Biologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Bitki orqanizminin hər hansı bir funksiyasını yerinə yetirən hissəsinə orqan deyilir. Kök, gövdə, yarpaq, çiçək, toxum və meyvə cicəkli bitkilərin  örqanlarıdır.
Əsas tumurcuq  və yarpaqdan məhrum olan bitki orqanına kök deyilir. Kök ali bitkilərin  vegetativ orqnlarından biridir. Kökün vəzifəsi bitkini torpağa bərkitmək, onu şaquli vəziyyətdə saxlamaq, torpaqdan suyu və suda həll olmuş mineral duzları almaq, həmin maddələri bitkinin digər orqanlarına ötürmək və qidalı maddələri özündə toplamaqdan  ibarətdir.

Qədim natur-fəlsəfədə təbiət haqqında fikirlərə rast gəlinir. Onlar təbiət elmlərinin bünövrəsi olmuşdur. Təbiət elmləri əvvəllər təbiəti seyr etməklə, yəni müşahidə metodu ilə öyrənilirdi. Təbiəti öyrənməyin müasir metodları yarandıqdan sonra təbiət elmləri, o cümlədən biologiya elmi sürətlə inkişafa başladı.
N.Kopernikin dünyanın heliosentrik sistemi haqqında ilk təlimi təbiət elmlərinin inkişafında inqilab yaratdı. XVI — XVIII əsrlərdə təbiətin sirlərinin öyrənilməsi ilə bağlı çoxlu faktik materiallar toplandı. XIX əsrdə enerjinin saxlanması və itməməsi qanunu, canlı   orqanizmlərin   hüceyrə   quruluşu   nəzəriyyəsi,
Ç.Darvinin təkamül təlimi təbiət elmlərinin inkişafında əsaslı dönüş yaratdı.

İnkarçıların məəttəl qaldığı, təkamülçülərin boğulduğu yer göz möcüzəsidir. Göz, düşünən hər insanın ağlını dayandıran bir sənət xariqəsidir. Gözü görüb də, gözü verəni düşünməmək, korluğun və ağılsızlığın elə özüdür.

Prof. Dr. Cefri Larson

Gözün nə qədər böyük bir möcüzə olduğunu anlamaq üçün elə uzun müddətli tədqiqat aparmağa ehtiyac varmı?

Gözlərini bağlayıb, qaranlıq dünyanın çarəsizliyinə dalan hər insan, gözün nə böyük bir möcüzə olduğunu anlayacaq.

Ruhumuzun dünyaya açılan pəncərəsi olan qiymətli gözlər, vücudun ən yaxşı qorunan bir yerinə yerləşdiriliblər.

Bir qoz böyüklüyündəki gözlər, dörd-beş santimetrlik çuxurlarda olur. Gözlərin hər vəziyyətdə rahat hərəkətlərini təmin etmək üçün İlahi qüdrət, bunları xüsusi bir üzlüklə sarımış və yumuşaq bir yağ toxumasının içərisinə qoymuşdur. Qabaq tərəfdə üstdə və altda iki qapaq var. Hərəkətləri tamamilə iradəmizin xaricində olan bu qapaqlar, zərbələrə qarşı gözümüzü qoruyur. Dəqiqədə 30 dəfə fərqinə varmadan gözümüzü qırpırıq. Bu hərəkətlərin rahat olması üçün xüsusi bir mayeyə ehtiyac var. Göz mayesi bu vəzifəni yerinə yetirir. Davamlı hava ilə təmasda olan gözün qorunması, bu mayenin içərisinə qoyulan lizosim fermenti sayəsində baş verir. Bu ferment, gözü xəstəliklərə qarşı qoruyur.

