Azərbaycan ədəbiyyatı kateqoriyası üzrə məqalələr

Axşamlar, ay axşamlar,
 Şamlar yanar axşamlar.
 Yerli evinə gedər,
 Qərib harda axşamlar.

 Saqqalıma dən düşüf,
 Bilmirəm nədən düşüf?
 Aləmə qız paylanır,
 Mənəsə nənəm düşüf.

 O da yandırır məni,
 Bu da yandırır məni.
 Deyirlər ki sərindir,
 Su da yandırır məni.

 Əlifnazam mən-mən
 Topuxbazam mən-mən.
 On iki kişiyə getdim,
 Yenə də qızam mən- mən

 Şirinlərin şiriniyəm,
 Acıların acısıyam.
 Kimin bacısı yoxsa,
 Mən onun bacısıyam.

A gəlin, nazlı gəlin,
 Ördəkli-qazlı gəlin.
 Top-tüfəngin yaxşıdı,
 Barıtı azdı gəlin.

 Bir quş gəlir Ağdaşdan,
 Xəbər verir qardaşdan.
 Qardaş doysa bacıdan,
 Bacı doymaz qardaşdan.

 Allah, məni xar eləmə
 Qulağımı kar eləmə
 İnkir-Minkir gələndə
 Dilimi lal eləmə .

 Əzizim, ay şəkərsən,
 Həm qəndsən, həm şəkərsən.
 Bir quru canım qalıf,
 Alarsan, əl çəkərsən.

O da məni,
 Salmadı yada məni,
 Əğyar girdi araya,
 Satdılar yada məni.

 Əzizim üzüm qara,
 Bağımda üzüm qara,
 Yar yanına gedirəm,
 Əlim boş,üzüm qara.

Əziziyəm, incidi,
 Mirvaridi, incidi.
 Dodaqların bal-şəkər,
 Dişlərin dürr, incidi.

 Mən aşiq bəndə düşər,
 Çay gələr bəndə düşər.
 Dostunu darda atan
 Özü kəməndə düşər.

 Mən aşiq dəstə-dəstə,
 Durnalar dəstə-dəstə.
 Qasid, dilin qurusun,
 Düşübdür yarım xəstə.

Əzizim, ayaz olmaz,
 Buluddur ayaz olmaz.
 Mən ki qəm oylağıyam,
 Qəm məndən ayaz olmaz

 Əzizim, dolu gözlər,
 Göy kişnər, dolu gözlər.
 Mənə derlər ağlama,
 Durarmı dolu gözlər

 Əzizim, Alı mindi,
 Düratı Alı mindi.
 Koroğlu təki mən də,
 Yar, qadan alım indi

 Əzizim, ayaq sudan,
 Üzər hey, ayaq sudan
 Yarımı suda gördüm,
 Kəsmərəm ayaq sudan.

 Əzizinəm, gül, evin,
 Gül qönçəli, gül evin.
 Allah ilə qonşudur,
 Peyğəmbərlən, bil evin.

 Aşiqəm, ta İraqa,
 Xoş gəldin ta İraqa.
 Dost-dostun qədrini bilməz
 Düşməsə ta iraqa.


Arxa, kömək, dayaq, iftixar — haqqında bayatilar

Qaya tək buzlar gördüm,
 Göydə ulduzlar gördüm,
 Anasına oxşayan
 Qoçaq, mərd qızlar gördüm.

 ***

 Dağların qaşı sənsən
 Dibinin daşı sənsən.
 Eldə neçə igid var,
 Hamının başı sənsən.

 ***

 Bu yurdun tacı bağlar,
 Meyvəsi acı bağlar,
 Ağrısa qardaş başı,
 Yenə də bacı bağlar.

 ***

 Xəncər üstə qaş gəlir,
 Qoşun başa-baş gəlir,
 Qoşuna qurban olum,
 İçində qardaş gəlir.

 ***

 Gətir sazını, qardaş,
 Pozma yazını, qardaş,
 Böyü, ol qoçaq igid,
 Çəkim nazını, qardaş.

Mərdlik-namərdlik, dostluq, igidlik, məğrurluq — haqqında bayatılar

El batır qəm dəryada,
 Kimə gedim mən dada?
 İgid göyüşdə ölsə,
 Adı qalar dünyada.

 ***

 İgid gərək atlana,
 Atın minə, atlana,
 Mərd odur ki, döyüşdə
 Hər yaraya qatlana.

 ***

 Əzizinəm kasa dolmaz,
 Fitnəsiz fasad olmaz.
 Namərdə boyun əymə,
 Mərd əli kasad olmaz.

