Psixologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

“Mən depressiyadayam!” Yəqin ki, bunun ətrafdakılarınızdan çox tez-tez eşidirsiiniz. Bəzən isə özümüz də özümüzə belə bir «diaqnoz» qoyuruq. Hər gün minlərlə insan depressiya əleyhinə həblər qəbul edir. Bəs depressiya həqiqətənmi tez-tez baş verir? Onu müəyyən dərman və preparatlarla müalicə etmək mümkündürmü?
   
   “Depressiya” tibbi termindən daha çox, ümumməişət terminə çevrilib. Statistikaya əsasən, dünyada 110 milyon insan bundan əziyyət çəkir.
   Depressiyanın klassik simptomları — əhvalın pis olması, hərəkət və düşüncələrdə ləngimədir. Depressiyanın səbəbləri isə müxtəlifdir. Bundan asılı olaraq müalicəsi də müxtəlifdi — həblərdən başlamış psixoterapiyaya qədər. Tibbi təhsili olmayan insan bundan baş çıxarmaz. Əgər özünüzə depressiya diaqnozu qoymusunuzsa psixiatra müraciət edin. Utanmağa, gizlənməyə ehtiyac yoxdur. Çünki sizə məhz o həkim kömək edə bilər.

«Ot kökü üstə bitər» — deyib atalarımız. Və bu qəbildən olan atalar misalımız çoxdur. Bu zərb-məsəllər hər dəfə yerinə düşəndə doğru söz yenə təptəzə görünür.
   
   ...Həyətə çıxmaqla bayırdan eşitdiyim sözlərə elə diksindim ki, mat-məəttəl qaldım. On dörd-on beş yaşında oğlan uşaqları hündür səslə elə tərbiyəsiz sözlər danışırdılar ki, eşidən qulaqlarına inanmaq istəməz. Amma neyləyəsən ki, bu həqiqətdir və ətrafımızda bu cür övladının tərbiyəsindən bixəbər nə qədər valideyn var. Qarşıdan yeni təhsil ilinin başlaması ilə bağlı yazı yazmaq fikrim olsa da, düzü mövzunun belə istiqamət alacağını bilmirdim. Axı uşaqlarımız məktəbə təlimlə birgə, həm də tərbiyə almaq üçün yollanırlar. Amma söyüşlərini, yaşlarına uyğun olmayan dəhşətli sözlərini eşitdiyim uşaqlar artıq neçə ildir ki, parta arxasında əyləşirlər. Onlar həm evdə, həm də məktəbdə tərbiyə almalıdırlar, amma…

Bir çox münasibətlərin bitməsinə səbəb və əsas problem qısqanclıqdır. Qısqanclıqla necə mübarizə aparmağı və özünüzü kontrol etməyi bilmirsinizsə, aşağıdakıları nəzərdə keçirin. 

Psixoloqlar hesab edir ki, qısqanclıq dəliliyin “yaxın qohumudur”. Səbəbin nə olmasında asılı olmayaraq qısqanclıq insanları çıxılmaz vəziyyətə sala və kontrolu tamamilə itirməyə səbəb ola bilər.

Pozitivliyin gücü: Qısqanclıq hissinə nəzarət edə bilməsəniz də, pozitiv düşünüb fikirlərinizi yaxşı tərəfə doğru yönləndirə bilərsiniz. Məsələn, sevdiyin insanla yaşadığınız ən gözəl günü xatırlayın. Bunun sizə heç bir köməyi olmasa da, qarşı tərəfin üzərinə nəyisə atmamağı və dava-dalaş salmamağı təmin edə bilər.

Duyğusalmı, ya cinsi xəyanət daha pisdir? 
Kişilər və qadınlar hər mövzuda fərqli düşündüyü kimi bu barədə də fərqli düşünür. Qadınlar duyğusal xəyanəti bağışlaya bilməzkən, kişilər də başqası ilə birlikdə olan qadını bağışlaya bilmir. 

Aparılan araşdırmalarda göstərilir ki, qadınlar həyat yoldaşını uşaqlarını birlikdə böyüdüb boya-başa çatdırcağı şəklində seçir. Lakin duyğusal olaraq xəyanət onların bu arzusunu öldürür və güvənlərini sarsıdır.

Kişilər isə həyat yoldaşlarının başqa bir ilə cinsi olaraq xəyanət etməsini bağışlaya bilmir. əgər uşaqları varsa, onları şübhə bütün həyatları boyu didib-dağıda bilər. Beləki, uşağın kimdən olması sualı onları heç vaxt rahat buraxmayacaq. 

