346 saylı marşrut kateqoriyası üzrə məqalələr

Yeniyetməlik dövrünə qədər bu kəlmənin yalnız və yalnız öz valideynlərimə məxsus olduğunu və ancaq onların işlətdiyini düşünürdüm. Sonralar dostlarımın da, çevrəmdəki həmyaşıdlarımın da öz ailələrində həmin sözlərin təzyiqinə məruz qaldıqlarını gördüm. Ona görə də bu «filankəsin balası” deyiminə „filankəsin balası” sindromu adını versək lap yerinə düşər. Daha sonralar isə valideynlərim bu sindromun tarixi haqqında mənə açıqlama verdilər. Özlərinin də “filankəsin balası” sindromunun təsiri altında altında böyüdüklərini etiraf etdilər.

Belə nəticəyə gəldim ki valideynlərimiz babalarımızdan, babalarımız ulu babalarımızdan, ulu babalarımız azıx babalarımızdan, azıx babalarımız da başıbatmış babalarımızdan bu sözləri eşidə-eşidə gəlmişlər. Bu cəhətdən ancaq Habil ilə Qabilin bəxti gətirmişdi. Çünki, zavvalı Adəm və Həvvanın gözlərinə öz ailələrindən savayı, başqa bir ailə dəymirdi ki, onlar da həmin ailənin övladlarını „filankəsin balası” sözləri altında Habil ilə Qabilə nümuna göstərsinlər.

Qadınlar deyirlər kişilərin hamısı bir bezin qırağıdır, amma elə deyil. Şair demişkən, kişilər bir olmur, müxtəlif cür olur. Elə kişi var xəsisdir, elə kişi var səxavətlidir. Kişi var boyu ucadır, kişi var boyu gödəkdir. Elə kişi var sakit yatır, səsi çıxmır, eləsi var xoruldayır.

Kişi var üz cizgilərinin hamısı yerindədir, amma bir qram xarizması yoxdur. Kişi var üz cizgiləri yerində deyil, amma güclü xarizması var. Elə kişi var saqqal ona yaraşır, elə kişi var saqqal ona yaraşmır. Kişi var balıq yeməyi xoşlayır, kişi var balıq yeməyi xoşlamır. Bəxti gətirən kişi var, bəxti gətirməyən kişi var. Kök kişi var, arıq kişi var.

Heç yerdə qadınlar bizimkilər kimi dodaq şişirtməyə meylli deyillər. Harda üzü-gözü əyilmiş qadın görsən, dərhal bizimki olduğunu bilirsən. Azərbaycan qadını artıq sifətindəki deformasiya ilə tanınır.

Bir neçə il öncə Türkiyəyə müayinəyə gedirdim. Gözləmə zalında oturmuşdum. Birdən tanımadığım bir xanım üstümə cumdu. Sevincək “Aysell, nə yaxşı gördüm səni, gör nə vaxtdı görüşmürük” dedi. İstanbula uçursan? Əla oldu, mən də tək darıxırdım bayaqdan”. Xanıma key-key baxdım, kim olduğunu heç cür xatırlaya bilmədim. Özü də hiss etdi. “Tanımadın? Filankəsəm də, nə qədər görüşmüşük”.

Bir məclisdə iştirak edirdim. Balaca məclis idi. İştirakçılardan biri əhvalat danışırdı. Əhvalatın süjeti yadımda qalmayıb. Nədən danışırdı bilmirəm. Bu heç o qədər vacib də deyil. Əhvalatı danışan adam birdən dedi ki, mən heç vaxt pərt olmamışam. Filmlərdə belə kadrları yəqin çox görmüsüz. Kimsə yemək yediyi yerdə nəsə xəbər eşidir, ya da nəsə görür və heyrətdən tikəsi boğazında qalır. İnanın elə bir vəziyyətə düşdüm. Tikəm boğazımda qaldı. Stəkana bir az su töküb içdim. Bu vaxt ikinci zərbəni aldım. İkinci zərbə birincidən daha ağır idi. Əhvalat danışan adam dedi:

— Heç kim məni pərt edə bilməz.