Hüceyrəni öyrənən elm sahəsi sitologiya adlandırılmışdır. О da bioloji elmlər sırasına daxildir. Müasir sitologiya hüceyrənin mikroskopik və ultra mikroskopik quruluşundan, onun funksiyasından, inkişafından, kimyəvi təşkil xüsusiyyətlərindən, fiziki-kimyəvi xassələrindən, özünü törətməsi, regenerasiyası, mühitə uyğunlaşmasından bəhs edən elmdir.
Hüceyrə orqanizmin çoxalan elementar canlı hissəsidir. Ona görə də biologiyanın inkişafı bir çox cəhətdən sitologiyanın inkişafı ilə əlaqədardır.
Canlılar adi gözlə görünməyən kiçik hüceyrələrdən təşkil olunmuşlar. Böyüdücü cihazların ixtirasından sonra onları öyrənmək mümkün olmuşdur. Hollandiyada optik cihaz ustaları ata və oğul Hans və Zaxariya Yansenlər tərəfindən 1590-cı ildə ilk mikroskop tipli cihaz quraşdırılmışdır.

I. Bitkilər

1. Sfaqnum hansi bitki qrupuna aiddir?
A) yosunlar                       B) mamırlar
C) qıjıkimilər                    D) çılpaqtoxumlular
E) örtülü toxumlular

9. Plaun hansı bitki qrupuna aiddir?
A) örtülütoxumlular         B) yosunlar
C) qıjıkimilər                    D) çılpaqtoxumlular
E) mamırlar

Bitkinin həyatını daha yaxşı başa düşmək üçün onun orqanları və daxili quruluşu ilə tanış olmaq lazımdır. Çiçəkli bitkilərin orqanlarını (kök, gövdə, yarpaq, çiçək, meyvə və toxum) adi gözlə görmək mümkündür.
Bitkilərin daxili quruluşunu öyrənməkdə bizə lupa (böyüdücü cihaz) kömək edir. Lupa iki tərəfdən qabarıq şüşədən ibarətdir. Lupadan istifadəni asanlaşdırmaq üçün böyüdücü şüşəni yanına dəstək bərkidilmiş çərçivənin içinə salırlar ( 10 ).
Lupadan istifadə edərkən, onun dəstəyindən tutub, baxılan əşyanı yaxşı görünə biləcək məsafəyə qədər yaxınlaşdırmaq lazımdır. Lupa baxılan əşyaları 2-25 dəfəyə qədər boyüdür.

Çiçəkli bitkilərin bütün orqanları hüceyrədən təşkil olunmuşdur. Hüceyrə orqanizmin ən kiçik bioloji vahididir. Onlar ölçülərinə, formalarına görə müxtəlifdir. Pambıq və kətan lifi hüceyrələri uzunsovdur, onların uzunluğu 4 sm-dən artıqdır. Bu hüceyrələri adi gözlə görmək mümkündür.
Bitki hüceyrələri, adətən, çox kİçİkdir. Onları adi gözlə deyil, ancaq böyüdücü cihazlarla görmək olar.
Hüceyrələr kürəvarı, oval, uzunsov, dördkünclü, çoxkünclü, ulduzşəkilli, şaxələnmiş və i.a. formada olur. Biz hüceyrənin quruluşunu soğan dəriciyindən hazırlanmış preparata mikroskopla baxdıqda görə bilərik. Bu hüceyrələr uzunsov olub bir-birinə yaxın və sıx yerləşir. Onlar içərisi selikli maddə ilə dolu xırda qovuqcuğu və ya kisəciyi xatırladır.

Biologiya yunanca «bios»- həyat, «loqos» — elm deməkdir. Biologiya — Yer üzərində yaşayan canlılar haqqında elmdir. Planetimizdə yaşayan canlılar olduqca müxtəlifdir. Gözlə görünməyən ən xırda orqanizmlərdən başlamis bütün bitkilər, heyvanlar və insan calılara aiddir. Bütün canlı orqanizmlər bitkilərə, heyvanlara və onlar arasında keçid təşkil edən göbələklər, bakteriyalar və digər canlılar qrupuna bölünur. Heyvanlarla bitkilər arasında keçid təşkil edən canlılarda həm heyvanlara, həm də bitkilərə xas olan əlamətlər olur.
Bitkilər haqqında olan elm — botanika, biologiya elminin bir bölməsidir. Bu elmin adı yunanca «botane» sözündən götürülmüşdür KI, bu da «göyərti», «ot», «bitki» deməkdir.