Yazıçılar kateqoriyası üzrə məqalələr

Yüz il bundan əvvəl, еlə bu gün bir insan dünyasını dəyişdi. O, ölümü ilə əbədiyyətə qovuşdu. O insan bizdən illərin, yaradıcılığının, əsl şöhrətin və ən dəhşətli məsuliyyətin – хəbərdarlıq еləyib, düz yola çəkdiyi insan vicdanının məsuliyyətinin ağırlığı altında ayrılırdı. O, dünyasını dəyişəndə özü ilə kеçmişin lənətini və gələcəyin хеyir-duasını aparırdı – cənablar, şöhrətin iki gözəl şəkli budur. Ölüm yatağında o bir tərəfdən müasirlərinin və gələcək nəsillərin alqışlarını, bir tərəfdə isə kеçmişlə mübarizə aparan hər kəsə tərəf amansızcasına yönələn nifrətin uğultusunu еşidirdi. Voltеr — sadəcə insan dеyil, bir dövr, bir əsr idi. O, öz borcunu yеrinə yеtirir və öz missiyasını həyata kеçirirdi. Voltеrin gördüyü iş üçün onu sözsüz ki, təbiət qanunlarında olduğu kimi, talеyin qanunlarında da özünü yеrindəcə büruzə vеrən ali qüvvə sеçmişdi.

Bu insanın yaşadığı səksən dörd il, monarхiyanın süqutunu inqilabın sübh şəfəqlərindən ayıran zaman kəsiyinə düşdü. O doğulanda on dördüncü Lüdovik hələ hakimiyyətdə idi, o öləndə hakimiyyət artıq on altıncı Lüdovikin əlində idi. Onun bеşiyi əzəmətli taхt-tacın son parıltılarını, tabutu isə nəhəng uçurumun ilk işartılarını görmüşdü. (alqışlar)

Biz yaşamaq sənəti barədə Tolstoyun “Hərb və sülh” əsərindən çox şey öyrənə bilərik. Hələ nəzərə alaq ki, Tolstoyun həyatında təkəbbür və yelbeyinlik, seksual qısqanclıq və mürəkkəb ailə münasibətləri də olub.
Lakin Roman Krznaric yazır ki, bütün bunlara baxmayaraq, bizim ustad romançıdan öyrənə biləcəyimiz çox həyat dərsləri var.

1828-ci ildə doğulmuş və 1910-cu ildə vəfat etmiş Tolstoy öz malikanəsi və yüzlərlə təhkimlisi olan rus aristokratik ailəsindən çıxmışdı. Gənc qrafın erkən gəncliyi gur, yüngül əxlaqlı və zorakı olmuşdu.
“Mən müharibələrdə adam öldürür və ya adam öldürmək üçün onları duelə çağırırdım, — yazırdı Tolstoy, — Qumarda uduzur, kəndlilərin əməyini istismar edir, onlara cəzalar verir, avara həyatı yaşayır və adamları aldadırdım. Beləcə on il yaşamışdım”...

Lakin o, tədricən özünü onu məhv edən, avara həyat tərzindən xilas etdi, zadəgan irsinin inanclarından yaxa qurtardı və radikal, qeyri-adi dünyagörüşü əldə edərək həmsiniflərini mat qoydu. Yaxşı, bəs görəsən onun bu şəxsi səyahəti bizə də öz həyat fəlsəfəmiz barədə təkrar düşünməkdə necə kömək edə bilər?

Amerikalı Dram yazarlarının konfransından yenicə qayıtdım və fikirlərim «soyumadan” bu yazını qələmə alıram. 
 
Əvvəlcə qeyd edim ki, bu, bədii nəsrin, əslində, bütün janrlarında yazan müəlliflərin qatıldığı bir konfrans idi. Bu qəbildən tədbirlərdə mümkün olduqca çox iştirak etməyə can atıram. Künc-bucaqda qalan istedadlardan parlaq işıqlar altında fərəhlə gəzənlərinə kimi hər sinifdən yazarla həmsöhbət olmaq imkanı əldə edirəm. Əksər hallarda çıxış, tanıtım imkanlarından şikayətçi olanların kitablarını tanıtmaq sırası gələndə „təkərlərinin boşaldığı”nın şahidiyəm. Fərasət isə tanıdığım bütün uğurlu yazıçıları birləşdirən bəlkə də, ən nəzərəçarpan cəhətdir.