Dəhşətə gəldim. Məhv oldum. Baxdım onun sifətinə, gördüm düz deyir. Heç kim onu pərt edə bilməz. Damarımda qanım dondu. Bu son aylarda eşitdiyim ən ağır sözlərdən biri idi. Hələ də özümə gələ bilməmişəm.

Nə yazacağımı bilmirəm. Amma qısa olaraq belə deyim. Evdə sizə nə deyirlərsə desinlər, qadınlar sizin tarlanız zad deyil.

Qadının mövqeyini qazanmaq üçün ilk növbədə qadının özünün rizasını, yəni icazəsini almalısınız. Özü də hər dəfə üçün ayrı-ayrılıqda. Dünən o sizə mehriban baxdısa, bu gün «nastroyennisi» olmaya bilər. Günahı özündə axtar. Xoşuna gəlməsə, sizə üz verməyəcək. Lap əccəb edəcək.

Bu arada, ol qadın sizin öz halalca həyat yoldaşınız da ola bilər. Yoxsa qızın barmağına üzük taxdınız deyə, «seks qaranti» deyə düşündün, zibidi?

Səhər tezdən bir az təmiz hava almaq, bir az yerimək, bir az ruhumu təmizləmək üçün kilsəyə getdim. Saysız-hesabsız günahlarımın bağışlanması üçün bir az da dua etmək fikrim vardı. Hətta günün duasını da müəyyən etmişdim: İlahi, mənim cəzamı sən özün ver, amma məni insanların hökmünə vermə.

Kilsənin həyətində müxtəlif millətlərə, xalqlara mənsub xeyli qoca kişilər, yaşlı qadınlar gəzişir, fotolar çəkir, hisslərini, duyğularını bir-birləri ilə bölüşürdülər. Onların geyimlərinə, davranışlarına baxdım, baxdım, baxdım və öz-özümə düşündüm – bəs bu insanların yaşıdları, bizim yaşlı kişilər və yaşlı qadınlar, ağsaqqal və ağbirçək adlandırdıqlarımız nəylə məşğuldurlar? Nə edirlər? Bu kimi suallarla özüm-özümü o qədər əsəbiləşdirdim ki, nə dua edə bildim, nə də ruhum təmizləndi. Ağsaqqallarımız və ağbirçəklərimiz mövzusunda bir neçə yazı yazmağıma baxmayaraq, bu mövzuda daha bir yazı yazmaq qərarına gəldim. Nə qədər istədim özümü sıxam, alınmadı. Çünki günü gündən daha dərindən və qəti olaraq anlayıram ki, bizim böyüklərimiz rəsmən bizim düşmənlərimizdi.

Bir qız vardı. Tez-tez deyərdi: “Mən ərə gedəndə ərimə həmişə ağ köynək geyindirəcəm. Xoşum gəlir kişi ağ köynək geyinəndə...”

Bu söhbət doxsanıncı illərin sonunda olub. O vaxt ütülü ağ köynəklə qara şalvar geyinmək müəyyən mənada dəbdə idi. Bir neçə ay əvvəl həmin qızla küçədə rastlaşdım. Xeyli yaşlanmışdı. İllər öz işini görmüşdü. Sifətindəki qırışları da kremlərlə, pudralarla gizlədə bilməmişdi.

Bir az gic-gic danışdı, gördüm yazığın başı uçub. Ərə getməyib. O danışdıqca doxsanıncı illərin sonunda tez-tez dilə gətirdiyi arzusunu xatırlayırdım. Dəhşətdir. Böyük arzuların həyata keçməməsini birtəhər həzm etmək olur, kiçik arzuların isə həyata keçməməsini həzm etmək dəhşətli dərəcədə çətindi. Əgər bu arzular insanidirsə, arzunun mayasında fədakarlıq varsa, arzu bir başqasının qayğısına qalmağı özündə ehtiva edirsə həyata keçməməsini həzm etmək daha da çətin olur.

