Hüquq və qanunvericilik kateqoriyası üzrə məqalələr

Vəsiyyətnamə tərtib etmək bir o qədər də xoş məşğuliyyət deyil. Ölüm haqqənda düşüncələr, həmçinin vəfat etdikdən sonra qohumlar arasında mülkiyyət bölüşdürülməsi emosional olaraq çətin bir öhdəlikdir.* Çox güman ki, bu səbəbdən əksəriyyət insanlar vəsiyyətnamənin tərtib olunması haqqında düşünmürlər.

Analitik CFP Nensi Anderson bu haqqda öz fikrini belə bildirir: «Vəsiyyətnamənin mükəmməl şəkildə planlaşdırılması mövcud deyil. Biz öncədən hər şeyi təxmin edə bilmərik. Lakin ən əsas məsələlər haqqında ətraflı düşünsək, bu problemə bir daha uzun müddət qayıtmamaq olar. Əsas məsələlərə hansı qohuma nəyi vəsait etməyiniz, bunu hüquqşünasın yanında qeydiyyatdan keçirmək kimi məsələlər aiddir».

“Banklar haqqında” Qanunun 41.1-ci maddəsinə əsasən Mülki Məcəlləyə müvafiq olaraq, bank hesabının, hesab üzrə əməliyyatlar və qalıqların, habelə müştəri haqqında məlumatların, o cümlədən müştərinin adı, ünvanı rəhbərləri haqqında məlumatların sirrinə bank təminat verir.

Müştərilərin bank saxlancında əmlakının mövcudluğu, bu cür əmlakın sahibləri, xarakteri və dəyəri haqqında məlumatların sirrinə da bank təminat verir.

Mülki Məcəllənin müddəalarına müvafiq olaraq, bank sirrini təşkil edən məlumatlar yalnız müştərilərin özlərinə və onların nümayəndələrinə, həmçinin bank nəzarəti üzrə səlahiyyətlərin həyata keçirməsi prosesində Mərkəzi Bankın inspektorlarına, kənar auditorlara, sığortaçıların fəaliyyətinə dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar sığorta nəzarəti orqanına, «Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda nəzərdə tutulmuş hallarda maliyyə monitorinqi orqanına, habelə bu Qanuna müvafiq sürətdə kredit reyestrinə verilir.

Hər hansı bir obyektin girov qoyularaq kredit əldə edilməsi geniş yayılmış kreditləşmə növlərindən biridir. Lakin kredit üçün girov təqdim edərkən bir faktı yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, artıq bu girovdan tam səlahiyyətli olaraq istifadə edə bilməyəcəksiniz. Şərtlərin pozulması halında kredit təşkilatı cərimə sanksiyalarına müraciət edə bilər.

Girov obyekti əsas xarakteristikalarını qoruyub saxlamalı və yararlı vəziyyətdə qalmalıdır. Əks halda girovun vəziyyəti yararsız olaraq qiymətləndirilir.

Azərbaycan Respublikasında gedən ictimai-iqtisadi münasibətlərin artdığı bir dövrdə, cəmiyyətin ayrı-ayrı fərdlərinin xırda sahibkarlıqla məşqul olduğunda mikro kreditlərə ehtiyyac duyulur. Bu kreditlərin verilməsində bankların və bank olmayan kredit təşkilatlarının böyük rolu var. Lakin hər bir bank və kredit təşkilatı öz risklərini sığortalamaq üçün verilən kreditin təmin edilməsini əsas vəzifə kimi ortaya qoyur.

Qanunvericilikdə kreditin bir cox təminat üsulları nəzərdə tutulub. Onlardan bu gün ən aktual və əhalini maraqlandıran zaminlikdir. Azərbaycan Respublikasının Mülkü Məcəlləsinin 470-ci maddəsində zaminliyin birbaşa anlayışı verilib. Zaminlik müqaviləsi üzrə zamin başqa şəxsin kreditoru qarşısında həmin şəxsin öz öhdəliyini tamamilə və ya hissə-hissə icra etməsi üçün məsuliyyəti öz üzərinə götürür.

