gözləməkdən savayı çarəm yox idi. Bir körpü uçub dağılmadan körpü olmaq taleyindən canını qurtara bilməz.

Müharibə zamanı insanlar evlərin necə yıxıldığının şahidi olmuşdu və indi onlar özlərini evlərində bir vaxtlar olduğu kimi sakit və təhlükəsiz hiss etmirdilər. Bəzi yaralar sağalmır. İllər keçsə də bizim yaralarımız da heç vaxt sağalmayacaq. Bəlkə də bir gün yenə masamızın üzərində lampa, güldan və əzizlərimizin şəkilləri olacaq, amma daha biz bunların heç birinə inanmırıq, çünki bir dəfə bunları gözlənilmədən qoyub qaçmağa və yaxud dağılmış evlərin altında axtarmağa məcbur olmuşuq.

Keçən bu iyirmi ildə yaralarımızın sağalacağına inanmaq faydasızdır. Bizlərdən təqib olunanlar heç zaman rahatlıq tapmayacaqlar. Uzun –uzadı gecə zəngləri bizim üçün “polis bölməsindən” başqa məna kəsb etmir. Və öz-özümüzə təkrarlamağın xeyri yoxdur ki, bəlkə də indi “polis bölməsi” ifadəsinin arxasında bizim müdafiə və yardım istəyə biləcəyimiz dostlarımız var. Bizim üçün bu ifadə etibarsızlığı və qaçıb uzaqlaşmağı ifadə edir. Övladlarımın yatmasına baxıb fərəh hiss ilə düşünürəm ki, gecənin bir yarısı onları durğuzub qaçmağa məcbur olmayacağıq. Ancaq bu fərəhin kökü dərin deyil. Mənə hər zaman elə gəlir ki, bir gün gecə oyanıb yenə hər şeyi – boş otaqları, xatirələri və pal-paltarı, arxamızda qoyub qaçmağa məcbur olacayıq.

Bütün böyük şəhərlər kimi, Montrealı da dar küçələrsiz təsəvvür etmək olmaz. Hər addımında insana Şahzadə Edvard küçəsini xatırladan cəmi dörd məhəllə uzunluğunda olan çıxılmaz dar küçələr, tinlər, döngələr və dalanlar… Heç kəs bu dar küçələri otuz ildir bu yollarda süd paylamaqla saç ağardan Pier Dubin qədər yaxşı tanımırdı.

Ötən on beş il ərzində, Pierin çörək ağacı olan bu arabaya Josef adlı böyük, ağ at başçılıq edirdi. Montrealda, xüsusilə də fransızların sıx məskunlaşdığı məhəllələrdə uşaqlara, hətta heyvanlara da müqəddəslərin adlarını vermək adəti hələ də mövcud idi. İlk dəfə bu əzəmətli at Süd şirkətinə gətiriləndə hələ o adsız idi. Elə həmin gündən bu vüqarlı at Pierin ixtiyarına verildi. Pier onun boynunu sığallayıb, döşünə tumar çəkib, onun gözlərinin içinə baxdı.

Mamzelle Orli qamətli bədəni, al yanaqları,yavaş-yavaş ağarmağa başlayan saçları və qətiyyətli baxışları olan bir qadın idi. O, fermada işləyərkən kişi papağı qoyar, soyuq havalarda isə köhnəlmiş mavi şinel, bəzən də uzunboğaz çəkmə geyərdi.

Mamzelle Orli heç vaxt ərə getmək barəsində düşünməmişdi. Heç vaxt aşiq olmamışdı. İyirmi yaşında olanda evlənmə təklifi alsa da, dərhal rədd etmiş, əlli yaşına qədər də bu qərarından peşmançılıq duymasına səbəb ola biləcək heç nə yaşamamışdı.

Sevimli iti Pontonu, yanında yaşayan və əkin-biçin işləri ilə məşğul olan zəncilərini, ev quşlarını, bir neçə inəyini, qatırını, tüfəngini (bu tüfənglə o quş ovlayırdı) və dinini nəzərə almasaq, o tamamilə tənha idi.

Aprel ayı idi. Nahar etdikdən dərhal sonra yoldaşım məndən ayrılmaq istədiyini dedi. O, bunu deyən zaman biz süfrəni yığışdırırdıq, uşaqlar yenə öz otaqlarında zarafatlaşırdılar, it isə radiatorun yanında mırıldana-mırıldana yatırdı. Mənə fikirlərinin qarışdığını və yorulduğundan, məmnuniyyətsizliyindən, bəlkə də qorxaqlığından dolayı çox çətin günlər keçirdiyini dedi. Bizim 15 illik evlilik münasibətimizdən, uşaqlardan uzun-uzadı danışdı və etiraf etdi ki, bu hərəkətinə görə nə məni, nə də uşaqları qınaya bilməz. Hər zaman olduğu kimi bunları izah edərkən də səsi çox sakit idi, üzünü uşaq kimi büzür, sağ qolunu həddən artıq yellədirdi. Deyirdi ki, sanki onu uzaqlara çəkib aparan nəsə var. “Bütün bunlar mənim içimdə baş verənlərlə bağlıdır” – deyə əlavə edib, məni əlüzyuyanın yanında donub qalmış halda qoydu, qapını arxasıyca örtdü və evdən çıxıb getdi.

