Fellər şəxsə, kəmiyyətə və zamana görə dəyişə bilib-bilməməsi baxımından iki böyük qrupa ayrılır: təsriflənən və təsriflənməyən formalar.
Cümlə üzvləri bir-birilə iki cəhətdən bağlı olur:
Hərhansı cümlə üzvü digərcümlə üzvləriilə sintaktikəlaqəyə girməlidir.
Əşyaların adlarını bildirir, kim?, nə?, hara? suallarından birinə cavab verir.
Əşya dedikdə bütün varlıqlar nəzərdə tutulur. Varlıqlar isə iki cür olur:
İsimlər cüilədə, əsasən, mübtəda və tamamlıq olur, həmçinin digər cümlə üzvləri də ola bilər.
Ümumi qrammatik mənasına görə əşyanın miqdarını və ya sırasını bildirir. Say neçə?, nə qədər?, neçənci? suallarından birinə cavab olur. Say da sifət kimi isimlə bağlı olur.
QURULUŞCA NÖVLƏRİ
Say quruluşca üç yerə bölünür: sadə, düzəltmə, mürəkkəb.
Mübtədacümləninbaş üzvü olubhərəkətvə əlamətixəbərlə müəyyənləşənşəxsi, əşyanı bildirir. İsminadlıq halındaolur. Fikirmənbəyidirvə haqqındadanışılambildirir.
Mübtədacümləninənmüstəqilüzvüdürvə qrammatikcəhətdənheç birüzvdənasılı deyil. Kim?, nə?,bəzəndə hara? sualınacavabverir:
Ümumi qrammatik mənasına görə əşyanın əlamətini bildirən əsas nitq hissəsinə sifət deyilir. Sifət necə?, nə cür?, hansı? suallarından birinə cavab olur.
Sifət həmişə ismə aid olur. Cümlədə ən çox təyin və xəbər vəzifələrində işlənir.
QURULUŞCA NÖVLƏRİ
Sifətlər quruluşca sadə, düzəltmə, mürəkkəb olur.
Köməkçi nitq hissələrinin əsas xüsusiyyətləri:
Köməkçi nitq hissələri: qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər, nida.
Fonetika danışıq səslərindən bəhs edir. Danışıq səsləri danışıq üzvləri vasitəsilə həyata keçirilir. Onlar aşağıdakılardır:
1-ağciyərlər, 2-nəfəs borusu, 3-qırtlaq və səs telləri, 4-ağız boşluğu, 5-dil, 6-dodaqlar, 7-dişlər, 8-burun boşluğu.
Danışıq səsləri iki cür olur: 1) sait səslər, 2) samit səslər.
Saitlərin tələffüzündə hava axını ağızdan sərbəst çıxır, yəni heç bir maneəyə rast gəlmir və saitlər çox aydın səslənir.
Tələffüz zamanı hava axınının ağızda müxtəlif maneələri dəf etməsindən yaranan səslər samit səslər adlanır.
Söz dilin əsas vahididir. Dildəki sözlərin hamısı birlikdə dilin lüğət tərkibini, yəni leksikasını təşkil edir. Dilin lüğət tərkibindən bəhs edən bölmə leksikologiya adlanır.
Sözün ifadə etdiyi məna onun leksik mənasıdır. Yəni həmin sözü deyərkən nəyi başa düşməyimizdir.
Sözün qrammatik mənası da olur. Qrammatik məna sözün hansı nitq hissəsinə aid olması və həmin nitq hissəsinə aid xüsusiyyətləri daşımasıdır.
«İzin» sözü: icazə almaq leksik mənası, isim və adlıq halda olması qrammatik mənasıdır.
İsim, sifət, say və digər nitq hissələrinin yerində işlənən sözlərdir.
MƏNACA NÖVLƏRİ
Əvəzliklər cümlədə mübtəda, xəbər, tamamlıq, təyin və zərflik rolunda çıxış edə bilir.