Ekonomiks kateqoriyası üzrə məqalələr

Yoxsullar adətən borca pul götürür, əmanətə sahib deyil və qeyri-sağlam həyat tərzi sürür. Bəziləri belə hesab edir ki, yoxsulluq – xarakter defisitidir. Tarixçi və yazıçı Rutger Bregman bu ideya ilə razı deyil. Yoxsul insanların sadəcə pulu yoxdur və bunu dəyişmək olar.

Prinston universitetindən psixologiya üzrə professor Eldar Shafir öz kolleqaları ilə birgə şəkər qamışı əkib-becərən hindistanlı fermerlər arasında maraqlı araşdırma aparıb. Onlar məhsul yığımından dərhal sonra ümumi illik gəlirin təqribən 60%-ni əldə edirlər. Belə çıxır ki, fermerlər ilin bir yarısını tam yoxsulluq, digər yarısını isə tam zənginlik içərisində keçirirlər. Araşdırmaçılar məhsul yığımından əvvəl və sonra fermerlərin IQ testindən keçməsini xahiş edirlər. Yoxsulluq içərisində həyat şərtləri 14 IQ balının itirilməsinə səbəb olub. Bu yuxusuz gecə və yaxud spirtli içkilərin effekti ilə bərabərdir.

Bu məsləhətlər hər hansı iqtisadi nəzəriyyəçidən deyil, uğur qazanmış sahibkar Guy Kawasakidəndir:

1. Fikrinizi pul axınına yönəldin. Qapıları pullar açır və hesabı ödəyir. “Satışlar hər şeyi həll edir”.

2. Hər gün xırda uğurlara nail olun. Məqsədinizə kiçik addımlarla çatın. Mən də bir vaxtlar belə güman edirdim ki, böyük uğurlara qısa müddətdə nail olmaq olar. İndi isə buna inanmıram: mütəmadi olaraq öz bacarıqlarınızı hər hansı bir sahədə sınaqdan keçirmək lazımdır. Qəzetlər “sürətlə əldə edilmiş uğurlardan” ona görə yazırlar ki, bu çox nadir hallarda baş verir.

Bəyəndiyiniz məhsulu sizə ən uyğun qiymətə almaq üçün dörd məsləhətdən yararlana bilərsiniz.

1. Qiyməti endirməyin mümkün olub-olmadığını araşdırın:
Qiymət endirməyin hətta xoş qarşılandığı ölkələrdə belə bəzən bunu hər yerdə etmək mümkün olmur. Xoşagəlməz vəziyyətə düşməmək üçün qiymət “öldürməyə” başlamazdan əvvəl satıcının sizin şərtlərinizə hazır olduğuna əmin olun. Bunun üçün almaq niyyətində olduğunuz məhsula işarə edərək “Əla məhsuldur, çox istərdim almağı, lakin çox bahadır” demək kifayətdir. Məhsulu nisbətən ucuz qiymətə satmaq mümkün olduğu təqdirdə, satıcı özü sizdən nə qədər ödəməyə hazır olduğunuzu soruşacaq və yaxud daha əvvəl qeyd etdiyi qiymətdən bir qədər aşağı qiymət deyəcək.

Antonio de Salazar öz diktatura yoluna universitetdən akademik məzuniyyət götürdükdən sonra başlamışdı. Bu zaman o ölkədə hakimiyyəti ələ keçirmiş general Gomeş da Koştanın təklifini qəbul edərək maliyyə naziri vəzifəsinə təyin edilir. O andan etibarən isə təqribən 40 il ərzində Koimbri universitetinin rektorundan məzuniyyətin uzadılmasını xahiş edirdi.

Salazar öz fəaliyyətinin başlanğıcında qəti olaraq maliyyə fəaliyyəti ilə kifayətlənirdi: bir il ərzində büdcə kəsri prefisit ilə əvəzlənir. 1932-ci ildə isə Portuqaliyanın milli valyutası olan eskudo dünyanın ən dayanıqlı valyutalarından birinə çevrilir. Salazarın populyarlığı iqtisadi uğurları sayəsində artmağa başlayır. O baş-nazir vəzifəsinə keçdikdə isə vətəndaşların siniflərə və partiyalara bölünmədiyi “korporativ dövlət” yaradacağını vəd etdi. Bu korporasiyalar sahibkarları, menecerləri və işçiləri birləşdirməli və dövlət vasitəsilə “ümumi rifah” naminə kənd təsərrüfatı və siyasət məsələlərini həll etməli idi.

POLITICAL INSTABILITY AND CAPITAL FLIGHT
Meksikada 1994-cü ildə görkəmli siyasi xadimlərə qarşı terror aktı ilə müşayiət olunmuş siyasi vəziyyətin kəskinləşməsi dünya maliyyə bazar­larında əsəbilik yaratdı. Bu bazarların subyektləri Meksikadakı siyasi sabitliyə dair öz fikirlərinə yenidən baxdılar və vəsaiti ABŞ-a və ya digər daha sakit ölkələrə köçürmək üçün meksikan aktivlərindən xilas olmağa başladılar. Ölkədən maliyyə resurslarının bu cür kütləvi şəkildə eyni vaxtda çıxarılması kapital «axını» adlanır. Meksika üçün kapital «axını» mənasını düzgün başa düşmək üçün biz iqtisadiyyatın tarazlıq vəziyyətinin dəyiş­məsinin təhlilini üç mərhələdən ibarət olan metodikadan istifadə edirik.

