Romantika və düşüncələr kateqoriyası üzrə məqalələr

Bəlkə biz səni görmədiyimiz kimi sən də bizi görmürsən, İlahi, şəkk eləmə, biz varıq, hamımız günahkarıq, bəlkə də, amma inan ki, hamımız çarəsizik...

Əlimdə altıqoşam ölür, vaxt bitmək üzrə, tanrım, soruşmaq ayıb olmasın, kimin əlinə oynayırsan?!

Allahım, öz “əsərini” oxunaqlı etmək xatirinə, müsbət qəhrəmanlarını çərlədib öldürmək şöhrətpərəst yazıçıların işidir.

Bəsdi, az sorğu-sual et, İlahi, günahım yoxdu. Cəzamı ver, çıxım gedim, sənin növbən uzundu, mənim vaxtım yoxdu…

Hər şey ondan başladı ki, bir vaxtlar “filankəslərdən uzaq dur, onların heç bir mənəvi dəyəri yoxdu” deyən rəfiqəmi məndən uzaqlaşıb həmin filankəslərlə qol-boyun olan gördüm.
Hər şey ondan başladı ki, sevib seçdiyim dəyərlər bir-bir xəyanətkar çıxdı.
Nəyə qəlbimi verdimsə, pula, şöhrətə, bayağılığa satdı “bizi” . 
Bir tək quru canını sevdiyim o adam.
Dəli kimi təmənnasız sevdiyim o iş. Dəyərlərini sevdiyim o rəfiqə.

Kimi romantikanın göylərində qanad çalmaqla məşğuldu, kimi realizmin torpaqlarında arın-arxayın gəzməklə. Bu tərəf o tərəfi anlamasa da, biri o birini bədbəxt hesab eləsə də, mən hər iki qütbü anlayıram. Bilirəm ki, romantikanın göyləri nə qədər cazibədardısa, realizmin torpaqları da o qədər güvənlidi. Kiminə cazibə, kiminə güvən lazımdı, kim qanadlarıyla, kim ayaqlarıyla “uçur”, bu artıq fərdi məsələdi, ona görə də heç bir qütbü haqlı və ya haqsız, xoşbəxt və ya bədbəxt hesab eləmək düzgün deyil.

Biri dəlicəsinə cəsarətdən zövq alır, başqa birisi axmaqcasına ağıllılıqdan. Yenə də hər ikisini anlayıram. Cəsarətin verdiyi zövq də gözəldi, ağlın yaratdığı harmoniya da. Kefin təpəsində olanlar da haqlıdı, dərdin dibində qalanlar da. Burda mənim anlamadığım yeganə hal öz durumumdu. Hamını dərk elədikcə özümdən baş açmamağım.

Hər tə­rəf ucsuz-bu­cаq­sız dаğ­lаr, də­rə­lər, çə­mən­lər­dir. Göz iş­lə­dik­cə uzа­nаn üfüq gömgöy, səmа nə­hа­yət­siz və əs­rа­rən­giz­dir. Lаp uzаq­lаr­dа, — yа­mаc­lаr­dа kənd­lər bа­lаcа аrı pə­tək­lə­rinə ох­şа­yır. Nə­həng və əs­rа­rən­giz göy öz ətək­lə­rini dаğ­lа­rın çiy­ninə sər­miş kimi gö­rü­nür. Dаğ­lа­rın zir­vəsi sаn­ki göy üzünə, bu­lud­lаrа tо­хu­nur.
Gözəl, in­tə­hа­sız kаi­nаt və in­tə­hа­sız zаmаn! Fəzа sоn­suz bir üm­mаn ki­mi­dir — ucu-bu­cаğı, sоnu оl­mа­yаn bir ümmаn. Hət­tа sоn zа­mаn­lаr kəşf еdib­lər ki, bаş­qа qа­lаk­ti­kа­lаr, bаş­qа gü­nəş sis­tеm­ləri də vаr. Bu isə dün­yа­nın sirli, mö­cü­zəli оl­mа­sını bir qə­dər də аr­tı­rır və ru­hu­muz bir qə­dər də аr­tıq sаr­sı­lır. Kаi­nа­tın əs­rа­rən­giz­liyi və in­tə­hа­sız­lığı məni qоr­хu­dur. Bu in­tə­hа­sız kаi­nа­tın və zа­mа­nın fо­nun­dа öz ki­çik­li­yim və gе­dəri оl­mа­ğım dəh­şət­li­dir.

Yazıma “Azərbaycanda bir kabus yayılmaqdadır, mutsuzluq kabusu” sözləri ilə başlasam güman eləmirəm ki, bu bizim həyatımıza verilmiş şişirdilmiş qiymət ola. Biz sadəcə olaraq mutsuzuq, bunu hər gün, hər yerdə eşidirik, görürük və tez-tez öz-özümüzə təkrar da edirik. 

Sadə bir məntiqi mühakimə yürütsək mutsuz insanlar xoşbəxtliyin nə olduğunu dəqiq qavraya bilməyən insanlardır. Onlar xoşbəxtliyi ayrı yerlərdə təsəvvür edirlər, amma ayrı yerlərdə yaşayan insanlar da onlar kimi mutsuzdurlar. Bir fərq yoxdur. Kasıblar xoşbəxtliyi zənginlikdə görürlər, qəribədir ki, zənginlər də kasıblıqda xoşbəxtlik axtarırlar. “Azacıq aşım, ağrımaz başım” misalında olduğu kimi. 

