adət-ənənələr kateqoriyası üzrə məqalələr

Qaraçı — bu öz adətləri və fərqli xüsusiyyətləri ilə seçilən romanlara verilən bir adddır. Fərqli geyimləri, ənənə və mədəniyyətləri ilə fərqlənən bu xalqı heç vaxt anlaya bilməmişik.

Ailə həyatı çox tez başlayır
Qaraçı qızları üçün ailə qurmaq yaşı 14-dür. Adətə görə, 14 yaşı tamam olan qız artıq məclislərdə oynamağa subay oğlanların və onların atalarının diqqətini çəkməyə çalışır. 19 yaşında ailə qurmayan qız «qoca qız» hesab edilir.

Kiloqramla qızıl
Qaraçı ailələrində toy günü xeyli maraqlı olur. Gəlinin atası və qardaşı ona ya kiloqram, ya da bankalarda qızıl hədiyyə edir. Bankaların içi qızıl üzük, bilərzik, sırğa ilə dolu olur. Ailənin yaşlı qadınları Qaraçı ailəsi üçün toy günü qızın bakirə olması vacibdir. Həmin gün ailənin yaşlı qadınları qızın bakirə olub-olmadığını yerindəcə öyrənmək üçün gəlin otağında gizlənir. Daha sonra qanlı mələfə sinidə bütün qonaqlara göstərilir.

Novruz bayramında milli adətlərimizdən biri də, yumurta boyamaqdır. Bəzədilmiş yumurta, qədim mədəniyyətləri olan xalqların mərasimlərində dünyanın yenidən canlanmasının rəmzi kimi xarakterizə edilərdi. Bayram süfrəmizi şəkərbura, paxlava ilə bərabər rənglənmiş yumurtalar da bəzəyir. Bu da canlı aləmin yenidən oyanışına işarədir. Yumurta adətən qırmızı rənglə boyanır. Qırmızı rəng isə bəşəriyyətin şadyanalıq içində yaşamaq istəyinin təcəssümüdür. Bu gün sizə bayram yumurtalarının bir neçə formada rənglənməsini göstərəcəyik.

 Yumurtaları boyamaq və bəzəmək üçün bizə lazım olacaq:
-istədiyiniz sayda yumurta
— müxtəlif rənglərdə qida boyası
— təbii boyalar (nar, çuğundur, ispanaq, qırmızı soğan qabığı suyu)
— zər, müxtəlif rəngli lentlər, yapışqan qaşlar və s.

Çərşənbə axşamına uşaqlar çoxlu paxlava, qoğal, şəkərbura yediyi, gənc qızlar isə Novruz fallarına baxa biləcəyi üçün sevinir. Axı qızlar fala baxmağı çox sevir, həm də bu əyləncəli fallar bayram axşamı əhvalı qaldırır.

Novruz bayramında hər evdə səməni cücərdilməlidi. Və cücərdərkən niyyət tutmaq lazımdır. Əgər səməni göyərərsə, niyyətin çin olacaq deməkdir.

Bayram günü və ya axır çərşənbədə müəyyən bir evə tərəf üz tutub getmək lazımdır. Amma əllərlə qulaqlar bağlı olmalıdı. Evə yaxınlaşdıqda əlləri açıb ilk eşidilən 2-3 sözü yozmaq lazımdır. Axırıncı çərşənbə axşamı bulaqdan, yaxud çaydan sudan “lal su” gətirilir. Buna ona görə, “lal su”deyirlər ki, bu suyu gətirməyə gedən şəxs su gətirəcəyi qabı əlinə götürəndən ta suyu gətirib evdə, iynə salınacaq qaba tökənəcən dinməməlidir. Həmin su şər qarışandan sonra gətirilir və bu suyu gətirən şəxs bir neçə adam tərəfindən müşayiət oluna bilər.

Toy, nişan, ad günü  — bütün xeyir işlərdə çoxlu sayda maraqlı və gözəl bəzəklər görürük .Bir hədiyyə toplusu olan xonça bəzətmək  Azərbaycanın qədim ənənələrindən biridir. Son zamanlar bu adətlər daha da genişlənib və müasirləşib. Müsahibimiz “Chinara Aliyeva Art Studio”nun yaradıcısı Çinarə Əliyeva bizə tədbir təşkilatçılığı haqda danışdı.

Novruz bayramının ən maraqlı simvollarından biri yəqin ki, səmənidir. Yazın ilk müjdəçisi səməni bir növ təbiətin yenidən canlanmasını göstərir.

Əvvəllər səmənini yazda səpiləcək toxumun yaxşı olub-olmadığını yoxlamaq üçün göyərdirlərmiş. İnanırdılar ki, səməni yaxşı cücərsə, məhsul bol olacaq. 

İndiki dövrdə isə əksəriyyətimiz tənbəllik edib, evə səməni cücərtmir, satın almağa üstünlük veririk. Ancaq evdə səməni cücərtmək elə də çətin deyil.

Səməni ilk iki çərşənbədən sonra, Novruz bayramına 10 gün qalmış cücərdilməyə qoyulur. Yəni elə indi səməni qoymağın tam vaxtıdır.

Səməni əsasən, buğdadan (və ya arpadan) qoyulur.
Səməni qoymaq üçün istədiyiniz miqdarda buğda götürün.

1. Ağ gəlin paltarı
1499-cu ildə Britanıyalı Anna toya ağ rəngli gəlinlik libası geyməyi dəb saldı. Ondan əvvəl bütün gəlinlər toya yalnız ən gözəl paltarlarını geyirdilər və rəngin heç bir əhəmiiyəti yox idi.

