Biologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Azərbaycanın heyvanlar aləmi haqqında ilk məlumatlara qədim yunan və Roma səyyahlarının (Herodot, Klavdi Elian), coğrafiyaşünasların (Əl-İstəhri, Rubruk, Taveriye, Oleari, X-XII əsrlər) əsərlərində, böyük Azərbaycan şairlərinin (Nizami, XII əsr; Füzuli, XVI əsr) və s-də rast gəlmək olar.
S.Q. Qamelinin 1770 və 1773-cü illərdə ölkəmizə gəlişi Azərbaycan faunasının tədqiqatının başlanğıcı sayılmalıdır. Görkəmli təbiətşünaslardan Menetrie, Hohenhaker, Radde, Ber, Qrimm, Kessler və başqaları müxtəlif vaxtlarda Azərbaycanda olmuş, maraqlı tədqiqatlar aparmışlar. Onlar bir çox yeni heyvan növləri təsvir etmişlər.

Sporlular tipinin bütün nümayəndələri parazitdirlər. Əksər növlərdə qeyri-cinsi çoxalma, cinsi çoxalma və spor əmələgətirmə növbələşir. Çoxlu sayda nümayəndələri insanda və heyvanda ağır xəstəliklərin törədiciləridir. Parazit həyat tərzi ilə əlaqədar olaraq quruluş xüsusiyyətləri sadələşmişdir. Bu tip iki sinfi özündə birləşdirir: koksidikimilər və qreqarinlər.
Koksidikimilər sinfi. Bu sinfin nümayəndələri hüceyrədaxili parazitlərdir. Qeyri-cinsi çoxalması çoxlu sayda bölünmə (sizoqoniya) formasında baş verir. Sinfin tipik nümayəndəsi malyariya parazitidir. Bu parazitin cinsi çoxalması anofeles cinsindən olan dişi ağcaqanadın bədənində, qeyri-cinsi çoxalması isə insan orqanizmində baş verir.

1.Nt=N0.2n n=t/20
Nt-müəyyən zaman müddətində əmələ gələn yeni bakteriya sayını,N0-başlanğıc bakteriya sayını,n-həm bölünmələrin,həm əmələ gələn nəsil sayını,t-müəyyən zamanı,Nt-N0=bölünməyə məruz qalan bakteriya sayını,2n-bakteriyaların neçə dəfə artdığını göstərir.
2.Lupa əşyanı 2-25 dəfə böyüdür.
3.Lupada 1 böyüdücü şüşə olur.
4.A.V.Levenhukun mikroskopu 270 dəfə böyüdürdü.

Hüceyrə haqqında elm sitologiya adlanır. Bu elm hüceyrələrin quruluşunu, kimyəvi tərkibini, funksiyalarını, çoxalma və inkişafını, ətraf mühit şəraitinə uyğunlaşmasını öyrənir.
XVII əsrin ortalarında ilk dəfə ingilis alimi Robert Huk «hüceyrə» terminini işlətmişdir. Sonra 1680-ci ildə Anton Levenhuk mikroskopdan istifadə edərək, birhüceyrəli orqanizmləri kəşf etdi.
XIX əsrin ortalarında alman fizioloqu Teodor Şvann (1839) hüceyrə nəzəriyyəsinin əsasını qoymuşdur.
Hüceyrə bütün canlı orqanizmlərin struktur və funksional vahididir.
Bütün birhüceyrəli və çoxhüceyrəli orqanizmlərin hüceyrələri quruluşuna, kimyəvi tərkibinə, həyat fəaliyyətinin əsas təzahürünə və maddələr mübadiləsinə görə oxşardır (homoloqdur).

Qamçılılır sinfi. Qamçılılar sinfinin nümayəndələri bir və ya bir neçə qamçıya malikdir. Bəzi nümayəndələrində eyni zamanda həm qamçı, həm də yalançı ayaqlar olur. Xüsusi bədən örtüyünə malik olduqları üçün əksəriyyəti nisbi sabit bədən formasına malikdirlər. Əksəriyyəti heterotrof, bəziləri isə avtotrof yolla qidalanırlar. Əksəriyyəti sərbəst yaşayır, digərləri isə parazitdirlər.
Yaşıl evqlena və volvoks. Çirklənmiş şirin sulu gölməçələrdə yaşayan yaşıl evqlenin bədəninin uzunluğu 0,05 mm-ə qədərdir (şəkil 8). Yaşıl evqlen işıqda yaşıl bitkilər kimi avtotrof yolla qidalanaraq qeyri-üzvi maddələrdən üzvi maddələr sintez edirlər.