Gəlir anlayışının mahiyyətini, gəlirlərin mənbələrini aşkar etməzdən əvvəl, bölgü münasibətlərinin məzmunu haqqında qısa da olsa şərh verilməsi tələb olunur.
Hər bir cəmiyyətdə və hər bir ölkədə istehsal olunmuş ümumi milli məhsul bölünür. Onun hər bir hissəsi ictimai tələbatların, digər hissəsi isə cəmiyyət üzvlərinin şəxsi istehlaklarının ödənilməsi üçün istifadə olunur.
Bölgü münasibətlərini geniş və dar mənada fərqləndirmək olar. Geniş mənada bölgü dedikdə, istehsal subyektləri arasında istehsal şərtlərinin və amillərinin bölgüsü nəzərdə tutulur. Dar mənada bölgü dedikdə, sadəcə olaraq, istehsalın nəticəsi olan məhsulların bölgüsü başa düşülür.

Pul-kredit siyasətinin mərkəzində pul haqqında nəzə-riyələr du­rur. Bunlar özlərində, pulun və dövlətin yeritdiyi pul-kredit siyasətinin iqtisadiyyata təsirini əks etdirirlər. Lakin problemin aydınlaşdırıl­ması­na iki yanaşma metodu diqqəti daha çox cəlb edir. Bunlardan biri mo­dernləşdirilmiş Keyns nəzəriyyəsi, digəri isə monetarizmdir. Onların ikisi də pul üzrə təklifin dəyişməsinin nominal ÜMM-in dəyişmə-sinə təsirini etiraf etsələr də, məsələni müxtəlif mövqelərdən qiymətləndi­rir­lər. Belə ki, Keynsçilər pul-kredit siyasətinin faiz dərəcələrindən, mone­ta­ristlər isə pul üzrə təklifdən ibarət olduğunu deyirlər.
Keynsçilərin fikrincə bazar iqtisadiyyatı qeyri-sabit sistemdir. Ona görə də dövlət müxtəlif vasitələrdən istifadə etməklə, iqtisadiyyatı, o cümlədən pul-kredit münasibət-lərini tənzimləməlidir. Pul üzrə təklifin dəyişməsinin səbəbi faiz dərəcələrinin dəyişməsidir. Bu isə öz növbə­sində inves-tisiyaya olan tələbin dəyişməsinə gətirib çıxarır. Monetar siya­sət iqtisadiyyatın sabitləşdirilməsində fiskal və ya büdcə siyasəti qə­dər faydalı deyildir.

İqtisadi ədəbiyyatda həyat səviyyəsi dedikdə, adətən insanın yaşayışı üçün zəruri olan maddi və mənəvi nemətlərlə əhalinin təmin olunması və onların bu nemətlərə olan tələbatlarının ödənilməsi səviyyəsi başa düşülür.
Lakin “ həyat səviyyəsi” kateqoriyası gəlirlər və deməli, əhalinin istehlakı hədləri ilə məhdudlaşmır.Xalqın rifah halının göstəricisi olan həyat səviyyəsi əhalinin gəlirləri və istehlakı ilə yanaşı, əmək və məişət şəraitini, iş vaxtı və asudə vaxtının həcmini, quruluşu, əhalinin mədəni və təhsil səviyyəsi göstəricilərini, həmçinin sağlamlığını və demoqrafik vəziyyətini əks etdirir.

Dövlət büdcəsi maliyyə sisteminin mühüm tərkib hissəsidir. O, pul vəsaiti fondlarının əmələ gəlməsi, bölgüsü və yenidən bölgüsü ilə əlaqədar meydana çıxan iqtisadi münasibətlərin xüsusi sistemi, dövlətin illik maliyyə proqramıdır. Onun başlıca məqsədi maliyyə vəsaitinin kö­mə­yilə iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək və cəmiyyət miqyasında sosial və­zifələri həll etməkdən ibarətdir. Budcə maliyyə-kredit mexanizmi vasi­tə­silə iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələri  və bölmələri üzrə ümumi da­xili məhsulun və milli gəlirin bölgüsü və yenidən bölgüsünü tənzimləyir.
Büdcə, gəlir (mədaxil) və xərc (məxaric) hissələrindən ibarətdir. Bazar münasibətlərinin inkişaf etdiyi ölkələrdə iqtisadi və sosial xarak­terli ümummilli vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün dövlətə lazım olan pul vəsaitinin, başqa sözlə, büdcə gəlirlərinin əsas hissəsi – 75-85%-i vergilər, 5-8%-i qeyri-vergi daxilolmaları (dövlət mülkiyyəti və dövlət tica-rətindən daxilolmalar), 10-12%-i isə sosial sığorta, pensiya, məş­ğul­luq fondlarına ödəmələr vasitəsilə formalaşır.

Iqtisadçılar inflyasiyanın aşağıdakı iki tipini bir-birindən fərq­ləndirirlər: 1) Tələbin inflyasiyası, 2) Təklifin inflyasiyası.
Ümumi təklif sabit qalmaqla, ümumi tələb artdıqda qiymətlər dəyişir. Və bununla əlaqədar olaraq tələbin inflyasiyası baş verir ki, onu da ən sadə şəkildə belə ifadə etmək olar: «dövriyyədə az miqdarda mövcud olan əmtəələri satın almaq üçün daha çox pul kütləsi olur».
Lakin ümumi tələblə istehsalın həcmi, məşğulluq və qiymətlər arasındakı nisbətin öyrənilməsi ilk baxışda təsəv-vür olunduğu kimi o qədər də sadə məsələ deyildir.