Kişilər cinsi xəyanətdən qadınlar isə  duyğusal xəyanətdən olduqca peşman olur və vicdan əzabı çəkir. Aralarında inam olan qadın və kişilər münasibətlərini azad şəkildə yaşamalarına baxmayaraq, bir az qadağalar problem yarada bilmir. Çünki onlar münasibətlərini birlikdə qərar veriblər. buna görə də aralarında tam güvən olan sevgililərin xəyanət etməsi və aldatması olduqca aşağı səviyyədədir. 

Buna görə də duyğusal xəyanət hər iki tərəfə olduqca təsir edir.  Lakin aralarında güvən olmayan cütlüklərdə cinsi xəyanət daha böyük hadisəyə səbəb ola bilər.

Şizofreniya ağır və xroniki hal alan psixi xəstəlikdir. Bu xəstəlik zamanı insanın şəxsiyyəti dəyişir, o, başqalarından təcrid olunur, gerçəkliyi hallusinasiyaları ilə qarışdırır. Şizofreniya nəticəsində insan adi həyat tərzindən, yaxınlarından uzaqlaşır, müalicə olunmadıqda xəstəliyin fəsadları ağırlaşır.

Psixiatr Mətanət Kərimovanın sözlərinə görə, şizofreniya zamanı insanın sosial həyatda fəallığı azalır, onun fəaliyyətinin məqsədləri itir, düşünmə qabiliyyəti pozulur. Bu xəstəliyin yaranması isə müxtəlif psixi pozuntuların inkişafı ilə bağlıdır. Şizofreniya zamanı insanda hallusinasiyalar, əhvalın kəskin dəyişməsi, aqressiya və ya durğunluq müşahidə olunur, xəstə baş verənləri dəqiq anlamır.

Şizofreniyanın səbəblərinin və inkişafının hələ lazımi qədər öyrənilmədiyini deyən psixiatr bildirir ki, xəstəlik irsi faktorlarla sıx bağlıdır.

Uşaqları şiddətlə bağlı olan seriallara, xəbərlərə və cizgi filmlərinə baxmağa icazə verilməməlidir.

Mütəxəsislər hesab edir ki, televizor digər yaş qruplarına nisbətən uşaqlara daha çox təsir edir. Onlar tv-ni özlərinə örnək götürür. Bu isə bir sıra fəsadlara yol aça bilər. Çünki uşaqlar daha həssas olur, şiddət və.s kimi psixoloji məqamlar onlara tez təsir edir. Bu kimi materiallar uşaqların da sərt rəftarına səbəb olur. 

Xüsusilə də məktəb yaşına çatmamış uşaqlara bu kimi materialları qadağan etmək məsləhət görülür. Bu yaş qrupunda olan  uşaqlar reallıqla, cansızı bir-birindən ayıra bilmir. Bu da uşaqların psixologiyasını korlayır.  Hazırda tv həyatımızın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib. Ondan istifadəni isə düzgün şəkildə qurmaq lazımdır. 

Tv uşaqlar üçün məlumat mənbəyidir. Buna görə də çalışın uşaqlarınız onları məlumatlandıra bilən verilişləri izləsin. Hər uşağın özünün yaş qrupuna görə proqramları olur. Məsələn, heyvanlarla bağlı ya da maarifləndirci verilişlər izləməyəhəvəsləndirin. 

Kliplərə baxmağa isə icazə verməyin. Çünki uşaqlar gördüklərini nümunə götürür və ordakı kimi hərəkətlər etməyə başlayır. Sonralar bunları tərgitmək isə çətin olur. Çalışın əvvəlcədən qarşısını alın. 

Valideynlər işlərini daha rahat etmək üçün uşaqları tv-nin qarşısına qoyur. Yəni öz rahatlıqları naminə uşaqlarını təhlükə ilə üz-üzə qoyur. Uşaqları tv-nin qarşısına qoymaq yerinə onları bağçaya yazdırın, yaxud da rəsm çəkmək üçün yaxşı şərait yaradın.