Pulun birbaşa xoşbəxtliyə təsiri ilə bağlı deyilənlər isə sadəcə mifdir. Misal üçün, hamımız intiharın mutsuzluqla bağlı şey olduğunu bilirik. Xoşbəxtliyindən özünü öldürən insan görmüsünüzmü? Ən yüksək həyat səviyyəsi olan Skandinaviya ölkələrinin həm də intihar birincisi olduğunu necə izah edə bilərik ki?

Somerset Moem məşhur “Ay və qara şahı” əsərində yazır ki, asfaltı zanbaq yetişdirmək ehtirası ilə yorulub usanmadan sulamaq üçün ya gərək şair olasan, ya da mömin…

İş orasındadır ki, yaradıcılıq asfaltı zanbaq bitirmək ehtirası ilə yorulub-usanmadan sulamaqdır elə. Bura, bilgi və məntiqə imkanın qədər yiyələnəndən sonra ulaşdığın bilgisizlik, məntiqsizlik məkanıdır. Ənənəvi desək, yaradıcı müstəvidə iki üstəgəl iki dörd eləmir.

Mən bu dünyaya münasibətlər, düşüncələr arasında körpü qurmaq üçün gəlmişdim.
 
Sən-bu körpüləri yandırmaq üçün.
 
O körpülər ki, onlarla bütün dünyanı dolaşmaq olardı.
 
Biz-ömür boyu bu yanmış körpülərin külüylə oynadıq, biz ola bilmədik. Siz olduq, Onlar olduq.
 
...Mənə görə həyatın-bu qarışıq məsələnin çox sadə həlli vardı. Sənə görə bu sadə məsələnin çox mürəkkəb həlli. Ona görə biz orta məxrəcə gəlib bu həyatın yeganə həllini tapa bilmədik.
 
Bu səbəbdən Sizə görə bir başqa çıxış yolu mövcuddu, Bizə görə bir başqa, Onlara görə lap ayrı.

Mən onu poçtda gördüm. O qadını. Əvvəlcə kiməsə oxşatdığımı sandım, sonra ona bənzəyə biləcək bütün tanışları bir-bir fikrimdən keçirdim və konkret heç kimi tapmadım. Amma qadın dəhşətli dərəcədə kimisə xatırladırdı. O (şərti olaraq adını L. qoyaq)  mənim göndərəcəyim məktublarla məşğul olduğu vaxtda özümlə bacara bilmirdim, etirazıma rəğmən beynim çox sürətlə işləyirdi və nəhayət ki, «evrika».
 
L. fərdi olaraq kiminsə oxşarı deyildi, ümumən sovet qadınlarına bənzəyirdi. Bənzəyirdi nədi, tipik sovet qadını idi və elə bil indicə o dövrdən çıxıb gəlmişdi. Çoxdandı poçta yolum düşmədiyini nəzərə alsaq, mənim o dövrə qayıtmış olmağım da pis versiya deyildi.

Ev dağılmasını Allah heç kəsə göstərməsin. Ev dağılmasının nə olduğunu yaxşı bilirəm. Qalın özüllü, iki qat divarlı evim “dağılıb”. O evdən mən də, mənə aid olan insanlar da perik düşmüşük. Bamayaraq ki, evimin özülü “möhkəm” idi, divarlar da təkqat deyildi. Dünya belə dünyadı, dağıdanda, zəlzələsiz-vəlvələsiz dağıda da bilir.

...Hərdən dağılmış evimin həyətinə gəlir və uzun-uzadı evimə baxır, bütün olanlara başımı bulayıram. Bütün bu acı mənzərəni seyr edə-edə yadıma həyətimizdə qəfil əsən küləkdən sonra dağılan sərçə yuvaları düşür. O vaxt yerdən çöpləri yığır və quşların yuvalarını yenidən qururdum.

Quşların da qəribə adətləri var: yuvalarından balaları düşməsə yuvaya qayıtmırlar. Qayıtsalar belə balalarını götürüb uçurlar. Balasını dimdiyinə götürüb uçan quşun səmada necə şəstlə uçmasına və yuvasının dağılmasını vecinə də almamasına həmişə heyrət eləmişəm.

Mayakovski intihar etməmişdən az əvvəl yazmışdı: «Bağışlayın məni, bilirəm bu yaxşı iş deyil (heç kəsə məsləhət görmürəm), amma bundan başqa çıxış yolum yoxdu». 

Halbuki, illər öncə Yesenin intihar edəndə Mayakovski onun ölümünə yazdığı ağı beləydi:

Ölmək dünyada ən asan işdi,
               çətini yaşamaqdır.

Həyatın ironiyasına, qəribəliyinə baxın. Qəribədir deyilmi?

***

Sokratın məhkəməsində 501 andlı hakim iştirak etmişdi. Onlardan 280-i Sokratın öldürülməsinə, 221-i isə sağ qalmasına səs vermişdi. Sokratın illərlə boğazını gərə-gərə tələbələrinə heç bir təmənnasız öyrətdiyi demokratiya dərslərinin nəticəsi bu idi.

Sokrat unutmuşdu ki, vicdansız adamlar var, onlar demokratiyanın keşiyində də öz vicdansızlıqları ilə dururlar. Sokratın ölüm hökmünə məhkum edilməsi əslində, “yaxşı oldu”, bununla da demokratiyadakı səs çoxluğunun əsl mahiyyəti açıldı. Həm də Sokrat əsl taleyini yaşamış oldu — insan mübarizə apardığı nəsnənin qurbanına çevrilir.