Yazıçılar kateqoriyası üzrə məqalələr

İspaniyanın “El Mundo” nəşri məşhur fantast yazıçı Ayzek Azimovun 1964 cü ildə “The New York Times” qəzetindəki məqaləsində 2014-cü ildə planetimizin taleyi haqda verdiyi  proqnozları analiz edib.

Yazıçının 1964-cü ildəki öncə görmələrindən 40 faizi düz çıxıb, 30 faizi hələ reallaşmayıb,  daha 30 faizi isə təxmini baş tutub.

Məsələn, Azimov deyirdi: “Aparatlar simsiz də işləyəcək, onlar radioizotop batareyalardan qidalanacaq. Telefonla yalnız danışmayacağıq, eyni zamanda həmsöhbətimizi görə biləcəyik. Həm də onun ekranında sənəd və fotolara baxmaq, kitab oxumaq mümkün olacaq. Orbit peyki sayəsində planetin istənilən yerinə birbaşa zəng etmək olacaq”.

Azimov həmçinin, kiçik hesablayıcı maşınların da peyda olacağını deyib. Amma dəqiqləşdirməyib ki, onu telefon kimi istifadə etmək də mümkün olacaq.

Bir kitab, ya da hekayə üstündə işləyərkən hər sabah ətraf işıqlanmağa başlayan kimi yazmağa başlayıram.

Əgər yazmaq istəyirsinizsə heç kəs sizə mane ola bilməyəcək və havanın soyuq, ya da isti olmasının da önəmi olmayacaq. İşimə aludə olub şövqlə yazaram. Yazdıqlarımı oxuyar, adətən növbəti səhnədə nə baş verəcəyini bildiyim zaman ara verdiyim üçün burdan davam edərəm.

Nə edəcəyimi və sonra nə olacağını bildiyim hissəyə qədər yazaram, orda bitirərəm və yazdıqlarımla yenidən mübarizə edəcəyim ertəsi günə qədər yaşayaram.

 Yazmağa səhər 6-da başlayır, nahara və ondan bir az sonraya qədər davam edirəm. Ara verdiyim zaman boş oluram və eyni zamanda bu boşluğu doldurmağa çalışıram. Aşiq olduğunuz vaxt birinə özünüzü bəyəndirməyə çalışdığınız kimi bu boşluğu dəyərləndirməyə çalışaram.

Ertəsi gün yenə yazmağa başlayana qədər bəzən hər şey mənasız gələ bilər. Ertəsi günə qədər gözləmək, bacara biləcəyim ən çətin işdir.

Gənc yazıçıya bəzi tövsiyələr
 -Qısa cümlələr yaz. Hər zaman qısa cümləylə başla. Dinamik bir dilin olsun. Pozitiv ol, neqativ olma.

 -İşlətdiyin dil yaşadığın zamana aid olmalıdı, yoxsa bir işə yaramaz.

 -Sifətlərin həddindən artıq işlənməsindən vaz keç; xüsusilə də “böyük, möhtəşəm, inanılmaz” kimi qeyri-adi sözlərdən.

 -Həqiqətən bacarığı olan və demək istədiyi şeylər haqqında səmimiyyətlə hiss etdiklərini yazan biri bu qaydalara uyarsa pis şey yaza bilməz.

 -Yaza bilmək üçün mən ilk dəfə yazmağa başladığım o otel otağındakı yalnızlığımı yadıma salıram. Sən də hamıya bir oteldə qaldığını söylə, amma başqa bir oteldə qal. Yerini öyrənsələr özünü təbiət qoynuna at. Orda da səni taparlarsa gedə biləcəyin ehtiyat bir yerin həmişə olsun. Bütün gün çalış, o qədər çalış ki, artıq edə biləcəyin iş gündəlik qəzetləri oxumaq olsun. Sonra bir şey ye, tennis oyna, ya da heç bir şey etmə. Yaxud da yalnız bağırsaqlarını işlədə biləcək qədər yorulana kimi bir iş gör və ertəsi gün yenə yazmağa başla.

 -Yazarlar təkbaşına işləmək məcburiyyətindədilər. Ancaq sonda əsərlərini bitirən kimi özlərini göstərmələri vacibdir. Amma çox olmaz. Yoxsa nyu yorklu yazarlara çevrilərlər. Bir şüşənin içində yaşayan soxulcanlar kimi bir-birləriylə və şüşəylə olan münasibətlərindən qaynaqlanarlar. O şüşənin bəzən artistik xüsusiyyəti olur, bəzən iqtisadi, bəzən isə dini. Bir dəfə şüşənin içinə düşdülərmi, həmişə orada qalarlar. Özlərini şüşədən kənarda yalnız hiss edərlər. Özlərini yalnız hiss etməyi istəməzlər. İnandıqları şeylərdə yalnız olmaqları onları qorxudar. ...

