Heyvanlar aləmi kateqoriyası üzrə məqalələr

Keçmiş zamanlardan atlılarla bərabər xəbər aparan canlılardan biri də göyərçinlər olmuşdur. Bu səbəbdən də bu quşlar tarixdə insanlıq həyatına ən çox fayda göstərmiş canlı kimi də tanınır. Göyərçinlər qədim zamanlardan sülh quşları hesab ediliblər. Bu heyrətamiz quşlara planetimizn 30-dan çox ölkəsində heykəllər qoyulub. Göyərçinlər sirli və müəmmalı quşlardır. Tarix boyu onların sirlərini açmaq insanlar üçün maraqlı olub.

Bəs göyərçinlər xəbəri bir yerdən digərinə necə aparır? Son tədqiqatlar poçt göyərçinlərinin istiqaməti müəyyən etmək üçün Yerin maqnit sahəsindən istifadə etdiyinə dair nəzəriyyəni dəstəkləyir.

Basenci it cinsi digər itlərdən fərqli olaraq hürməyi bacarmır. Lakin onlar tamamilə səssiz də deyillər. Bəzən narahat olduqları zaman özünəməxsus xüsusi səslər çıxarırlar.

Basenci itinin özünəməxsus bir sıra digər xüsusiyyətləri də var. Onun yuxarıya doğru qıvrılmış quyruğu, qırışlı alnı, iri və enli qulaqları, uzun əzəmətli boynu, əzələli bədən quruluşu və ağ zolaqlarla qarışıq qızılı dərisi var.

Cins iti olan Basenci bir neçə minillikdir ki, mövcuddur. Vətəni Cənubi Afrikadır. Basenci itlərinin ilk izləri altı min ildən çox olan Misir türbələrində, divar şəkillərində və digər əşyaların üzərində tapılıb.

Hətta Misir fironu Tutanxamonun məzarı qazıldığı zaman, incə parçaya bükülmüş, xaltası dəyərli daş-qaşlarla bəzədilmiş Basenci iti aşkar edilmişdir.

Ördək cinsindən olan bu quş Çində və Yaponiyada yaşayır. 1830-cu ildə Avropaya parklardakı gölləri bəzəmək üçün gətirilib. Çində ali dövlət məmurlarına “mandarin” deyirlər. Mandarin ördəklərinə onların parlaq lələklərinə görə bu ləqəb verilib.

Çində bu quşa müqəddəs quş kimi baxırlar. Ana mandarin ördəyi çox həssas olur. Kənarda çubuqlardan, çör-çöpdən balaları üçün yuva tikir ki, suya düşməsinlər. Mandarin ördəyi yer kürəsində ən gözəl ördəkdir.

Hamımız itili qanadları olan şən qaranquşları müşahidə etmişik.
Deyilənə görə bu quş kimin damının altında yuva qursa həmin evdə səliqə və xoşbəxtlik olar. Qaranquşların həyatı insanlarla sıx bağlıdır. Sinəsi ağ şəhər qaranquşları səliqəli, bağlı yuvalarını daş və taxta evlərin karnizləri altında, kənd qaranquşları isə samanlıq və kənd evlərinin damları altında qurur.

Onlar palçıqdan hazırladıqları açıq yuvalarını tirlərə, taxta divarların və damların çıxıntılarına bərkidir. Qaranquşların gölməçələrin kənarındakı qurumamış palçığı dimdikləri ilə gətirərək kiçik və səliqəli yuvalar tikdiyini görmüşük.

Həm şəhər, həm də kənd qaranquşları yalnız həşəratlarla qidalanır. Demək olar ki, ömürlərini havada – uçaraq keçirir. Qaranquş yay fəslində yarım milyondan bir milyona qədər mığmığa, ağcaqanad və mənənə ovlayır.

Ayılar qış yuxusuna gedən heyvanlara aid edilir. Bu, ona görə baş verir ki, ayılar qış fəslinə heç bir tədarük görmürlər. Çünki onlar əsasən bitkilərlə qidalanırlar. Qışın gəlişi ilə bitkilər də yox olur. İlin isti fəsilləri hesabına ayıların bədənində xeyli piy qatı əmələ gəlir.


Havalar soyumağa başlayanda özlərinə lazımi qədər yem tapa bilməyən ayılar mağaralarına girərək dərin yuxuya gedirlər. Bu yuxu istilər başlayanadək davam edir. Bu müddət ərzində ayılar qətiyyən qidalanmırlar. Onlar yay ərzində yığdıqları piyin hesabına yaşayırlar.

Bayquşlar yırtıcı gecə quşlarıdır. Onlar bir çox xüsusiyyətlərinə görə gündüz yırtıcı quşlarına bənzəyir, ancaq onların qohumu sayılmırlar. Bayquşlara ən yaxın tutuquşular və çobanaldadanlardır. 

