Yazıçılar kateqoriyası üzrə məqalələr

Zatı-aliləri, Min Vackra Fru, Xanımlar və Cənablar!
İsveç Akademiyasına mənim əsərimi bu yüksək mükafata layiq gördüyü üçün təşəkkür edirəm. Dərin hörmət və ehtiram bəslədiyim digər ədiblərdən daha çox Nobel mükafatına layiq görüldüyüm üçün ürəyimdə şübhə var, lakin özümə qarşı duyduğum fəxr və qürur hissi ilə bağlı heç bir şübhə yoxdur.

Bu mükafatı qazanan şəxs üçün ədəbiyyat sahəsi və onun istiqaməti ilə bağlı şəxsi, yaxud elmi fikir söyləmək ənənəvi bir hadisədir. Ancaq belə bir xüsusi gündə, ədəbiyyat adamlarının yüksək vəzifə və öhdəliklərini müzakirə etmək daha yaxşı olardı.

Minnətdar olan və özünü günahkar hiss edən bir siçan kimi ciyildəmək üçün deyil, lakin peşəmdə və illər boyu bu işlə məşğul olan dahi və istedadlı şəxslər qarşısında fəxrlə bir şir kimi nərildəmək üçün həvəsləndirilməyimin səbəbi, dayandığım bu yerin və Nobel mükafatının bu cür şöhrətidir.

O, Rusiyanın ən məşhur yazıçılarından biridir. Eyni zamnda şair, dramaturq, tənqidçi və publisistdir. Rusiya ilə yanaşı həm də Ukrayna ədəbiyyatının klassiki hesab edilir. Adı rus dahiləri arasında Aleksandr Puşkindən sonra gəlir.

Həyatı
Ukrayna əsilli rus yazıçı Nikolay Vasilyeviç Qoqol Yanovski 1809-cu il 20 martda (bəzi mənbələrdə 31 mart və ya 1 aprel) Malorusiyanın Poltava quberniyasında, Soroçi qәsәbәsindә dünyaya göz açıb. Qoqol orta səviyyəli torpaq sahibi olan ailənin övladı idi. Uşaqlığı kənd həyatına bağlı keçib. Kazak mədəniyyətinin təsiriylə böyüyən Qoqolun əsərlərində də bu, öz əksini tapıb.

Qoqolun atası Vasili Afanasyeviç Qoqol Yanovski eyş-işrəti sevən, vaxtının çoxunu kefdə keçirən xırda mülkədar idi. Nikolayın 15 yaşı olanda atası vəfat edib. Anası Mariya İvanovna sadəlövh, vaxtının çoxunu ibadətlə keçirən, səbəbsiz yerə kədərlənən, darıxan qadın idi.

Antuan de Sent-Ekzüperi — məşhur fransız yazıçısı. O, 1900-cu ildə Fransanın Leon şəhərində anadan olub. «Balaca şahzadə», "İnsanlar planeti" və başqa əsərlərin müəllifi. Uşaq vaxtı anasından eşitdiyi nağıllar onu ədəbiyyata bağlayır. Amma yazıçı ömrünün çox hissəsini yazı masası arxasında deyil, səmada keçirib. Belə ki, Ekzüperi dövrünün məşhur təyyarəçilərindən biri olub. Təyyarəyə böyük marağı əsgərlik illərində yaranır. 1923-cü ildə ilk dəfə aviaqəzaya uğrayaraq kəllə-beyin travması alır. Odur ki, bir müddət peşəsindən uzaq düşür. Parisə yerləşən Ekzüperi yazıçılıqla məşğul olur. Yazılarından uğur qazana bilmədiyinə görə müxtəlif işlərə əl atır: maşın satır, kitab mağazasında satıcı işləyir.

II Dünya müharibəsi başlayanda hərbi təyyarəçi kimi əməliyyatlarda iştirak etməyə başlayır. Dostları, doğmaları bunun həyat üçün təhlükəli olduğunu Ekzüperə söyləsər də, daha çox yazıçı, jurnalist kimi uğur qazana biləcəyinə inandırmağa çalışsalar da onu fikrindən döndərə bilmirlər. Sent Ekzüperi bir neçə hərbi uçuşlarda iştirak edir və hətta «Hərbi xaç» mükafatına layiq görülür. Lakin Fransanın məğlubiyyətindən sonra Nyu-Yorka köçür.