Kredit müqaviləsini əsas nüansları: faiz dərəcələri, komisyon haqlar və tariflər
Bəzən kredit almaq insanlara o qədər çətin gəlir ki, bankla razılığa gəldikdən sonra onlar müqavilə haqqında heç düşünmürlər. Təəssüf ki, əksər həmvətənlərimiz müqaviləyə sadəcə yerinə yetirilməsi vacib olan bir formallıq kimi yanaşır, az qala müqavilələri gözübağlı şəkildə imzalayırlar. Bu təkcə kredit müqavilələri ilə bağlı deyil, qısa şəkildə desək, insanlar pulu almağa o qədər tələsir ki, nəyə imza atdığına diqqət belə yetirmir.

Hazırda bankların aktiv kreditləşmə prosesinə qədəm qoyduğunu nəzərə alsaq, kredit götürmək o qədər də böyük çətinlik törətmir, amma kredit müqaviləsinin hər bir şərtini nəzərdən keçirmək və şərtləri aydın başa düşmək heç də hər kəsin iqtidarında olduğu qabiliyyət deyil, səbəb isə həmvətənlərimizin maliyyə və hüquqi savadlılığın yetərincə olmamasıdır. Nəzərə alsaq ki, bankların təklif etdiyi müqavilə savadlı hüquqşünaslar tərəfindən hazırlanır, onda hər bir xırda fakt, hər detal bank yaxşıca nəzərə alınıb, özü də ki, bu zaman bank öz maraqlarını əsas götürüb.

Subroqasiya Subroqat sözündən götürülməklə yerini almaq, yerini vermək və ya əvəz etmək kimi mənaları ifadə edir. Türkiyə qanunvericiliyində Subroqasiya hüququ rücu hüququ kimi işlədilir. Ümumiyyətlə, subroqasiya hüququ bir şəxsə başqasına məxsus olan tələb hüququnun keçməsi kimi də başa düşülə bilər. Mülki hüquqda Subroqasiya hüququna oxşar formalardan tələbin güzəştini və reqress hüququnu da göstərə bilərik.

Yuxarıdakıları daha da yaxından nəzərdən keçirdikdə görə bilərik ki, Subroqasiya bu barədə razılığa gələn tərəflər arasında bağlanmış müqavilə əsasında yaranan hüquqdur. Müqavilə ilə əlaqədar olaraq bir şəxs (sığortaçı) digər şəxsə (sığortalıya) üçüncü şəxs (zərərvuran) tərəfindən vurulmuş zərəri ödəyir və dəymiş zərərə müvafiq olaraq da zərərvurandan ödənmiş sığorta ödənişi miqdarında borcu geri tələb etmə hüququ əldə edir. Qanunvericilikdə Subroqasiya Sığorta münasibətləri sferasında yaranan hüquq olaraq göstərilmişdir.

Günümüzdə boşanma hadisəsindən sonra alimentlə bağlı mübahisələr geniş yayılıb. Tərəflər alimentin məbləği ilə bağlı razılığa gəlmir, məhkəmə çəkişmələri başlayır. Digər bir problem isə aliment verməkdən imtina edən tərəfin gəlirlərinin gizlədilməsi, rəsmi qaydada təsdiqlənməməsidir.

Alimentlə bağlı mübahisələrə görə, cinayət hadisələri də qaçılmazdır. Elə dünən bir kişinin keçmiş həyat yoldaşını qətlə yetirməsinin səbəbi də aliment probleminə söykənir. Qeyd edək ki, Cəlilov İsrail İsmayıl oğlu həyat yoldaşı 1995-ci il təvəllüdlü Cəlilova Aysel Ulduz qızı ilə hadisədən bir neçə ay əvvəl boşanıb. İ.Cəlilov aliment ödəmədiyi üçün A.Cəlilova keçmiş həyat yoldaşından hüquq-mühafizə orqanlarına şikayət edib. Bundan əsəbiləşən İ.Cəlilov keçmiş həyat yoldaşının yaşadığı ata evinə gələrək A.Cəlilovanın boğaz nahiyəsini bıçaqla kəsib. A.Cəlilova çoxlu qan itirərək dünyasını dəyişib. İ.Cəlilov Binəqədi Rayon Polis İdarəsinin 6-cı Polis Bölməsinin əməkdaşları tərəfindən saxlanılıb.