Luzera sindromu
Bu xəstəliyin elmi adı “Qeyri-real potensial sindromu”dur. Sindromun ilk simptomlarından biri şəxsin özünü  ətrafdakılarla müqayisə etməsidir. “Luzera” sindromu ibtidai insanlarda belə mövcud idi.
Məşhur filosof Nitşe XIX əsrdə ətrafdakılarla özünü müqayisə etmə anlayışına “Lebensneid” hərfi tərcümədə “həyat qibtəsi” adını vermişdir. Əslində çoxbilmiş Nitşe bu xüsusiyyəti insanın xeyrinə yozurdu, hesab edirdi ki, insan bu yolla irəliyə gedə bilər. Aradan 3 əsr keçib və yaşadığımız XXI əsrdə “həyat qibtəsi”  bir epidemiyaya çevrilib. İndi bütün sərhədlər itib, artıq balacalıqdan qayğı çəkməyə başlayır, problemləri həll etmək üzərində düşünürük. Bu səbəblər ucbatından, özümüzə elə gəlir ki, həyatda ən uğursuz insanlar bizik, digərləri isə kef məclisi qurublar.
“Luzera” sindromu müalicə olunandır. Hətta, bu epidemiyanı yaxşı tərəfə yönləndirmək də olar. 
 
Beş barmağın beşi də mərifət!
Sübut edin ki, siz sözügedən sinromun əsiri deyilsiniz. Bunun üçün aşağıdakı məsləhətlərə diqqət edin:
1. Bir vərəq götürüb, qələmlə iki hissəyə bölün: bir tərəfdə uşaqlıq arzularınızı, digərində isə indi sizi xoşbəxt edə biləcək məqamları yazın. Müqayisə apardıqlarınızdan hansıları sizin üçün daha vacibdir?

2. Özünüzdən soruşun: məqsədə yetişmək üçün nə çatmır? Sonra arzunuza çatmaq üçün nələrin lazım olduğunu qeyd edin.

Uşaqlar həyatımızın ən böyük sevinci olmaqla bərabər, narahatlığımızın, qorxularımızın da ən böyük səbəbidir.
Ona görədə onlara qarşı diqqətli olmalı, qayğı göstərməli, ən başlıcası sevməliyik və sevgimizi hər zaman göstərməliyik.
Çünki onlar  göstərmədiyimiz hissləri anlaya bilmirlər. Uşaqlarınızı hər zaman sevin, öpün, oxşayın. Bu onlara özünə güvən duyğusunu aşılayır.

Bəzən uşaqlar səbəbsiz inadlaşır. Uşağın inadlaşarkən göstərdiyi hərəkətlər də hər yaşa görə fərqli olur.

1 yaşında uşaq yeriməyə başlayır, yerimək, bədəninə  sahib ola bilmək onu sevindirir. Artıq böyüklərə bağlı deyil. Yeni təcrübələr qazanmağa başlayır. Amma, hər təcrübənin də riski var. Uşaqlar bunu anlamır. Onların əvəzinə bu hissi valideyn yaşayır.

Saç kəsdirmək uşaqlarda spesefik bir fobiyadır.

Bəzi insanların saç kəsdirmək kimi qorxuları  əvvəlki təcrübədən qaynaqlanır. Daha doğrusu bu qorxu  pis bir tərcübə ilə bağlı olur və nəticədə fobiya halna gələ bilir.  Uşaqları məcburi şəkildə stola otuzdurub ağlaya-ağlaya saçlarını kəsdirmək çox yalnış bir hərəkətdir. Çünki uşaqlar bu zaman saç kəsdirmək prosesinə daha çox nifrət edir. Ümumiyyətlə uşaqları nəyəsə məcbur etmək və hansısa işi zorla gördürmək olmaz.

Xüsusilə də ilk dəfə saç kəsdirən uşaqlara qarşı ehtiyatlı davranmaq lazımdır.  Saç kəsən alətlər uşaqları qorxuda və ağlamağa məcbur edə bilər. Həmin alətləri gördükdə uşaqlar qəribə bir sıxıntı keçirir. Valideynlərin “Qorxma heç nə olmayacaq və incitməyəcək" deməsi onları daha da təşvişə salır.

Psixoloq Ayşəgül Denizci, xoşbəxtlik yaradan serotonin hormonunun baharda yüksəldiyini və beynimizin təbiətin çağırışına uyğun  aşiq olmağı asanlaşdırır.
Havaların isinməyə başladığı günlərdə daha asan və tez aşiq oluruq. Yazın gəlişi ilə təbiət canlanır və aşiq olma duyğusu insanların qəlbinə yol tapır. 

Qışın və soyuğun kədərini geridə qoyub baharın gəlişi ilə birlikdə aşiq olma duyğusunun artma səbəbi nədir? 
“Bioritmimiz günəş işığına qarşı həssas olur. Yazda daha çox günəş işığı qəbul edirik və hormonlarımızda da dəyişikliklər meydana gəlir. Xoşbəxtlik verən serotonin hormonu yüksəlir. Onun sayəsində həyatımızı müsbət istiqamətdə yönləndirərək gələcəyimizə aid ümid hiss etməyi asanlaşdırır ”