Rialto körpüsünün yaxınlığında, balıq bazarı tərəfdə bir cütlük öpüşürdü. Kişi də, qadın da yaxşı geyimli, hündür boylu, yaraşıqlı və gözəl idilər. Ətraflarında Venesiyanı Venesiya edən memarlıq detalları, qotik pəncərələr və batan günəşin, axşamın xoş, yumuşaq işığı və narıncı, bənövşəyi rəngləri vardı. Böyük Kanalın (Grand Canal) düz yanındakı boş bir ərazidə idilər. Bir-birlərinə fokuslanmış, qollarını bir-birinin bədəninə dolamış, bütün dünyanı unutmuşdular. Yenə də bir anlıq özümdən soruşdum: “Görən kameralar hardadı?” Sonra öpüşən bir cütlüyə baxmağın düzgün olmadığını düşünərək başımı başqa tərəfə çevirdim. Başqalarının xoşbəxtliyi hamı kimi məni də bəzən azca kədərləndirir, amma bu dəfə ruhumdan belə bir kölgə keçmədi. Bəlkə də Venesiyaya bu səfər xoşbəxt olmağa gəldiyim üçündür.

Həyatı
Oğuz Atay 1934-cü ildə Kastamonuda dünyaya göz açıb. Atası Cəmil Atay, Sinop və Kastamonunun millət vəkili olub. 5 yaşında ailəsi ilə birlikdə Ankaraya köçən Oğuz bugünkü adı Ankara Kolleci olan Ankara Maarif Kollecini, 1957-ci ildə İstanbul Texniki Universitetinin İnşaat fakültəsini bitirib. 3 il sonra o, İstanbul Dövlət Mühəndislik və Memarlıq Akademiyasının inşaat fakültəsində çalışmağa başlayıb. 1975-ci ildə dosent olan Oğuz Atay “Topoqrafiya” adlı ixtisas kitabı yazıb. Bundan əlavə, onun müxtəlif qəzet və jurnallarda yazıları da dərc olunub.

Karyerası
Oğuz Atay bir müddət solçu kütlələrlə yaxınlıq edib. İkinci Ankara dövründə isə özünə ədəbiyyatçı dostlar tapıb. Əsgərlik dostu Cevat Çapan onu Vüsat O.Benerlə tanış edib. Beləcə, bir müddət sonra Vüsat Benerin evi onun üçün kitablardan, yazıçılardan və ədəbiyyatdan rahat danışa bildiyi oylağa çevrilib.

1. Kamyu əslində “fransız” deyil. Atası Bordolu fransız idi, anası isə ispan. Kamyunun özü Əlcəzairdə doğulmuşdu. Bir çox Əlcəzairli Kamyunun “Əlcəzair övladı” olduğunu iddia edir. 

2. Çox ağır bir uşaqlıq dövrü yaşayıb. Atası I Dünya müharibəsində Marne döyüşlərində həlak olmuşdu. Onda Kamyunun heç 1 yaşı yox idi. Anası oxumağı, yazmağı bilmirdi. Üstəlik qulağı yaxşı eşitmirdi. Qulluqçu işləyib Kamyuya baxırdı. Kamyu anası və nənəsi ilə bərabər yoxsulluq içində yaşadı.

3. Kamyu çox möhtəşəm tələbə idi. Litseyi dövlət hesabına qazanmışdı. Bəlkə də bu yoxsulluğun verdiyi qüvvət və əzmkarlıqdan belə olmuşdu? Kim bilir?! Amma bir onu bilirik ki, Kamyu oxumağı çox sevirdi…  

4. Kamyu özünü eksiztensialist hesab etmirdi. Özünü hansısa ideologiyanın çərçivəsinə salmaq istəmirdi. 

5. Təkcə ekzistensalist baxışı üzərindən götürmürdü. Eyni zamanda “filosof” adını da üstündən atırdı. Halbuki fəlsəfə diplomu da almışdı...

Henri Miller: “Hər gün ən gözəl instiklərimizi qətlə yetiririk. Buna görə də usta birinin yazdığı sətirləri oxuyub mənimsəyəndə, təptəzə hislərimizi boğurmuş kimi canımız ağrıyır, çünki öz gücümüzə, öz həqiqətimizə və gözəllik prinsiplərimizə inancımız yoxdur. Hər insan sükuta dalanda, özünə qarşı axıra qədər dürüst olanda ən dərin həqiqətləri ifadə edə bilər. Hamımız bu mənbədən bəslənirik. Şeylərin mahiyyəti ilə bağlı heç bir sirr yoxdur. Bütün krallar, ozanlar, musiqiçilər – hamımız yaradıcılığın bir parçasıyıq; sadəcə özümüzü açmaq, onsuz da bizdə olanı kəşf etməyimiz lazımdır.”
Mesajı: Hamımız yaradıcıyıq

Gerald Brenan: “Adam hər səhər oturub yazmaqla yazıçı olur.”
Mesajı: Yazmaq haqqında düşünmək, yazmaq haqqında danışmaq, yazmaqla bağlı narahat olmaq yazmaq deyil.

İsak Dinesen: “Hər gün bir az yazıram, ümid etmədən və ümidsizliyə qapılmadan”
Mesajı: Yazmaq həyat tərzidir.

