Hikmət dənizi və aforizmlər kateqoriyası üzrə məqalələr

İnsanlar bəzi şeyləri gözəl görəndə digər şeylər eybəcər olurlar.

İnsanlar bəzi şeyləri yaxşı görəndə digər şeylər pis olurlar.

Mövcudluq və yoxluq bir birini doğurur.

Çətinlik və asanlıq bir-birini dəstəkləyir.

Uzun və qısa bir-birini təyin edir.

Səs və ton ahəngdə birləşir.

Əvvəl və sona bir birini təqib edir.

Bu səbəbdən də müdrik heç nə eləmədən iş görür, heç nə demədən öyrədir.

Həyat — çox qiymətli dərslər öyrədən müdrik bir müəllimdir. Bu, adi deyim yox, sübut olunmuş təcrübədir. Həyat məktəbində dərsə hazırlıqsız gəlmək qəbul olunmur. Əgər dərs öyrənmək lazımdırsa, siz bu vəziyyətdən düzgün nəticə çıxarmayana qədər həyat adlı müəllim onu dəfələrlə təkrarlayacq. Odur ki, həyatda çətin həyat sınaqlarından keçən adama müdrik və ya təcrübəli deyirik. Başqalarının səhvlərini təkrarlamaq istəmirsinizsə, müdriklərin məsləhətlərinə əməl etməyə dəyər.

Təəssüf ki, biz həyat dərslərini çox gec öyrənirik. Başımız daşa dəyməyənə qədər imtahandan keçmiş sayılmırıq. Ömür adlı səyahətdə insan iki duyğu arasında seçim etməli olur: ya biz inkişaf edirik, ya da həmişə və haradasa laxlayırıq. Hər bir həyat dərsi bizə böyümək və inkişaf etmək üçün göndərilir.

Adəm dünyanın birinci xoşbəxtidir, çünki qaynanası olmayıb.

Əgər problemi pulla həl eləmək olursa, demək bu problem deyil xərcdir.

Tanrı insana iki qulaq və bir ağız verib ki, insan daha çox qulaq asıb az danışsın.

Tanrı səni pis qadınlardan qorusun, yaxşılarından özün canını qurtar.

Bir gün Bağdadın tanınmış alimlərindən Şeyx Cüneyt Bəhlul Danəndəni görmək fikrinə düşür. Yerini öyrənir və yanına gedir. Öncə salam verir. Bəhlül Danəndə salamını aldıqdan sonra kim olduğunu soruşur. Şeyx Cüneyt cavab verir: “Mən Şeyx Cüneyt Bağdadiyəm”
— Sənsən camaati maarifləndirib doğru yola yönəldən?”
— “Bəli mənəm”.
– “O zaman söylə yeməyi necə yeyirsən?”

– “Öncə Bismillah deyirəm, yeməyi öz qabağımdan yeyirəm, başqalarının üzünə baxmıram, kiçik loxmalar götürür, hər birini ağzıma qoyduğumda Allahın adını zikr edirəm.Yeməkden öncə və sonra əllərimi yuyuram.

Bəhlul deyir: 
– Günlərin biri İmam Əli (ə) qoşunu ilə İraq ərazisindən keçərkən yolu Kərbəla çölündən düşür. Bir anlığa dayanıb ətrafa diqqətlə göz gəzdirir. Sonra üzünü qoşuna tutaraq buyurur: 

– Bura Allah aşiqlərinin şəhid olduqları yerdir. O şəhidlər ki, nə onlardan əvvəlki, nə də sonrakı şəhidlər onlara tay ola bilməz. Sonra bir ovuc torpaq götürərək deyir: 

– Nə qədər ətirlisən, ey torpaq! Qiyamət günü səndən Cənnətə sorğu-sualsız daxil olanlar qalxar.

Uzun və böyük iztirablar insanı tirana çevirir.

Müharibədən (mücadilədən) imtina edən insan, bu seçimiylə böyük həyati sevinclərdən də imtina etmiş sayılır.

Rəqs edən ulduz doğurmaq üçün, öz varlığında hələ uzun müddət xaos daşımalısan.

İnsanın susqunluğu nə qədər uzun sürsə, danışarkən bir o qədər ağıllı danışacaq.

İçində xaos gəzdirməyən ulduzlar doğura bilməz.

İnsan günahını bir kəsə etiraf etməklə, o günahı unudur, etirafı dinləyənsə unutmur.

İnsan özünü sevməyi öyrənməlidi, – mən belə öyrədirəm – sağlam və bütöv sevgiylə sevməyi. Sevməlidi ki, özünə qatlaşmağı bacarsın və orda-burda sürünməsin.

