Astronomiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Yer kürəsi insanlar üçün nəhəng kütləsi olan böyük yaşayış məkanıdır. Lakin əslində isə bizim planetimiz yerləşdiyi kainatın kiçik bir hissəciyi-ni təşkil edir. Günəşsisteminin ümumi kütləsinin 99%-dən çoxu bilavasitə Günəşin özündə cəmləşmişdir. Kainat milyardlarla qalaktikalardan, ulduzlardan, asteroidlərdən və insanlar üçün hələ də tam aydm olmayan qara boşluqlardan ibarətdir. Kainatın ölçüləri bu günə kimi dəqiq hesablanmamışdır, lakin bir şey məlumdur ki, o, daim genişlənməkdədir. Heç şübhəsiz, Yer kürəsi qısa bir müddət ərzində yaranmamışdır. Əslində, kainatın əmələ gəlməsi ilə Yerin yaranmasını milyardlarla illər ayırır. Bu dövr ərzində yüzlərlə ulduzlar yaranmış, yanmış və yox olmuşdur.

Əvvəllər Günəş sistemində olan cismlərin peykləri haqqında yerüstü teleskopların köməyilə aparılmış müşahidələrin nəticələri əsas götürülürdü. indi kosmik gəmilər Plutondan başqa qalan planetlərin çox yaxınlığından keçərək həmin sistemlərdə olan təbii peyklər haqqında dəqiq mə'lumat vermişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Günəşə yaxın iki planetin Merkuri və Veneranın peyki yoxdur. Yerin yeganə peyki isə Aydır və onun dövretmə müddəti 27,32 sutkadır. Yerdən Aya qədər məsafə dəyişir, orta hesabla bu qiymət 384000 kmdir. Ayın radiusu 1738 km, kütləsi Yerinkindən 81 dəfə azdır.

1877-ci ildə ABŞ alimi A.Xoll tərəfindən Marsın iki peyki kəşf olundu. Qədim Yunan əfsanəiərində Mars müharibə Allahının adı olduğundan onun insanlara bəxş etdiyi də qorxu və dəhşətdir. Bu səbəbdən də Qırmızı planetin peyklərini Fobos və Deymos adlandırdılar. Marsın peyklərinin ölçüləri çox kiçikdir: onları ellip­soidal formada (yumurta kimi) hesab etsək Fobos 14x11x10 km, Deymos isə 8x6x6 km ölçülərə malikdir.

Elmi nailiyyətlər bizi çox mühüm nəticəyə gətirir. Kainatın ölçüləri haqqında düşündüyümüzdə çox böyük rəqəmlərlə qarşılaşırıq.

Möhtəşəm böyüklükdəki kainatın sahib olduğu həssas tarazlıqlar bu qüsursuz nizamın Allahın üstün yaratma sənəti nəticəsində var olduğunu sübut edir.

Yer planeti, bildiyimiz kimi Günəş Sisteminin bir hissəsidir. Bu sistem kainatdakı digər ulduzlara görə orta böyüklükdə olan Günəşin ətrafında dövr edən 8 planetdən və onların 54 peykindən ibarətdir. Yer Kürəsi bu sistemdə Günəşə ən yaxın üçüncü planetdir.

Kainatın yaradılışı «Big Bang» adlandırılan böyük partlayışla başlamış və o zamandan bəri kainat genişlənir. Elm adamları kainatın kütləsinin lazımi miqdara çatdıqda cazibə qüvvələri səbəbi ilə bu genişlənmənin dayanacağını və nəticədə kainatın öz içinə çökərək büzüləcəyini bildirirlər.

“Big Crunch” (Böyük büzülmə) nəzəriyyəsi “Big Bang”lə (Böyük partlayış) başlayaraq genişlənməkdə olan kainatın getdikcə sürətlənərək içəri çökəcəyini irəli sürən nəzəriyyədir. Nəzəriyyəyə görə, kainatdakı bu tənəzzül kainatın bütün kütləsini itirib sonsuz sıxlıqdakı nöqtəyə dönməsinə qədər davam edəcək.
Büzülən kainatın sonda “Big Crunch” (Böyük çökmə) adlanan yüksək temperatur və sıxılma ilə nəticələnəcəyini ifadə edirlər. Bu isə məlum olan bütün həyat formalarının yox olması deməkdir.

Astronomlar qaz nəhəngi Yupiterin peyki Europada isti su qaynaqlarının izləri tapılıb. 

Hubble teleskopu, peykin səthində təsbit etdiyi və kosmik boşluğuna 200 km uzunluğunda su püskürən iki qeyzerin şəkillərini çəkib. 

Püskürən su buxarının uzunluğu təxminən Everestin 20 qatına bərabərdir.

Science jurnalında nəşr edilən araşdırmada ABŞ-ın Cənub Qərb araşdırma institutundan Lorenz Roth “Kəşfimiz həyəcanvericidir. Aldığımız nəticələr gözlədiyimizdən daha çox həlledicidir” deyib.