-Bəzən yazmaq mənə çətin gələndə ehtiyac duyduğum cəsarəti tapmaq üçün öz kitablarımı oxuyuram və o zaman onları yazmağın çətin hətta imkansız olduğunu xatırlayıram.

-Bir yazar əgər həqiqətən də işə yarayan yazardırsa, hər şeyi olduğu kimi yazmaz. İcad edər, ya da özündən uydurar; fərdi və ya fərdi olmayan məlumatlardan yola çıxaraq bunu edər.

Bir neçə il öncə uşaqlara azərbaycan dilinin incəliklərini öyrətmək məqəsədilə Bakıdan bir neçə kitab gətirdik. “Vətən dili, “Riyaziyyat” və digər milli nağıllardan ibarət büroşuralarla bərabər “Azərbycan xalq nağılları” kitabı da Frayberqə gəlib çıxmışdı. 

Həmin dövrdə uşağa axşamlar, yatmamışdan öncə kiçik nağıllar oxuyardıq. Düşündüm ki, arada bir bizim nağıllardan da oxumaq yerinə düşərdi, həm uşaq valideynlərinin uşaqlıqda oxuduqları nağıllarla tanış olar, həm də dilləri zənginləşər. Görünür illər ötdükcə elə mənim özüm uşaqlıqda oxuduğum milli nağılların fəlsəfəsini tam unutmuş imişəm. Artıq ikinci nağılda uşaq darıxmağa başladı, nağılın mənasını anlamağa çalışsa da kiçik qafası buna imkan vermədi.

Mən ona divin nə üçün qızı oğurlayıb yerin altındakı mağarasında saçından asdığını, Məlikməmmədin qardaşlarının onu nuyə quyuda qoyub aradan çıxmalarını izah edə bilmədim. Keçəlin isə niyə saçlarının töküldüyünü uşaq dili ilə aydınlatmaq elə də asan olmadı.

Sonradan mənə agah oldu ki, gecələr uşağa oxuduğumuz Astrid Lindqrenin hekayə-nağılları öz təsrini göstərib. Astrid Lindqren nağıllar dünyası elə füsunkardır ki, istər uşaq, istərsə də böyük oraya girdikdə çıxa bilmirlər. Bu hekayələrə qulaq asmış, onu oxumuş uşağı qədim dövrlərə aid “Yaxşı padşahın nağıl”ları ilə maraqlandırmaq çox çətindir.

Amerikalı yazıçı Kurt Vonnequt:
Vyetnamdakı müharibə milyonçuları milyarder etdi, İraqdakı müharibə isə milyarderləri trilyonçu edəcək. Mən bunu inkişaf adlandırıram...

Hamı pis kitab yazır, mən niyə yaza bilmərəm ki?...
Atam və babam memar olub. İndianapolisdənik. Ancaq atam memarlıqdan başqa istənilən sənəti seçməyimi tapşırmışdı.
Evin kiçik övladları həmişə zarafatcıl olurlar. Süfrə arxasında özünə cəlb etməyin ən yaxşı yolu zarafat etməkdir.

Bacımın özünəməxsus yumor hissi var idi – kimsə yıxılanda sevincinin həddi-hüdudu olmurdu. Bir dəfə o, maşından çıxan qadının ayağı dolaşaraq yerə çırpıldığını görmüşdü. Bu hadisədən sonra bacım hələ bir neçə həftə güldü.

Böyük depressiyadan sonra ailəmiz bütün var-yoxunu itirdi, anam dəbli jurnallar üçün yazmağa başladı. Ədəbiyyat kurslarına getdi. O, təkcə oxumaqla kifayətlənmirdi, o, bütün jurnalları öyrənməyə başladı – oyunçular at yarışlarının nəticələrini izlədikləri tək.

Oğullar, adətən, analarının həyata keçmədiyi arzuları reallaşdırmağa çalışırlar.
Mənim ədəbi təhsilim yoxdur. Universitetdə kimyanı, daha sonra antropologiyanı oxumuşam. Bleykə aşiq olduğum vaxt otuz beş yaşım vardı, qırx yaşımda “Madam Bovari”ni oxudum. Tam təsadüf nəticəsində, mən Tomas Vulfun “Öz evinə nəzər yetir, mələyim” kitabını oxudum. Əslində, bu kitabı on səkkiz yaşımda oxumalı idim.