İnternetdə dekabrist yazıçı A.Bestujev-Marlinskinin «Molla Nur»unu axtarırdım. «Dekabrist» sözünün başqa mənalarına rast gəldim. Demə, «dekabrist» həm də bir kaktus növünün adıdır. Bu kaktus əsasən Brazilyanın rütubətli tropik meşələrində bitir. Ev şəraitində də saxlanılır. Suyu çox sevir, günəş işığından qorxur, tikanları yoxdur. Dekabrda çiçəkləyir.

Aleksandr Sergeyeviç Qribayedovun həyatı xəfiyyəçi həyatını xatırladır. O, sanki bilərəkdən mistifaksiya ilə məşğul olub. Tərcümeyi-halında, ömür salnaməsində hər şey elə dolaşıb-qarışıbdır ki, baş çıxartmaq olmur.

Doğum haqqında şəhadətnaməsi 1812-ci il Moskva yanğınlarında məhv olub.
Gündəlik yazmayıb. Müasirlərinin xatirələrində (məsələn, A.S.Puşkinin) o qədər ürəkaçan obrazı keçmir.

Dünya ədəbiyyatına şedevr əsərlər qazandıran görkəmli rus yazıçısı Lev Nikolayeviç Tolstoy zadəgan ailənin övladı kimi 9 sentyabr 1828-ci ildə Moskvada dünyaya gəlib. 

Nə təhsil, nə də iş həyatında uğur qazana bilməyən yazıçı ilk gənclik illərində içki və qadınlara olan marağı ilə bilinib. 23 yaşında ordu sıralarına daxil olan Tolstoy ədəbiyyatla da həmin vaxt tanış olub. Onun ədəbiyyata gəlməsində Aleksandr Puşkin, İvan Turgenev, Çarlz Dikkens kimi yazıçıların böyük təsiri olub. İlk romanlarını pul və şöhrət üçün yazıb.

Sonralar varlı bir ailənin qızına aşiq olsa da bu sevgi macərası çox uzun çəkməyib. Məhşurluğuna haqqında daima xoş sözlər deyilməsinə baxmayaraq Tolstoy xoşbəxt deyildi. Qurtuluşu ailə həyatında görən yazıçı evlənmək qərarına gəlir.

1946-cı ildə, 12 yanvar tarixində Britaniyanın gündəlik "İvninq standart" («Evening Standard») qəzetində Corc Oruellin «Bir fincan nəfis çay» adlı bir məqaləsi dərc olunub. Bu məqalədə Oruell oxuculara çay dəmləmək üçün 11 məsləhət verir.

«Bir fincan nəfis çay»
Əgər əlinizə keçən hər hansı bir kulinariya kitabında çaya bölümünü axtarmısınızsa, çox güman, tapa bilməmisiniz. Ya da, tapsanız da bir neçə sətirlik səthi məlumatdan o üzə keçməyən bir neçə təlimata rast gəlmisiz. Bu təəccüblü haldır. Halbuki ölkəmizdə, həmçinin İrlandiya, Avstraliya və Yeni Zelandiyada ən çox içilən içki çaydır. Bunun, məncə, birinci səbəbi düzgün çay dəmləmə üstündə gedən qızğın mübahisələrdir. Mənim ideal çay dəmləmə üsulumda isə on bir vacib bənd var. İkisi ilə əksəriyyəti razılaşar, amma dörd bənd var ki, etiraz edənlər çox çıxacaq. Bu da mənim on bir qızıl qaydam:

Birinci
Mümkün qədər Hindistan və ya Seylon çayı götürün. Çin çayının danılmaz üstünlükləri var – o qənaətli və onu südsüz içmək mümkündür – amma, Hindistan və Seylon çaylarının ləzzəti başqadır. Məsələn, bir fincan Çin çayı içəndən sonra, çətin ki, özünüzü daha ağıllı, daha cəsarətli və daha optimist hiss edəsiniz. Odur ki, «Bir fincan nəfis çay» deyəndə hamı Hindistan çayını nəzərdə tutur.