Nəyəsə görə, hansısa maraqları əldə əsas tutub, bir çox əsaslı və əsassız səbəblərə söykənib pis romana yaxşı roman, pis insana yaxşı insan deyə bilərəm, amma əsla dadsız yeməyə dadlı yemək deyə bilmərəm. Bu prinsip məsələsidi. Ona görə də çox adamla düşmən olmuşam. Hansı formada deyilməyindən asılı olmayaraq qadının bişirdiyi yeməyə tənqidi münasibət göstərdinsə oldun ömürlük onun düşməni. Bağışlanılmaq şansı yoxdu. Gec-tez hərlədib-fırladıb qisasını alacaq. Əgər istəyirsənsə səni bir evdə yaxşı qarşılasınlar, üzünə yaxşı baxsınlar, gərək o evdə yediyin yeməyi layiq oldu-olmadı tərifləyəsən. Bu mənada dilimi dinc saxlaya bilmirəm. Obyektiv rəyimi bildirirəm və nəticədə düşmən qazanıram.

İş və tale elə gətirib ki, lap erkən yaşlarımdan kafelərdə, restoranlarda, pavilyonlarda, yeməkxanalarda, stolovoylarda sözün həqiqi və məcazi mənasında sülənmişəm. Özümü yeməkdən başı çıxan adam kimi tanıyıram. Görüntüyə, restoranın adına deyil, həmişə dada üstünlük vermişəm.

İndi başlayacaqlar «hoppanmağa, qışqırmağa». Müğənnilərimizi və aparıcılarımızı deyirəm. Hərəsi boynuna bir zərli lent atıb bir-biri ilə həmr(s)əy olub bizi də həmrəyliyə səsləyəcəklər. Səviyyə yox, zövq yox, söz ehtiyatı yox, vicdan yox, senzura yox, dünyadan xəbərləri yox.

Bəlkə də artıq başlayıblar. Neçə ildi, yerli telekanallarımızın ucbatından nəinki televizora baxmıram, hətta televizor olan otağa keçməyə üşənirəm, elə bilirəm bu «qutu»nun qaranlıq ekranından indicə bir Elariz, ya bir Elgiz çıxacaq.

Amma hərdən, lap hərdən stomatoloqun gözləmə zalının divarından, gözəllik salonunun küncündən, saç ustasının güzgüsündən bizim verilişlər imkan tapıb bir beyin həmləsi yapırlar. Onda ki, nəinki pultun düyməsi, heç öz ixtiyarım özümdə, başım öz əlimdə olmur.

Tələbə vaxtı bir dinşünaslıq müəllimimiz vardı. Bu yaşlı qadın bizə qədər, yəni, ömrünün çox hissəsini elə həmin fakültədə elmi ateizmdən dərs demişdi. Bizim gəncliyimiz belə maraqlı hadisələrlə zəngindi. Keçid dövrünün keçidlərində yuvarlan-yuvarlana bu günlərə gəlmişik. Əslində, müəlliməmiz “ayıblı ayıbını bilsə, başına palaz bürüyər” aforizminə əməl etsəydi, heç bir narazılıq yaranmayacaqdı, amma o, özünü dinşünaslıq elminin banisi hesab edirdi. Məşhur “Pir” hekayəsində yalandan pir uydurub sonra ona and içən obraz kimi özü də əməlli-başlı dinşünas olduğuna, deyəsən, inanırdı.

İslam dininin tarixi ilə bağlı problemim yox idi. Amma bu qadının sovet dövründə dinimizə duyduğu gizli rəğbət yalanlarına inanacaq qədər axmaq deyildim. Yaxşı bilirdim ki, o, uzun illər elmi ateizmdən dərs deyəndə daha səmimi olub, o vaxt da tələbələrin anasını beləcə ağladıb. Sadəcə bu qadında vəziyyətə ildırım sürətilə uyğunlaşan buqələmun xisləti vardı. Bunu pərdələmək istəyi də məni qıcıqlandırırdı.