Alimlər Europanın geofiziki fəaliyyətlərinin burada yaşamın olduğu ehtimalını gücləndirdi.

Günəş Sistemində Kosmosa su püskürtdüyü təsbit edilən tək göy cismi Europa deyil. Saturn planetinin cazibəsi səbəbiylə səthi cizgilərlə bağlı olan Encedalus peykinin də cənub qütb bölgəsindən su püskürtdüyü müəyyən olunmuşdu.

Alimlər əldə edilən son tapıntılardan sonra Europa haqqındakı araşdırmaları daha da genişləndirməyi planlaşdırır. Səthi sadəcə 65 milyon il yaşında olan Europa, təxminən 4.6 milyard il yaşındakı Günəş sisteminin ən gənc cisimlərindən biridir.

Hesab olunur ki, Günəş təqribən 4,59 milyard il əvvəl yaranmışdır. Günəş böyüklükdə olan ulduz ümumilikdə təqribən 10 milyard il yaşamalıdır. Bu, onun kütləsindən çıxış edərək və onun enerji mənbəyi olduğunu nəzərə alaraq hesablanmışdır. Günəş hidrogenli helium sintezinin termonüvə reaksiyasıdır. Beləliklə o, indi özünün həyat tsiklinin təqribən orta dövründədir. Hər saniyə Günəşin nüvəsində 4 milyon tona yaxın maddə şüalı enerjiyə çevrilir ki, nəticədə Günəş şüalanması və Günəş neytrinosunun axınını generasiya edir.

Ay- Yer planetinin yeganə təbii peykidir. Yer və Ayın mərkəzləri arasındakı məsafə orta hesabla 384 467 km-dir. Ayın Yer ətrafında bir tam dövrü 27 gün, 7 saat, 44 dəqiqə və 2,803 saniyədir. Saatda 3679 km yolu qət edir.
Diametri 3476 km
Səthinin sahəsi 3,79·1010 km²
Kütləsi 7,347673·1022 kg
Temperatur orta — 23 °C
minimum — 233 °C
maksimum — 123 °C

Hələ ən qədim zamanlarda, insanları aydın və Aysız gecə göyündə şimaldan cənuba doğru uzanan işıqlı bir zolağın möcüzəli görünüşü həmişə maraqlandırmışdır.  Səmanın başqa Hissələrindən fərqlənən və nisbətən möcüzəli görünən bu işıqlı zolağı insanlar öyrənməyə çalışmışlar. Aydın məsələdir ki, adi gözlə bunu öyrənib müəyyən fikir söyləmək o qədər də asan olmamışdır. Şimaldan cənuba doğru yönəlmiş Həmin ağ zolağın Qalaktikanın mərkəzi müstəvisində yerləşən ulduzların şüalanmasının yaratdığı fon olduğu məlum oldu. Buna Ağ yol, Süd yolu, müsəlman aləmində isə Məkkə yolu, anadolu türkləri isə Samanyolu adını verdilər. Bu işıqlı zolağa Məkkə yolu adının verilməsinin özünəməxsus tarixi vardır. Hələ kompas kəşf olunmamışdan qabaq, insanlar cəhətləri müəyyən ulduzlara və səma cisimlərinin vəziyyətinə görə təyin edirdilər.

Müşahidə astronomiyanın açarıdırsa,teleskop da müşahidənin açarıdır.Teleskopların geniş imkanları var.Müqayisə üçün qeyd edək ki, teleskopsuz cəmi 6000 ətrafında ulduz görürüksə,müasir teleskoplarda milyardlarla ulduz görə bilirik.Ona görə də teleskop əsas astronomiya cihazıdır.
İlk teleskopu 1609-cu ildə Qaliley ixtira etmişdir və 1610-cu ilin yanvar ayının 7-də səmaya yönəltmişdir.Bu, astronomiyada inqilabi hadisə idi.

Həyat üçün münbit şəraitə malik yeni planet kəşf edilib. Bu barədə açıqlamanı amerikalı səma mütəxəssisləri veriblər. ABŞ Milli Elm Qurumundan Günəş sisteminin xaricində kəşf edilən planetin ətrafında dövr etdiyi ulduza nə çox yaxın, nə də uzaq olduğu, bununla bağlı olaraq da həyat üçün münbit olduğu qeyd edilib. Belə ki, planet su üçün nə çox isti, nə də çox soyuqdur. Burada su və atmosferin olduğu ehtimal edilir. Bu əlamətlərinə görə, yeni göy cismi Yer ilə bənzərdir.
Yeni planet Yerdən 20 işıq ili (193 trilyon kilometr) uzaqlıqda yerləşir. Yeni göy cisminə «581g» adı verilib. Onun çəkisi bizim planetdən 3-4 dəfə böyükdür və «Qliz 581» ulduzunun ətrafında fırlanır. Bir dövr 37 yer sutkasına bərabərdir.