1.Cücüləri öyrənən elm entomologiya adlanır.
2.Məməliləri öyrənən elm teriologiya adlanır.
3.Heyvanların quruluş xüsusiyyətlərini öyrənən elm morfologiya adlanır.
4.Heyvanların yayılmasını öyrənən elm zoocoğrafiya adlanır.
5.Heyvanların davranışını öyrənən elm etologiya adlanır.
6.İlk dəfə sistematikanın prinsiplərini qeyd edərək onları 6 sinfə bölən,növ haqqında təlim yaradan,müasir sistematikanın əsasını qoyaraq insanı zooloji növ kimi göstərən alim Karl Linney olmuşdur.
7.İbtidai onurğasızları öyrənən,heyvanların 14 sinfini qeyd edən,heyvanları onurğasızlar və onurğalılara bölən,təbiətin tarixi inkişafı-təkamül təliminin banisi,ilk dəfə insanın insanabənzər meymundan əmələ gəlməsi hipotezini irəli sürən alim Jan Batist Lamark olmuşdur.
8.Təkamül təlimi nəzəriyyəsini şərh edən,təbii seçmə anlayışını elmə gətirən alim Çarlz Darvin olmuşdur.
9.Ən böyük aralıq vahid(sistem vahidlərindən əlavə vahid) imperiyadır.(canlılar imperiyası)
10.İbtidailəri ilk dəfə görən alim Antoni Van Levenhuk olmuşdur.

Çiçək şəklini dəyişmiş, böyüməsi məhdudlaşmış qısalmış zoğdur.
Çiçəkdən gələcəkdə meyvə və toxum əmələ gəldiyi üçün onu bitkinin çoxalma orqanı adlandırırıq.
Həm erkəkciklərin həm də dişicikləri olan çiçəklərə ikicinsli  çiçəklər, yalnız erkəkciyi  və ya  dişiciyi olan çiçəklərə isə bircinsli çiçəklər deyilir. Əgər çiçəkdə yalnız erkəkciklər olarsa, buna erkək çiçək yalnız dişicik olarsa, buna dişi çiçək deyilir.
Eyni bitkidə həm erkək, həm də dişi çiçəklər olarsa, belə bitkilərə birevli bitkilər deyilir.
Məsələn, xiyar və qağıdalı gövdələrində dişi və erkək çiçəklər eyni bitkidə yerləşir. Deməli, bunlar birevli bitkilərdir. Çətənə ,qovaq və soyüddə isə erkək və dişi çiçəklər eyni bitkidə deyil, ayrı-ayrı bitkilərdə olur. Belə bitkilərə ikievli bitkilər deyilir.

Bitkinin ən mühüm orqanı yarpaqdır.Heç bir bitki orqanı, yarpaq qədər çox vəzifə daşımır.
Yarpaq, aya və saplaqdan ibarətdir. Yarpağın ayası müxtəlif bitkilərdə müxtəlif şəkildə olur. Yarpağın ikinci hissəsi olan saplaq, yarpaq ayasını zoğa birləşdirir. Saplaq yarpaq ayasını günəş şüalarına doğru yönəldir. Sapalaqsız yarpağa oturaq yarpaq deyilir.
Yarpaq ayaları bir-birindən formalarına və kənarlarına görə də fərqlənir.

Su yaradıcı və həyatverici qüvvədir. Su olmadan müxtəlif zərrəciklərin qarışması və yayılması mümkünsüzdür. Su Yer üzündə xaos yaratmış, eyni zamanda həyatla dolu planet əmələ gəlmişdir. Suyun öyrənilməsi müəyyən mənada kainat qanunlarının öyrənilməsi deməkdir. Lap bu yaxınlarda alimlər sensasiya doğuran hipotez irəli sürmüşlər. Həmin hipotezə görə, kainat qanunları suda yazılmışdır. İlahi tənasüb adlanan qızıl nisbət qar suyunun molekulunda aşkar edilmişdir.
Adi suda hidrogen atomları arasındakı bucaq 104 dərəcədir, qar suyunda isə həmin bucaq dəyişməz olaraq 108 dərəcəyə, hidrogen rabitələrinin uzunluqlarının nisbəti 0,618-ə bərabərdir. Bu, suyun xüsusi halıdır.
Donaraq sonradan əriyən su öz yaddaşından həyatın baza proqramı istisna olmaqla, bütün informasiyanı silir.

Gövdə: Bitkinin ən mühüm vegetativ orqanlarından biri gövdədir.Yerləşdiyi mühitdən asılı olmayaraq üzərində normal və ya şəkil dəyişmiş  yarpaq və tumurcuqlar yerləşən bitki orqanına gövdə deyilir.Əsas funksiyası bitkilərin digər orqanları arasında əlaqə yaratmaqdır.
Gövdənin yarpaqla örtülü cavan hissəsinə zoğ deyilir.Yarpağın zoğa birləşdiyi yer buğum, zoğun iki qonşu buğumu arasındakı hissəsi isə buğumarası adlanır.