Ey oğul, bil ki, böyük Yaradan bu dünyanı məqsədlə yaratmış, hədərə yaratmamışdır, onu ədalət və hikmət əsasında qurmuşdur, çünki O, varlığın yoxluqdan, xeyirin şərdən, bolluğun qıtlıqdan, gözəlliyin eybəcərlikdən daha yaxşı olduğunu bilirdi. O, bunların hər ikisini bilir və hər ikisini yaratmağa qadir idi, lakin O, yaxşılarını yaratdı, bildiyinin əksinə etmədi, hər şeyi vaxtında və ədalət əsasında yaratdı, cəhl, fəsad və nadanlıq əsasında yaratmadı.

Beləliklə, dünyanın bünövrəsi hikmətlə qoyuldu, hər nə gözəl idisə, onu da yaratdı. O edə bilərdi ki, günəşsiz işıq versin, buludsuz yağış yağdırsın, tərkibsiz maddə yaratsın, ulduzlara ehtiyac olmasın. Lakin dünya qanunauyğunluq əsasında qurulduğundan O, səbəbsiz heç bir şey yaratmadı və bu səbəbi dünyanı nizama salan bir vasitə etdi. Bu vasitə ortalıqdan qalxsa, işləri nizama salan səbəb də ortalıqdan qalxar, səbəb ortalıqdan qalxdıqda isə bütün nəzm-nizam da pozular.

Ey oğul, bil və agah ol ki, dünyada olan, olmayan və ola bilən hər nə varsa, hamısını olduğu kimi adam dərk edə bilər, yalnız o böyük Yaradandan başqa. Onu dərk etməyə yol yoxdur, ondan savayı nə varsa, hamısı dərk edilə bilər. Sən yalnız o zaman Haqq-Taalanı dərk edə bilərsən ki, özün dərketməz olasan.

Dərk edilən naxış, dərk edən isə nəqqaş kimi bir şeydir, əgər maddə naxışı qəbul etmirsə, heç bir nəqqaş onun üzərinə naxış vurmağı bacarmaz. Görmürsənmi, daşa nisbətən mum daha tez naxış qəbul etdiyindən ondan möhrə hazırlayırlar, daşdan isə hazırlamırlar.

Deməli, dərk edilmiş hər şeydə bir dərkolunma xüsusiyyəti var və o, Yaradanın nəyə qabil olduğunu göstərir. Ona görə sən özünə bax, Yaradana baxma. Sən yaradılmışa diqqət et ki, Yaradanı əql ilə dərk edə biləsən. Ayıq ol, vaxtı əldən verməyəsən, çünki vaxt keçicidir, keçici şeyin isə əvvəli və sonu olar.

Dışarıda buraxılmaqla içəridə qapadılmaq eyni şeydir.

Kim olduğumu bilməyin gərəkli olduğunu düşünmürəm. Həyatın və çalışmağın təməl istiqaməti, başlanğıcdakı tipimizdən fərqli başqa bir tipə çevrilməkdir.

Əvvəl-axır insan üçün yeganə gerçək vətən, insanın ayağını basa biləcəyi yeganə torpaq, başını soxa biləcəyi, sığına biləcəyi tək ev uşaqlığından etibarən öyrəndiyi doğma dilidir.

Həbsxanaların fabriklərə, məktəblərə, kazarmalara, xəstəxanalara və bütün bunların da həbsxanalara bənzəməsi təəccüblü deyilmi?

Ruh bədənin həbsxanasıdır.

Ərdəm özümüzə qarşı hiss etdiyimiz məsuliyyətlərdir, topluma deyil.

Ağıllı insanlar təklik axtarmaqdan daha çox, axmaq insanların yaratdığı səs-küydən qaçarlar.

Həyat – gənclik-nöqteyi nəzərindən sonsuz gələcək, qocalıq nöqteyi-nəzərindən isə qısa keçmişdir.

Heyvanlara qarşı qəddar olan şəxs, insanlara qarşı heç vaxt mehriban ola bilməz.

Hər birimizin doğuşdan sahib olduğumuz yeganə səhv – mütləq olaraq xoşbəxtlik üçün yaranmışıq ideyasına duyduğumuz əminlikdir.

Özümüzə tez-tez bu cümləni xatırlatmaq yaxşı olardı: “Mən bunu dəyişə bilmirəm, geri qalan bundan özüm üçün fayda götürməkdir”.

Qadınlarsız həyatımız ilk əvvəldə müdafiəsiz, ortada həzzsiz, sonda isə təsəllisiz olardı.