 ***

 Bu sazı alan gəlməz,
 Oxuyub-çalan gəlməz,
 İgidi öldürsələr,
 Dilinə yalan gəlməz.

 ***

 Əziziyəm aslandı,
 Qılınc qından aslandı,
 Tülküdən aslan olmaz,
 Aslan elə aslandı.

 ***

 Mərd anadan mərd oğul,
 Yada ağa, mərdə qul,
 Qorxaq töhmət gətirər,
 Baş ucaldar mərd oğul.

 ***

 Halalar, ay halalar,
 Qartal dağda balalar,
 Qorxaq ölər, məhv olar,
 İgid alar qalalar.

 ***

 Sular gələr, göl dolar,
 Şaxta vurar, gül solar,
 Mərd igidin balası,
 Özü kimi mərd olar.

 ***

 Əzizim dalda gəzər,
 Bülbüllər dalda gəzər,
 Mərdlər qabağı gözlər,
 Namərdlər dalda gəzər.

 ***

 İgidin bir atıdır,
 Bir də təmiz zatıdır,
 Koroğluda qoçaqlıq,
 Onun ehtiyatıdır.

Vətən, qurbət — haqda bayatı

Yağı gəldi yanıma,
 Susamışdı qanıma,
 Döndüm qürbət ellərdən,
 Qüvvət gəldi canıma.

 ***

 Söz qaldı el gələnə,
 Çırmandı sel gələnə,
 Gözəl bir bağ salmışam.
 El gələ gölgələnə.

 ***

 Yol vermə yada, Təbriz,
 El gedər bada, Təbriz,
 Sənin həsrətindəyəm,
 Can sənə fəda, Təbriz.

 ***

 Əzizim səni, Təbriz,
 El sevər səni, Təbriz,
 Al qoynuna əzizlə,
 Ana tək məni, Təbriz.

 ***

 Kəkliyəm, fərəm sənsiz,
 Düşübdür pərən sənsiz,
 Yad eldə, yad ölkədə,
 İnan, gülmürəm sənsiz.

 ***

 Payız qışdan əzəldi,
 Yarpaq tökən xəzəldi,
 Vətən viran da olsa,
 O, cənnətdən gözəldi.

 ***

 Əzizim kətan yaxşı,
 Keyməyə kətan yaxşı,
 Qürbət yer cənnət olsa,
 Yenə də vətən yaxşı.

 ***

 Su gələr arxa, haray!
 Tökülər çarxa, haray!
 İgid qürbətə düşsə,
 Çağırar arxa, haray!

 ***

 Belədimi qürbət el,
 İgid oğul, qürbət el,
 Adamı tez qocaldar,
 Qərib ölkə, qürbət el.

 ***

 Əzizim sözə qaldı,
 Bir şirin sözə qaldı.
 Yad qovuldu dağlardan,
 El-oba bizə qaldı.

 ***

 Yetdi arxa dolandı,
 Sular çarxa dolandı,
 Düşmən elin gücündən,
 Qorxa-qorxa dolandı.

 ***

 Gəzərəm suz dağları,
 Bağlayıb buz dağları,
 Hər kəsə şirin olar,
 Öz yeri, öz dağları.

 ***

 Təbrizim, can Təbrizim,
 Sənə qurban Təbrizim,
 Düşmənə boyun əymə,
 Mərd ol, dayan, Təbrizim.

 ***

 Don tiksən ağı bizdən,
 Belinin bağı bizdən,
 Qoymayın yad ellini,
 Almağa bağı bizdən.

 ***

 Burda yolum oldu tən,
 Varmı bu yoldan ötən,
 Bu dünyaya şirin şey,
 Bir anadır, bir Vətən.

 ***

 Qolunda var qüvvətin,
 Arzum var olsun mətin,
 El yolunda baş qoyan,
 Qazanar el hörmətin.

 ***

 Əziziyəm bac alar,
 Mərd rəqibdən bac alar,
 Hər kəsi el istəsə,
 Bülənd olar, ucalar.

Yağı gəldi yanıma,
 Susamışdı qanıma,
 Döndüm qürbət ellərdən,
 Qüvvət gəldi canıma.

 Kəm baxtı sönən qərib,
 Qürbət ölən qərib,
 Bəxtəvər günə düşdü,
 Vətənə dönən qərib.

 Söz qaldı el gələnə,
 Çırmandı sel gələnə,
 Gözəl bir bağ salmışam.
 El gələ gölgələnə.

 Əziziyəm dilən gəz,
 Bağda gülə dilən gəz,
 Qürbətdə xan olunca,
 Vətənində dilən gəz.

Adım Fəriddir. İyirmi yeddi yaşım var. İki otaqlı təmirsiz, rütubətli, narahat mənzilimdə Simonla bərabər yaşayıram. Simon itdir. Adi bir it. Cins filan deyil. Körpə vaxtı küçədə tapıb evə gətirdim və elə o vaxtdan da dostuq. Bu it çox ağıllıdı. Yemək bişirir, paltar yuyur, ütüləyir, şahmat oynayır demirəm. Heç bir it bunu edə bilməz, məlum məsələdi. Lakin çox ağıllıdı. Heç nə etməsə də, üzündən ağıl tökülür. Kim bilir, bəlkə də danışsaydı, yaxud yazsaydı Nobeldən zaddan almışdı. Uşaqlığım rayonda keçib. On bir uşağın sonbeşiyiyəm. Bu cür böyük ailədə nəinki sağ qalmaq, adının çəkilməsi belə səni qürurlandırır. Atam çox vaxt bizi səhv salır. Səidə Fərid, mənə Səid, Cəmşid, Həmid deyir. Doqquz qardaş, iki bacıyıq. Məktəbi bitirən kimi qardaşlarımın təkidi ilə Bakıya gəldim oxumağa. Beləliklə, ailəmizdən şəhərə gələn ilk mən oldum. Arxamca su atdılar aftafa ilə. Atam qucaqlayıb öpdü. Sonra anam qucaqlayıb hönkürdü. Sonra bacılar, sonra kürəkənlər, sonra dayı, əmi deyənlər. Sonra qardaşlar. Lap sonda da qonşular. Öpüşüb-qucaqlaşmaqdan həmin gün iyrəndim.

Xalqa satlıq pişiyini sırımaq istəyirsənsə, əvvəlcə ona havayı siçan ver.
Murovdağda satılan torpaqlar deyirdi ki, torpaq – əgər uğrunda ölən varsa vətəndir… Sulutəpədə satılan torpaqlar deyirdi ki, torpaq – əgər üstündə yaşayan varsa vətəndir...
 İmişlidə məskunlaşan qaçqın Arus deyinirdi:
 – Bu hökumət mənim nəyimnən gördü belə? Başqalarını ağ çadıra, qızılı çadıra ötürdü, məni qara çadıra.
 Qaçqın Nəbi ölüm ayağında götürdü prezidentə məktub yazdı ki, onu öz torpaqlarına qaytarsın, oralarda qəbir yeri havayıdı...
 O vaxt ki, Azərbaycanda Sevinc də vardı, Bəxt də, Ümid də – hamısı da loto şəklində…

Bəxtsiz adamam, hətta doğma kəndimizdə mənə qız vermədilər.
Məcbur olub qonşu kənddən, özümdən on iki yaş böyük qarımış birini aldım.
On ildi evlənsəm də uşağım olmur, deyəsən, bu, yaxınlarımı da narahat etmir:
“Özü nədir, ondan olan nə olacaq”- atam deyinirdi, rəhmətlik anamsa ölən günə kimi həyat yoldaşımı həkimdən çox, pirə- ocağa apardı.
Dünyasını dəyişəndən sonra: “ Canım qurtardı qapılar gəzməkdən”- dedi arvadım, bu yaşda uşaq dünyaya gətirməyin çətinliklərini danışıb əməlli- başlı qorxutmuşdular onu, gec bir zamanda rəngi- ruhu üstünə gəldi.

Aləm oldu şad səndən, mən əsiri-qəm hənuz,
Aləm etdi tərki-qəm, məndə qəmi-aləm hənuz.

Can bağışlardı ləbin izhari-göftar eyləyib,
Vurmadan İsa ləbi canbəxşlikdən dəm hənuz.

Səcdəgah etmişdi eşq əhdi qaşın mehrabını,
Qılmadan xeyli-məlaik səcdeyi-Adəm hənuz.

Canə dərdin, cismə peykanın rəvan etmişdi hökm,
Cism ilə can irtibatı olmadan möhkəm hənuz.

Əşk sərf eylər fələkdən kam hasil qılmağa,
Bu gühər qədrini bilməz dideyi-pürnəm hənuz.

Pərdeyi-çeşmim məqam etmişdi bir tərsabeçə,
Olmadan məhdi-Məsiha daməni-Məryəm hənuz.

Ey Füzuli, eylədi hər dərdə dərman ol təbib,
Bir mənim zəxmimdir ancaq bulmayan mərhəm hənuz.