Yazıçının vəzifəsi dəyişilməzdir. Zaman ötdükcə yazıçı özü dəyişilsə də, onun vəzifəsi dəyişilməz qalır. Bu vəzifə doğru-düzgün yazmaqdan, heç vaxt həqiqəti inkar etməməkdən, həyat təcrübəsinə istinad edərək hadisələri reallıqlarla sərgiləməkdən və beləcə oxucu qəlbinə yol tapmaqdan ibarətdir.
 
Bundan çətin və mürəkkəb heç nə yoxdur. Mükafat, uğur və nailiyyət gec və ya tez gəlməsindən asılı olmayaraq yazıçını onun yolunu gözləməyə məcbur edir. Tez gələn mükafat isə çox hallarda yazıçının məhvinə səbəb olur. Əgər o özünü uzun müddət gözləməyə təhrik edirsə, nəticə etibarı ilə yazıçı narahat bir ömür yaşamağa məhkum edilir. Bəzi hallarda isə mükafat yazıçının ölümündən sonra gəlib yetişir. Bundan isə mərhum ədib üçün heç bir fayda olmur. Elə məhz buna görə də həqiqi, uzun ömürlü əsərlər yazıb ərsəyə gətirmək çox çətin işdir. Əsl yaxşı yazıçı əvvəl-axır öz layiqli qiymətini almaqla ədəbiyyat aləmində tanınacaq. Romantiklər isə bu qənaətdədirlər ki, dünyada “naməlum sənətkarlar” var.

Ədəbiyyatın əfsanəsi Erik Artur Bler (Eric Arthur Blair) yaxud da, daha çox bilinən adıyla Corc Oruell (George Orwell) “Heyvanıstan” və “1984” kimi kult klassiklərinin yazarı olaraq xatırlanır. Lakin o, eyni zamanda, usta bir esseistdir. Ən yaxşı qısa yazılarından biri 1946-cı il tarixli təcrübə yazısı olan “Niyə yazıram?”-dır.

Oruell bu təcrübəsində çox da hüzurlu keçməmiş uşaqlığından bəzi detallar verərək başlayır. Atasızlıq, məktəbdə məruz qaldığı istehzalar, zorbalıq və güclü bir yalnızlıq hissi və bütün bunların onu yazmağa necə vadar etdiyini izləyir. Bu tip erkən dövr mikro-tramvaların onun yazıçılıq yönümü üçün necə lazımlı olduğunu irəli sürür. Bunu, yazmaq üçün gərəkli olduğuna inandığı 4 əsas hissi açıqlayaraq davam etdirir. Bunlar elə hisslərdir ki, sadəcə yazıçılıq deyil, daha bir çox yaradıcı fəaliyyət üçün də keçərlidir.

“Rus ədəbiyyatı” – bu anlayış rus olmayanların beynində, ümumən, XIX əsrin ortasıyla XX əsrin ilk on ili arasında, Rusiyanın beş-altı böyük nəsr ustası yetişdirdiyi düşüncəsiylə məhdudlaşır. Rus oxucularının beynində isə bu anlayış daha geniş mənalara sahibdir, çünki romançılardan başqa tərcüməsi mümkün olmayan şairlər də bura aiddir; lakin onların da düşüncəsi parlaq XIX əsrə fokuslanıb. Başqa cür desək, “Rus ədəbiyyatı” dünənin-srağagünün hadisəsidir. Eyni zamanda, məhdud hadisədir; əcnəbilərin zehni onu bitkin, nəticələnmiş bir şey kimi dərk etməyə meyllidir. Bu, bir az da sovet iqtidarı altında keçən son 40 ildə istehsal edilmiş regional xarakterli ədəbiyyata görədir.

Norveç yazıçısı Knut Hamsun (1859-1952) 1898-ci ildə Norveç Yazıçılar İttifaqından 1200 kron təqaüd alaraq Rusiya, Azərbaycan və Osmanlı İmperiyasını ziyarət etmişdi.

Hamsun həyat yoldaşı Berqliotla birlikdə əvvəlcə Sankt-Peterburqa, oradan Moskvaya, Moskvadan isə Qafqaza gəlmişdi.

Bu səyahətin nəticəsi kimi yazıçı 1903-cü ildə “Nağıllar ölkəsində” və “Aypara ölkəsində” adlanan oçerklərini nəşr etdirib.

Knut Hamsunun Bakı haqqında yazdığı qeydlərindən: