Ekonomiks kateqoriyası üzrə məqalələr

ECONOMIC GROWTH AND PUBLIC POLICY
Beləliklə, biz müəyyən etdik ki, cəmiyyətin həyat səviyyəsi onun əmtəə və xidmətləri istehsal etmək qabiliyyəti ilə müəyyən olunur, məhsuldarlıq isə fiziki və insan kapitalının, təbii resursların və texnoloji biliklərin mövcudluğundan asılıdır. Dünyanın bütün siyasətçilərini narahat edən bir suala müraciət edək: dövlətin iqtisadi siyasəti əmək məhsuldarlığının və əhalinin həyat səviyyəsinin artımına necə təsir göstərir?

PRODUCTIVITY: ITS ROLE AND DETERMINANTS
Varlı və yoxsul ölkələrin həyat səviyyələrindəki əhəmiyyətli fərqlərin izahı bir tərəfdən çox asan görünür, lakin sonradan görəcəyimiz kimi əmək məhsuldarlığını sadə göstəricisinə müncər oluna bilər. Digər tərəfdən əmək məhsuldarlığını müəyyən edən amillərin hər tərəfli və dəqiq tədqiqi olmadan belə izah qənaətbəxş hesab edilə bilməz.

THE MARKET FOR LOANABLE FUNDS
Mühüm maliyyə idarələri və onların makroiqtisadiyyatdakı rolu ilə tanış olduqdan sonra biz maliyyə bazarları modelinin qurulmasına keçə bilərik. Bu modelin yaradılmasında məqsəd əmanətlərə və investisiyalara yönəl­dilən vəsaitlərin hərəkətinin tənzimlənməsində maliyyə bazarlarının rolu­nun izah olunmasından və dövlət siyasətinin müxtəlif tiplərinin əmanət və investisiya proseslərinə təsirinin analizindən ibarətdir.
Real vəziyyətin sadələşdirilməsi üçün fərz edək ki, iqtisadiyyatda yalnız bir maliyyə bazarı — borc vəsaitləri (fondları) bazarı mövcuddur.  Əmanətlərə yönələn bütün vəsaitlər buraya daxil olur və bütün borc alanlar investisiyalar üçün burada ssuda alırlar. Bu bazarda əmanətlər və borclar üzrə vahid faiz dərəcəsi mövcuddur.

ECONOMIC GROWTH AROUND THE WORLD
Uzunmüddətli artımın problemlərinə həsr olunmuş tədqiqatımızın çıxış nöqtəsi kimi müxtəlif ölkələrin inkişaf göstəriciləri ilə tanış olaq. Cədvəl 23.1-də son yüz il ərzində 13 ölkədə adambaşına düşən real ÜDM-un dəyişiklikləri barədə məlumatlar verilmişdir.
Adambaşına düşən real ÜDM haqqında məlumatlar müxtəlif ölkələrin əhalilərinin həyat səviyyələrindəki əhəmiyyətli fərqləri təsdiq edir. Məsələn, ABŞ-da əhalinin adambaşına düşən gəlirlərinin göstəricisi Çindəkindən 8 dəfə, Hindistandakından isə  demək olar ki, 15 dəfə çoxdur. Kasıb ölkələrdə bu göstərici Amerikanın neçə 10 illik bundan əvvəl çatdığı səviyyədədir. 1997-ci ildə çinlinin orta gəliri amerikalının 1870-ci ildəki orta gəlirinin səviyyəsində olmuşdur, 1997-ci ildə orta pakistanlının payına isə 100 il bundan əvvəl yaşamış ABŞ vətəndaşının gəlirinin yarısı düşürdü.

Production and growth

Dünya ölkələri üzrə səyahət edərkən siz yəqin ki, müxtəlif ölkələrin əhalilərinin həyat səviyyələrindəki böyük fərqi müşahidə etmisiniz. ABŞ, Yaponiya, yaxud Almaniya kimi dövlətlərin vətəndaşlarının adambaşına düşən orta gəliri Hindistan, Indoneziya, yaxud Nigeriyanın analoji göstəricilərindən on dəfədən çox üstələyir. Əhalinin pul gəlirlərindəki fərqlər maddi rifahdakı fərqləri müəyyən edir. Varlı ölkələrdə əhali daha çox telefon və televizorlara, daha keyfiyyətli qida məhsullarına, daha yaxşı mənzil şəraitinə, inkişaf etmiş səhiyyə sisteminə və deməli, daha uzun ömrə malikdir.