Yazının əksər qəhrəmanları real adamlardır.Öz qulağımla eşitmişəm
“Kəndçilər” xəstəxanası adlanan 4 nömrəli xəstəxananın “LOR” deyilən şöbəsində – bu “LOR” nə şeydisə, burda qulaq, boğaz və burunu bir yerdə müalicə edirlər – yaxın qohumumun çıxmağını gözləyirdim ki, tibb bacılarının, sanitarların, xadimələrin halallığını edib gəlsin; əslində o, şöbə müdiri və baş həkimi çoxdan görmüşdü. Xəstəxananın pillləkanlərindəcə qərara aldıq ki, yaxın kafelərdən birində onun bir həftə əvvəd kəsilmiş burnunu-yəni kəsilmiş “əti”- yuyaq. Əslində qohumun burnu çox böyük idi. Onu ən azı iki ədəd “Xan”la yumaq daha insaflı olardı. Amma özü demiş “opres”dən təzə çıxdığına görə, daha zilə çıxmamaq qərarına gəldik.

Yağış şırhaşırla yağırdı. Tövlənin damına tökülən damlalar içəri süzülüb başımıza tökülmək üçün bir-birilə dalaşırdılar.
Sol tərəfimdəki şüşəsiz pəncərədən bayırı görə bilirdim. Gözəl idi.
Amma bizə yağış gözəllik demək deyildi. Üstümüzdəki və tövlədəki qığlarla peyinləri birləşdirib damdan daman sularla gözümüzə səpirdi.
Yağış yağanda tövlədə yaşadığımı bütün vücudumla hiss edirdim.
Soyuq olurdu və anam məcbur qalırdı məni və qardaş-bacılarımı bir yerə yığsın.
Həmişə istəmişdim yağış altında dayanıb doyunca məəə eliyəm.

Ədhəm krantda yaxşı-yaxşı yuyundu. Başını qaldıranda yanında qəşəng bir qızın dayandığını gördü. Nə vaxt gəldiyindən xəbəri olmamışdı.
Baxışları qızın baxışları ilə toqquşan anda kimsə çağırdı:
— Harda qaldın, Rasimə?.. – Qız səsi idi. Həyətin o başından, Zərifə xalagildəndi.
Rasimə üzünü səs gələn tərəfə çevirib:
— Gəlirəm, – dedi və əlindəki çaydanı krantın altına tutdu.

Ucları gərilmiş qanadı xatırladan hündür, gümüşü elektrik dirəklərinin gur işığında gündüz olduğundan heç də az parıldamayan qara rəngli iri avtomobilin qapısı açıldı.
Ordan düşən adam — o, şıq geyimli, ucaboy, gənc bir qadın idi — yaxşı işıqlandırılmış kimsəsiz xiyabanı ötüb hündürmərtəbəli iki təndürüst binanın arasındakı qaranlıq, ensiz keçidə doğru yönəldi və çox çəkmədi ki, yaraşıqlı, qısaboğaz çəkmələrinin taqqıltısı ilə birlikdə gecənin zülmətinə qarışıb yox oldu. O, qonşuların o qədər də dərindən bələd olmadığı, bu yerlərə təxminən dörd il əvvəl köçüb gəlmiş xəstə Fəzlin gəlini idi.
Maşın yalnız o, gözdən itəndən sonra gediş-gəliş olmayan yolda tükürpədici fitəbənzər xırçıltı ilə geri döndü və yağ içində hərəkət edirmiş kimi səssizcə, amma iti sürətlə şəhər camaşırxanasına doğru istiqamət aldı.

Bibimin kəndə qayıtmağı camaat arasında bərk səs-küyə səbəb oldu. Az qala bütün kənd ondan danışırdı.
Yazıq qadın küçəyə çıxmağa peşman idi, dərhal xısınlaşma başlayır, bibim gözdən itənə qədər arxasınca tamaşa eləyirdilər.
Qonşumuz Şayəstə xalanın birinin də üstünə beşini qoyub danışanda elədiyi kimi, onların dəridən-qabıqdan çıxmalarından hiss eləyirdim ki, bibim bu adamların nəzərində çox qorxunc və idbar bir varlıqdır.
Amma əslində belə deyildi. Bunu aləmdən-aləmə hamı bilirdi ki, bibimin gözəlliyi bütün ətraf kəndlərdə də adla deyilir.
Hələ qız vaxtı tay-tuşunun, lap elə ondan böyüklərin də bibimə necə bəxtəvərçilik verdikləri indi də yadımdadır.
Küçə-baca bir yana, o heç evdə də bir gün görmürdü. Atamla anam sanki gün-gündən bu adama qarşı daha qəddar olurdular.