Son illər Azərbaycanda valideynlikdən məhrum etmə hallarının statistikası azalır. Əgər 2012-ci ildə 112 valideynlikdən məhrumetmə halı qeydə alınmışdısa, 2013-cü ildə bu rəqəm 98 nəfəri əhatə edib. 2015-ci ildə isə ölkə vətəndaşlarından 50 nəfəri valideynlik hüququndan məhrum edilib.

Ümumiyyətlə, qanunvericilikdə valideynlik hüququndan məhrum olma belə tənzimlənir: «Ailədə valideynlər öz valideynlik vəzifələrini yerinə yetirmədikdə; Alimenti qəsdən ödəmədikdə; Heç bir üzrlü səbəb olmadan uşağı doğum evindən və yaxud hər hansı müalicə, tərbiyə, əhalinin sosial müdafiəsi müəssisəsindən və digər analoji müəssisələrdən götürməkdən imtina etdikdə. Valideynlik hüquqlarından sui-istifadə etdikdə; Uşaqlarla amansız davrandıqda, onları fiziki və psixi təzyiq altında saxladıqda, xroniki alkoqol və narkomaniya xəstəsidirsə, uşaqların və ya ərinin (arvadının) sağlamlığına və ya həyatına qarşı qəsdən edilmiş cinayət törətdikdə».

Respublikası konstitusiyasında təsbit edilmiş qadın və kişinin hüquq bərabərliyinə uyğun olaraq ər və arvad ailə münasibətlərində bərabər şəxsi və əmlak hüquqlarına malikdirlər. Nikahın qeydə alınması nəticəsində ər-arvad arasında əmələ gələn hüquqi münasibətlər iki qrupa- şəxsi, yəni qeyri-əmlak münasibətlərinə və əmlak xarakterli münasibətlərə bölünür. Şəxsi hüquq münasibətlərinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, münasibətlərin iqtisadi məzmunu yoxdur. Onların təbiəti əmtəə-pul dəyərindən azaddır. Ailənin simasını şəxsi hüquq münasibətləri təşkil edir. Bu münasibətlər əmlak münasibətlərinə nisbətən həlledici rol oynayır. Bu isə təsadüfü deyildir. Çünki şəxsi hüquq münasibətləri ər-arvadın məhəbbətə, dostluğa, qarşılıqlı hörmətə və şəxsi meylə əsaslanaraq bağladıqları nikahın mahiyyətindən irəli gəlir, nikaha daxil olanların məqsədi ümumi əmlak qazanmaq (əldə etmək) yox, əsil ailə qurmaqdır.

Hüquq sistemi böyük tərkib hissələrinə — hüquq sahələrinə bölünür. Bu bölgünün əsasında ölkədə mövcud olan ictimai münasibətlərin müxtəlifliyi dayanır ki, bu da hüquqi nizamlanmanın predmetini təşkil edir. Hüquq sahələrini təşkil edən hüquq normaları aralarındakı fərqlərə baxmayaraq bir-birilə uzlaşır, sıx qarşılıqlı əlaqədədirlər, vahid bir sistem yaradırlar.
İctimai münasibətlərin müəyyən növü (hakimiyyət, idarəçilik, əmlak, əmək və s.) nizamlanma predmetindən (ictimai münasibətlərin xarakterindən) asılı olaraq hüquq sahələrində qruplaşan müvafiq hüquq normaları ilə tənzimlənir.