“Məndən çox Lolita məşhurdur. Mən — dilə yovuşmaz adı olan çirkin yazıçıyam”.
Vladimir Nabokov, “The Paris Review”, 1967

“Mükəmməl beynim var; heyf ki, onu işə salmaq hərdən bir həftəmi alır”.
Mark Tven

“Mən üst-üstə yığılmış zibil yığınıyam. Bir kibrit çöpünə bəndəm”.
Rey Bredberi, “The Paris Review”, 2010

“Mən hamburger və kartofun ədəbiyyatdakı əksiyəm”.
Stefen Kinq

“Bərbad bir günün axırında yas tutmaq əvəzinə içi kağız dolu zibil qutusuna baxıram və “ən azından mənlə birlikdə bir neçə ağac da məhv oldu” deyirəm”.
Devid Sedaris

“Bir gündə ciddi yazıçı ola bilmərəm. Alma ilə portağalı müqayisə etmək olmaz. Uilyam Folkner dahi idi. Mən belə deyiləm”.
Con Qrişem

“Yazmağa bərbad şeirlər yazan uşaqlar kimi başlamışam. Nyu-Yorkda bir rahibə monastrına gedirdim. Dikkensi belə oxumağa qoymurdular, çünki o, vulqar sayılırdı. Mənsə oxuyurdum. Bu kimi səbəblərə görə ordan qovulmuşam”.
Doroti Parker, “The Paris Review”, 1956

“Hamı biabırçı kitablar yazır, mən niyə yazmayım ki? Əlbəttə, bu, mənə çox əzab verib, pul üçün ədəbiyyatı səhv yola salmışam. Varlı olandan sonra vicdan əzabım iki qat ağırlaşdı. Heyf ki hamı məcburən mənə və kitablarıma dözmək məcburiyyətindədir”.
Kurt Vonnequt, 1977

Drak Van Stollerin adını eşitmişiniz? Söhbət 155 kitabın müəllifi olan bir yazıçıdan gedir.

32 yaşı var. Kitab oxumağa tənbəllik edir, amma bu dəqiqə Amazonda Stoller imzası ilə satışa çıxarılan düz 155 kitab var. Stoller son illərin, bəlkə də, tarixin ən məhsuldar detektiv yazıçısıdır. Yazıçı kitablarının üz qabığını fotoşop vasitəsilə özü edir. Oxucuların rəğbətini qazana bilməsə də, bu qədər kitab yazıb, üz qabığını hazırlamaqda əzm göstərib.

Von Stolleri “Google”da axtaranlar belə bir mənzərə ilə qarşılaşır: ortayaşlı, uşaqüzlü bir adam vampir maskası taxıb və ərinmədən qəbirisitanlığa gedib şəkil çəkdirib. Əslində, o, üç uşaq atasıdır. Çoxları kimi həyatının müəyyən dövründə öz peşəsindən bezib və “Mən nə iş görürəm axı?” deyərək yeni nələrsə etməyə qərar verib. 

Yazıçıların Ədəbiyyat Üzrə Nobel mükafatını alarkən etdikləri çıxışlardan maraqlı parçalar.

Vilyam Folkner
 “Mən insanlığın sonunu qəbul etməkdən imtina edirəm. Təkcə sağ qaldığı üçün insanın əbədi olduğunu; qırmızı, ölüm ayağında  olan son axşam, sonuncu, gərəksiz istehkamdan ölümün son təbilinin  göylərə  ucaldığı, daha bir səsin  onun zəif, bitib-tükənmək bilməyən səsinin eşidiləcəyini demək çox asandır. Mən bunu qəbul etməkdən imtina edirəm. İnanıram ki, insan yalnız sağ qalmayacaq, həm də qələbə çalacaq. İnsan ölümsüzdür, ona görə yox ki,  bitib-tükənməz səsə sahib olan yeganə məxluq odur, ona görə ki, onun fədakarlığa, mərhəmətə və dözümə qadir ruhu var.”

“Volkswagen” şirkəti 1988-ci ildə “Time” jurnalında yayımlayacağı reklam seriyası üçün bir çox məşhurdan 100 il sonraya məktub yazmağı xahiş edib. Layihəyə qatılanlar arasında  yazıçı Kurt Vonnequt da vardı.

Yazıçı məktubunu Şekspirin “Hamlet” əsərindəki Poloniyi xatırladaraq başlayır:

“Poloniyin ”Hər şeydən əvvəl özünə qarşı düzgün ol” deməyi yadınızdadır? Ya Müqəddəs İohann kilsəsində yazılan “Tanrıdan qorxun. Onu yüksəldin. Çünki onun mühakimə vaxtı gəldi!” əmrini xatırlayırsınız?