Qəniməti gecənin qaranlığında tapmaqda bayquşlara onların gözəl eşitmə qabiliyyətləri kömək edir. Bayquşlar çox itigözlüdür və gözləri bir çox başqa quşlardan fərqli olaraq, başının böyürlərində deyil, qabaqda yerləşir. Və əgər bayquş arxasında nə baş verdiyini görmək istəyirsə, o, sadəcə olaraq başını öz oxu ətrafında döndərir, özü isə hərəkətsiz qalır.

Bir zaman havada qanad saхlayın,
                                                                                                Sözüm vardır mənim sizə, durnalar!
                                                                                                Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz,
                                                                                                Bir хəbər vеrsəniz bizə, durnalar!
                                                                                                                         Molla Pənah Vaqif 

Durna məşhur quşdur. Nağıl və təmsillərdə, mahnı və atalar sözlərində onun adı tez-tez çəkilir. Bu quşu tanımayan adam yoxdur. Durnakimilər dəstəsinin bütün nümayəndələrini onların xarici görünüşü birləşdirir. Uzunsov bədəni, uzun düz ayaqları və uzun dimdiyi olan, eyni zamanda hacıleyləyi xatırladan bu quşların ölçüsü kifayət qədər böyükdür, çəkisi isə 15 kiloqrama çatır. Amma hacıleyləkdən fərqli olaraq, durna heç vaxt ağaca qonmur. Yalnız uzaq bataqlaşmış meşələrdə yaşayan tropik durna növləri arama və balabansəs pis uçsa da, ağaclara qonur və yerdə sürətlə hərəkət edir. Durnaların sevimli məskəni çöl və bataqlıq ərazilərdir. Cənubda yaşayan durnalar köçəri quşlar deyil, şimaldakılar isə qışlamaq üçün cənuba üz tutur. Bu quşlar toxum, giləmeyvə (quşüzümü), bitkilərin kök yumruları, onurğasızlar, balıq, suda-quruda yaşayanlar, xırda məməlilərlə qidalanır.

Kalmar, mürəkkəb böcəyi və osminoq kimi başıayaqlı molyusklar su püskürtmə sistemi ilə üzürlər.
Mühəndislər molyuskların bu xüsusiyyətindən ilham alaraq sürət texnologiyasını təkmilləşdirməyə çalışırlar. Başıayaqlı molyuskların sürətlərini artırmaları üçün xüsusi sistem var. Mühəndislərin heyranlıqla və diqqətlə tədqiq etdikləri bu sistem qüsursuz işləyir.

Bu canlıların reaktiv üzmə sistemi uca Allahın onlar üçün yaratdığı xüsusi bədən quruluşlarından qaynaqlanır. Bəs, bu canlıların bədən quruluşu necədir?

Başıayaqlı molyusklarda daxili orqanların yerləşdiyi bədən boşluğunu əhatə edən manto adlı qalın dəri qatı var. Dəri qatının altında yerləşən əzələlər vasitəsilə bu canlılar bədənlərinə su toplayır və sonra bu suyu geri püskürərək üzürlər. Manto divarının içinə dolan su qıf formasındakı boru vasitəsilə püskürdülərək xaric edilir. Sistemin işləməsi eynilə kosmik gəmilərin istehsalındakı geri itələmə prinsipinə, başqa sözlə, raket sisteminə bənzəyir.

Cüyür — Avropada ən xırda maraldır. Onun hündürlüyü 90 sm-dir. Erkək cüyürün uzunluğu 30 sm olan qısa buynuzları var. İlin sonunda cüyürlərin buynuzu düşür, fevralda isə onlar yenidən bitir. Bu mənada onlar yazda buynuzu düşüb, yayda yenidən bitən marallardan fərqlənirlər.

Yeni uzanmış cüyür buynuzları yumşaq və zərif olub, nazik məxməri dəri ilə örtülür. Sonradan isə bu dəri qopur və soyulur, ancaq bununla belə qan axmır və heyvan heç bir narahatlıq hiss etmir.

Təkcə insanların deyil, heyvanların da uzaq qohumu olur. Məsələn, Cənubi Amerikada dəvələrin kiçik qardaşları yaşayır. Onları lama adlandırırlar. Bəs bu şirin və yaraşıqlı heyvanın donqar səhra gəmisi ilə nə əlaqəsi var?

Okeanın o biri tayında dağlarda
Lap qədimlərdən Cənubi Amerikada dəvəkimilər fəsiləsinin 4 növü yaşayır. Bunlar lama, alpaka, quanako və vikunyadır. Özü də lama və alpakanı hələ inklərin vaxtında Peruda əhliləşdiriblər. Çilidə, Atakama səhrasının qayalıqlarında da yük lamalarının qədim təsvirləri aşkar edilib. Alimlərin fikrincə, bu rəsmlərin ən azı 5 min il yaşı var. Ehtimala görə, qayaüstü rəsmləri sahilboyu ilə dağlar arasında yerləşən ticarət yolu ilə hərəkət edən hindilər çəkiblər.