Bütün gecəni çarpayımızda tək-tənha fikirləşməklə keçirdim. Son günlərdə olan bütün hadisələri incələsəm də, münasibətimiz üçün böhran yaradacaq heç nə tapmadım. Onu çox yaxşı tanıyırdım. Bilirdim ki, çox sakit insandır.

[Mayra, bu yazıda sənin adından yararlandığım üçün məni bağışla]
Pəncərənin arxasından hər gün obaşdan eşitdiyi melodik səs gəldi. O, bu səsi yaxşı tanıyırdı. Gəncliyində bəstələmək istədiyi “Kəpənəklər” mahnısından idi.
 
Yatağında bu gözəl melodiyanı xeyli dinlədi. Mayra hələ oyanmamışdı. Üzünü divara çevirib yatmışdı. O, həmişə belə yatırdı. Həmişə də kürəyi açıq qalırdı. “Qoy yatsın, bu gün yəkşənbədi” – düşündü. Yorğanın ucu ilə Mayranın belini örtdü.
 
“Hə, durmaq vaxtıdı” –  yorğanı tərpətmədən sivişib yataqdan çıxdı. Dizi üstə oturub bir neçə gərilmə hərəkəti eləyib ayağa durdu. On yeddinci mərtəbədən dənizin ilahi mənzərəsi açılırdı. Pəncərənin arxasında qoşa ağ göyərçin dimdiklərini uzadıb yem gözləyirdi. Cəftəni ehmalca açıb dənizin havasını ciyərlərinə çəkdi.
 
Öskürək onu boğdu. Əlləri ilə qarnını qucaqlayıb var gücü ilə bir neçə dəfə öskürdü. “Zəhrimara qalasan… Şükür, keçdi”. Axşamdan plastik qutuya yığdığı yemək qalıqlarını miyoldayıb küçə tərəfdən pəncərəni cırmaqlayan qara pişiyin qabağına itələdi.

Professor sözlərini bitirən kimi qız şıltaqlıla dilləndi: «Kiminsə bu maraqlı əhvalata dodaq büzməsinə qətiyyətlə etiraz edirəm, çünki bir dəfə mənim sevimli qaynım da xanım Abiqayl haqqında nəsə gəvələmək istəmişdi. Bu, gözəl bir tamaşaya baxdıqdan sonra qayıdıb hələ də orada gördüklərinin və eşitdiklərinin təsiri altında uçduğun vaxt hansısa bir „ağıllı cənab“ın tamaşanı tənqid atəşinə tutaraq üstünə buz kimi soyuq su çiləməyinə bənzəyir. Hansı ki, o sözlər səni göydən yerə endirir.

Ona görə də heç kəsin freyleyn Blandina barədə müxtəlif məzmunlu ağıllı — »subyektiv", ya da «obyektiv» fərqi yoxdur — mülahizələrinə qulaq asmaq fikrim yoxdur. Bunu unutma, sevimli qaynım! Əgər bu əhvalat həqiqət, yaxud uydurma olsa belə (bilmirəm onu başqa necə adlandırmaq olar, amma mən poetik fantaziyaları nəzərdə tuturam) bütün hallarda professora minnətdar olmalyıq. Ona görə ki, bunun puh olması… nə isə, bu barədə bəsdir! Artıq sirrin üzünə düşən pərdəni götürmək istədiymi hiss edirəm. Özümüzdən asılı olmayaraq, nə qədər uzaq qaçmaq istəsək belə, müdrik əsrimizin həyəcan azarına yoluxmalı oluruq. Nə qədər ki, gecə yarısını keçməyib, tələsməliyik. İndi də Yuliya xalanın növbəsidir".

Düzdür! Əsəbi – dəhşətli dərəcədə çox əsəbi biri idim, elə indi də beləyəm! Axı hardan mənim dəli olduğum qənaətinə gəlirsiniz? Bu xəstəlik əsəblərimi tarıma çəkmişdi– korlamamışdı, kütləşdirməmişdi. Baş verənlərdən ən önəmlisi, eşitmə qabiliyyətimdəki həsaslıq idi. Göydə, yerdə baş verən hər şeyi eşidirdim. Cəhənnəmdə də olan bir çox şeyi eşidirdim. Necə dəli ola bilərəm axı? Bir dinləyin! Görün, necə sağlam düşüncə ilə – sakitlik ilə bütün hekayəni sizə danışıram. İlk dəfə bu fikrin ağlıma necə gəldiyini demək qeyri- mümkündür; bir dəfə ağlıma batdı, sonra isə səhər axşam rahatlıq vermədi mənə. Məqsəd yox idi. Ehtiras da yox idi. Bir qoca kişini sevirdim. O heç vaxt məni yanıltmadı. Mənə yuxardan aşağı baxmadı. Onun qızılında da gözüm yox idi.

Məncə, məsələ onun gözündə idi. Bəli, onun gözü! Gözü qırğını xatırladırdı – üstünü pərdə almış solğun mavi göz. Bu göz mənə zillənəndə damarımda qanım donurdu – tədricən, yavaş-yavaş – buna görə də qocanın canını almağı və bu gözlərdən həmişəlik qurtulmağı qərara aldım. Hə, gələk əsas məqama. Mənim dəli olduğumu düşünürsünüz. Dəlilər heç nə bilməyən adamlardır. Amma siz, bir məni görəydiniz. İşi necə müdrik, tədbirli, uzaqgörən – hər şeyi əvvəlcədən düşünmüş şəkildə yerinə yetirdiyimi kaş görəydiniz!