Əslində Asimov heç də həftənin 7 günü, gündə 8 saat mətn yazmayıb. O hər səhifə başı dayanır, ruhdan düşür və mütəmadi başına bədbəxt hadisələr gəlirdi. Ancaq yazıçı ideyalarının tükənməməsi üçün həyatını taktika və strategiyalara bölmüşdü. Gəlin yazıçının texnikası ilə tanış olaq.

1. Heç zaman öyrənməyi dayandırmayın
Asimov təkcə elmi fantastik əsərlərin müəllifi deyildi, o həm də Kolumbiya universitetində kimya üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdi. O fizika, qədim dünya tarixi, hətta İncil haqda kitablar yazmışdı. Bəs yazıçı peşəkarların belə öz sahəsində yetərsiz olduğu dövrdə necə bu hərtərəfli elmi səviyyəyə yüksəlmişdi? Onun sirri doktorluq dərəcəsi aldıqdan sonra belə həyatı boyu öyrənməyi dayandırmamaqda idi.

Özü bu haqda deyirdi:“Təkcə məktəb təhsilimlə belə cürbəcür mövzularda kitablar yaza bilməzdim. Daim özünütəhsillə məşğul olmuşam. Hər gün kitabxanamdakı kitabların sayı artmış və mən bilmədiyim mövzularda yazmamaq üçün onlara qapılmışdım”. Yaxşı ideyalar istehsal etmək üçün, gərək yaxşı ideyalar mənimsəyəsən. Diplomla iş bitmir, əksinə hələ yeni başlayır. Isaac Asimov yeniyetməlik dövründə əlinə keçən hər şeyi oxuyurdu.

Əsl adı Knud Pederson olan Knut Hamsun 1859-cu il avqustun 4-də Norveçin şimalında yerləşən Lom qəsəbəsində çoxuşaqlı ailədə dünyaya gəlib. Dərzi atanın bütün zəhmətlərinə baxmayaraq ailə olduqca kasıb həyat tərzi sürürdü. Bu səbəbdən də bir müddət sonra Knutun ailəsi dolanışıq ucbatından Xamayroy qəsəbəsində yaşayan qohumlarının yanına köçməli oldu. Knut da gücü çata bildiyi qədər ailəsinə köməklik etməyə çalışır. Ayağında taxtadan düzəldilmiş ayaqqabılarla hər gün səhər açılandan, axşama qədər sürü otarır, onların oğurlanmamasına, itməməsinə göz qoyurdu.

Çox sərt insan olan dayısının istəyi ilə valideynləri Knutun səkkiz yaşı tamam olanda onu bir rahibin yanına təhsil almağa yollayırlar. Ata ocağından ayrı düşən oğlana kilsə həyatı və dayısının sərt həyat şərtləri çox ağır gəlir. Beş ildən sonra sərt dayısının tam əksi olan mülayim xasiyyətli digər dayısı onu özü ilə Knutun doğulduğu qəsəbəyə gətirib bir tacirin yanında işə düzəldir. Bir il sonra Knut daha varlı bir tacirlə işləməyə başlayır və tacirin qızına aşiq olur.

İlk hekayəmi yazdığım gündən bəri insanlar yazdıqlarımın “gerçək” olub-olmadığını soruşurlar. Cavablarım bəzən onları qane etsə də, nə qədər səmimi oluram olum, hiss edirəm ki, özümü tam ifadə edə bilməmişəm.

Romanların real, yaxud yalan olması bəzi insanlar üçün yaxşı, pis olması qədər vacibdir və əksər oxucular bilərəkdən, ya da inersiya ilə bu iki şeyi bir-biri ilə əlaqəndirirlər. Məsələn, İspan İnkvizisiyası Amerikadakı ispan koloniyalarında romanların çapını, ya da idxalını, mənasız və cəfəng, həqiqətdən uzaq hesab etdiyi üçün və yerli əhalinin mənəviyyatına zərər verə bilər deyərək yasaqlamışdı. Buna görə də 300 il boyunca ispan əsilli amerikalılar romanı ancaq gizlicə oxuya bildi və ispan Amerikasında ilk roman yalnız müstəqillikdən sonra, 1816-cı ildə Meksikada çap olundu. Müqəddəs Məhkəmə təkcə bəzi əsərləri yox, bütöv bir ədəbi janrı yasaqlayaraq istisnasız bir həqiqəti təsbit etmişdi: Romanlar həmişə yalan danışır, həyatı yalnış təqdim edir. İllər əvvəl bu despot fanatikləri lağa qoyan bir yazı yazmışdım. İndi isə düşünürəm ki, İspan İnkvizisiyası tənqidçilərdən və romançılardan qabaq bədii ədəbiyyat təbiətini, dağıdıcı cəhətlərini ilk anlayan qurumdur.