2. Üzük taxılan barmaq
Yunanıstanda nişan üzüyünün taxıldığı barmaq şəhadət barmaq idi. Hindistanda isə bu üzüyü baş barmağa taxırdılar. Bəzi Afrika ölkələrində üzüyü orta barmağa taxırdılar. Sonradan yunanların da təsiri ilə qərbdə üzüyü üçüncü barmağa taxmaq dəb halını aldı- üçüncü barmaq ürəyə daha yaxın hesab edilirmiş…

3. Brilliant nişan üzüyü
Kral Maksimilian çox sevdiyi Meriyə sevgisinin rəmzi kimi bahalı brilyant üzük bağışladıqdan sonra varlılar arasında toyda brilyant üzük vermək dəbə düşür. 15-ci əsrdə sevgililər şəhəri Venesiyada bu adət populyarlaşdı. Brilyant həm də ən möhkəm daşlardan olduğundan bu sevginin də sarsılmaz olacağına inamın işarəsidir.

Xınayaxdı mərasimi əsrlər boyu Azərbaycanın müxtəlif tarixi bölgələrində inkişaf edərək vahid və zəngin bir adətinə çevrilmişdir. Azərbaycanda olan xınayaxdı adət-ənənələri, həm başqa xalqların adətlərinə təsir etmiş, həm də özü digər xalqların adətlərindən müəyyən elementlər götürmüşdür. Bizim gözəl adətlərimizdən biri olan xınayaxdı mərasimi bizdə olduğu kimi Türkiyədə də keçirilir. Türkiyədə keçilirimiş xinayaxdı mərasimi muxləlifliyi və rəngarəngiliyi ilə seçilir. Mən də sizi bu adətlə tanış etmək istədim. 

Çox köhnə bir adət olan şam yandırmaq, xına gecəsinin də imtina edilməz adətlərindəndir. Xına hazırlandıqdan sonra ovuc içərisinə qoyulur, şam yandırılır. Gəlinin ətrafında dövrə vuraraq mahnılar oxunur. Bu adət uzun illər boyu davam etməkdədir. Şamın aksessuarları dəyişsə də istifadə qaydası dəyişməmişdir. Xına şamı ilə xına gülü gözəl bir görünüş ortaya çıxarar. Qonaqlar xınadan istifadədən sonra əl gülü istifadə edərlər.Xına şamının qiyməti modelinə görə dəyişə bilər.

Yemək mədəniyyəti ilə bağlı hər ölkənin özünün xas adət və tabuları var. 

Çind yemək yeyərkən yemək çubuqlarını qətiyyən kiməsə doğru uzatmayın.

Koreyada masa başında oturan ən yaşlı biri yeməyə başlamadan süfrəyə əl uzatmayın.

Çilidə pizzanı əllə yeməyin.

İtaliyada yeməkdən sonra pendir istəmək aşbazın yemək bişirmə bacarığını təhqir etmək mənasını verir.

Tanzaniyada yeməyə dəvət edildiyiniz evə 20 dəqiqə gecikin. Tez getmək ev sahibini təhqir etmək deməkdir.

Rusiyada şərab şüşəsi bitəndən sonra onu yenidən süfrəyə qoymaq uğursuzluq sayılır.

Rusiyada bıçaq, ya qaşığa batmış yeməyi yalamaq kobud davranış kimi qəbul edilir.

Novruz Bayramının əsas atributlarından biri də Yumurtadır. Çox qədimlərdən bir çox xalq yumurtanı həyatın, canlılığın rəmzi hesab etmişlər. İnsanların etiqadına görə, yumurtadan həm xeyir, həm də şər törəyə bilər.

İbtidai təsəvvür və etiqada əsasən, yumurta ulu tanrının bəşəriyyətə bəxş etdiyi dörd əsas maddi nemət olan hava, su, torpaq, odla mənalandırılır. Yumurtanın dairəviliyi və qabığı — torpağı, pərdəsi — havanı, ağı — suyu, sarısı — odu simvollaşdırır. Məhz bu əlamətlərinə görə, yumurtadan bir çox bayram və mərasimlərdə istifadə etmişlər.

Yumurta boyamaq çox qədim adətdir. Qədim azərbaycanlıların çərşənbələrdə və Novruz Bayramında qırmızı yumurta boyamaq adəti əcdadın və torpağın dirilməsi, canlanması, bir sözlə, oyanma-dirilmə ayini ilə əlaqədar olan ən qədim təsəvvürlərlə bağlı olduğunu göstərir. Yumurtanın nə rəng boyanması da fəsillərdən xəbər verir. Qırmızı rəngə boyanmış yumurta — yayı, yaşıl (göy) rəng — yazı, sarı — payızı, heç rənglənməmiş yumurta isə qışı bildirir.

At ilində aksessuarlar və zinət əşyalarında çəhrayı və bənövşəyi rəngləri dəbdə olaacax

Yeni mövsümdə zinət əşyaları da dəbini dəyişir. Belə ki, qış trendləri arasında bənövşəyi rənglər zinət əşyalarının sehrli dünyası ilə qarşılaşır.

Zinət əşyalarında ilham verən daşlar: ametist, mavi topaz aktual olacaq. Mavi və bənövşəyi rəngləri üzük və sırğalarda daha çox istifadə ediləcək. Qış mövsümündə stil sahibi qadınlar imicini feminen kəsimli ləl-cəvahiratla tamamlayacaq. Oval xətlərə sahib sırğalar kəsim texnikaları ilə sofistik görkəmə bürüyür.
 
Səma və dəniz mavisi rahatlıq və sonsuzluq konseptində istifadə edilir. Çəhrayı və bənövşəyi isə payızda xəyal gücünə ehtiyacı olanlara güc verir. Mavinin və bənövşəyinin ən gözəl tonları həm gündüz, həm də gecə ziyafətlərində geyinə bilərsiniz.