TRADE POLICY
Xarici ticarət siyasəti adı altında ixrac olunan və idxal olunan əmtəələr və xidmətin həcminə bilavasitə təsir göstərən dövlət siyasəti başa düşülür. Xarici ticarət siyasətinin həyata keçirilməsinin ən geniş yayılmış formasına rüsu­mun müəyyən edilməsi, yəni idxal olunan məhsullara faktiki vergi və idxal kvotasının tətbiq edilməsi, daha doğrusu, ölkə daxilində satıla bilən (fəsil 9) xarici əmtəələrin həcminin məhdudlaşdırılması aiddir. Bəzən ölkə tərəfindən həyata keçirilən ticarət siyasəti üstüörtülü xarakterə malik olur. Məsələn, ame­rika hökuməti çox vaxtı yapon avtomobil istehsalçılarına, onları ABŞ-a ixrac etdikləri məhsullarının sayını azaltmağa məcbur etmək məqsədilə təsir gös­tərir. Könüllü ixracın məhdudlaşdırılması adlanan bu – heç də həqiqətdə özü­nün arzusuna görə həyata keçirilmir və mahiyyətinə görə elə idxal kvotasıdır.

Son on ildə ABŞ-da əmtəə və xidmətlərin idxalı ixracı həmişə üstələmişdir. Başqa sözlə, Birləşmiş Ştatların xalis ixracı göstəricisi mənfi olmuşdu. Hərçənd iqtisadçılar amerikan iqtisadiyyatı üçün xarici ticarət kəsiri probleminin ciddilik dərəcəsi haqqında mübahisəni davam etdirirlər, işgüzar dairələrin onun barəsində özlərinin dəyişməz fikri var. ABŞ-ın çoxlu biznesmenləri göstərirlər ki, ticarət kəsiri haqsız rəqabətin ifadəsidir.

Biz tələb və təklifə iki – borc vəsaitləri və xarici valyutaların mübadiləsi bazarlarında baxdıq. Bu bazarların bir-birilə necə əlaqədə olmasına baxaq.
Xalis xarici investisiyalar: iki bazarların əlaqələndirici həlqəsi.
Biz bu paraqrafı artıq bu fəsildə öyrəndiyimizin təkrarı ilə başla­yırıq. Beləliklə, biz iqtisadiyyat dörd mühüm makroiqtisadi dəyişənləri: milli yığımı (S), daxili investisiyanı (I), xalis xarici investisiyaları (NFI) və xalis ixracı (NX) necə əlaqələndirməsilə tanış olduq. Iki mühüm bərabərlikləri yada salın:

Açıq iqtisadiyyatda fəaliyyət göstərən qüvvələri başa düşmək üçün biz diqqətimizi iki bazarda tələb və təklifə cəmləşdiririk. Birinci – yığım və investisiyaların (xalis xarici investisiyalar da daxil olmaqla) axınlarını əlaqələndirən borc vəsaitləri bazarı. Ikinci – milli valyutanı digər ölkələrin pul vahidinə mübadilə etmək istəyən adamların mənafeyini təmin edən xarici valyuta mübadiləsi bazarı. Bu paraqrafda biz bu bazarların hər birində tələb və təklifə baxırıq, sonrakında isə bu iki bazarı birləşdiririk və açıq iqtisadiyyatda tarazlığın təmin edilməsini izah etməyə çalışırıq.

Mübadilə kursunu müəyyən etməyin birinci nəzəriyyəsi: alıcılıq qabiliyyətinin pariteti
Valyutanın mübadilə kursu vaxtaşırı mühüm dərəcədə dəyişə bilir. Məsələn, 1970-ci ildə bir amerikan dollarına 3,65 alman markası və ya 627 italyan lirəsi almaq olardı. 1998-ci ildə bir dollar artıq 1,76 alman markasına və ya 1737 italyan lirəsinə dəyişdirildi. Başqa sözlə, bu vaxtı dolların dəyəri markaya nisbətən yarıdan çox aşağı düşdü və lirə demək olar ki, iki dəfə nisbətində artdı.