Bu əsrdən sizə, ya da əslində istənilən birinə verə biləcəyim ən yaxşı məsləhət içkiyə tövbə edən əyyaşın etdiyi dua olacaq: “Tanrım, mənə dəyişdirə bilməyəcəyim şeyləri qəbul etmək üçün dinclik, dəyişdirə biləcəyim üçün cəsarət və aradakı fərqi anlamaq üçün ağıl ver”.

Vonnequt gələcəyə ötən əsrin təbiətindən də danışmağı unutmayıb: “Məni ən çox təəccübləndirən Təbiətin heç də təbiətsevər olmamağı idi. Planetimizi yerlə bir edəndə də, fərqli də olsa hər şeyi yenidən yerinə qaytaranda da bizim köməyimizə ehtiyacı yox idi və biz canlılar onun bunları edəndə heç nəyi inkişaf etdirmədiyini, ancaq dəyişdiyini görürdük.

İldırımla çəmənlərə od vururdu, əkinə yararlı torpaqlara lavalar yağdırırdı. Hələ buz parçalarını Cənub Qütbündən qoparıb Asiyaya, Avropaya, Cənubi Amerikaya sürükləyir arada. Təbiətin bir gün bunlardan əl çəkəcəyini düşünmək üçün heç bir səbəb yoxdur.

Yazıçılar qələm, kağız, yazı makinası məsələsinə hər zaman həssas yanaşıblar. Niyə də yanaşmasınlar? Axı bu qələmlər, yazı makinaları ilə dünya ədəbiyyatının ən vacib əsərlərini yaradıblar.

Vladimir Nabokov
Nabokov romanlarının qaralamalarını köçürəndə həmişə “Eberhard Faber Blackwing 602” qələmindın istifadə edir. 

Ernest Heminquey
Heminquey yazı yazanda qələm, kağız və yazı makinasından istifadə edib. Yazıçı bu haqda deyib: “Yazı yazmağa başlayanda səndəki həvəs oxucuya ötürülməyə bilər. Belə vaxtlarda yazı makinası daha faydalıdır, çünki istifadəsi daha rahatdır və əyləncəlidir. Makina ilə yazanda səhvləri rahat görmək olur”.

Hüqo deputat olarkən 1848-ci il noyabrın 10-da parlamentin büdcə müzakirəsində çıхışı:
“Cənablar, büdcənin yüngülləşdirilməsi vacibliyini mən də çoх yaхşı anlayıram. Amma mənim fikrimcə maliyyə çətinliyimizin çarəsi bir neçə хırda və ürəkbulandıran qənaətdə deyil, bu çarəni başqa yerdə, yuхarıda aramaq lazımdır; Fransanın inamını qazanmaq, ölkədə qanun-qayda, iş yeri və kredit yaradacaq, хüsusi, böyük хərcləri ləğv edə biləcək ağıllı siyasət də aramaq lazımdır. Bəli, cənablar, büdcənin artıq хərcləri əgər davam etsə və artsa, qarşısını almasanız, gələcəkdə ölkənin ictimai əsaslarını dağıdacaq. Artıq хərclər məhz oradadır...

Təklif olunmuş bəzi qənaətlər üçün səs vermişəm və verəcəyəm. Amma ictimai həyatın mənbələrini görməyən, hətta təhlükədə qoyan və maliyyə qənaət adı ilə təklif olunub, şübhəsiz siyasi səhvə apapran təkliflərə səs vermirəm. Ədəbiyyat, elm və incəsənət хərclərinin azadılması haqda maliyyə komitəsinin təklifini mən həmən kateqoriyaya aid edirəm...

Cənablar, elm incəsənət və ədəbiyyat fondunun azaldılması haqda təklif ikiqat zərərlidir. Bu хərclər maliyyə baхımından cüzidir, bütün başqa cəhətlərdə isə əhəmiyyətsizdir.

Bəli, maliyyə cəhətindən cüzidir. Bu elə bir məlum məsələdir ki, öz çəkdiyim hesabı məclis nümayəndələrinə göstərməkdə tərəddüd edirəm. Belə ciddi bir məsələdən danışarkən məclis üzvlərini güldürmək istəmirəm. Amma məsələni aydın və sadə təsvir edəcək sadəlövh bir muqayisəni nəzərinizə çatdırmağı özümə borc bilirəm.

Təsəvvür edin, cənablar, ildə 1500 frank gəliri olan bir şəхs özünün mədəni inkişafı, elmi, ədəbiyyat və incəsənət sahəsindəki inkişafı üçün cəmi 5 frank pul хərcləyir və reforma dövründə bu məbləği də altı su azaldır.

Bəli, cənablar, təklif olunan qənaətin dəqiq müqayisəsi belədir. Deməli, mədəni bir ölkənin geridə qalmış bir adamına məsləhət görmədiyiniz işi Fransaya təklif edirsiniz.