Böyük insanlar,şəxsiyyətlər kateqoriyası üzrə məqalələr

Rus şərqşünaslıq elminin atalarından hesab olunan Mirzə Kazımbəy və ya onun dünyada tanındığı adı ilə desək Aleksandr Kazımoviç Kazımbek 1802-ci ilin 22 iyulunda Rəşt şəhərində ruhani ailəsi olan Məhəmməd Qasımın ailəsində dünyaya göz açıb.

Qazi təyin olunduğu üçün atası Dərbəndə köçür, burada Mirzə Kazımbəy yüksək səviyyədə dini təhsil alır. Hacı Qasımın Dərbənddəki nüfuzu ona xeyli açıq və gizli düşmənlər qazandırır, çar hökuməti onu suçlu hesab edərək bütün əmlakını müsadirə edir, özünü isə Həştərxana sürgün edir. 1821-ci ildə gənc Məhəmmədəli atasının ayrılığına dözməyərək yanına gedir.

Kasıb gəncin zəngin qonaqları
Makferson və Qlen: Bu iki ingilis casusu, missionerlər Mirzə Kazım bəyin həyatını və dinini dəyişdirən şəxslər olublar. Onlar gənc Məhəmmədəlini ən həssas-ən kasıb vaxtında yaxalayırlar. Həştərxana gəldikdən sonra iş axtaran Məhəmmədəli bu iki missionerə türk və ərəb dilindən dərs demək təklifini dərhal qəbul edir. Missionerlərdən biri Kazımbəy haqqındakı məqaləsində yazırdı:

Alan Lightman Amerikalı fizik və yazıçıdır. O Massachusetts Texnologiya İnstitutu (MIT) professorudur. “Enşteynin yuxuları” kitabına görə dünyaca məşhurluq qazanıb.

Bir uşaqlıq hallunasiyasından nəzəri fizika salonlarına
Heçlik ilə ən canlı qarşılaşmam doqquz yaşlı uşaqkən yaşadığım əlamətdar bir təcrübə zamanı baş verdi. Bazar günü günortadan sonra idi. Memphis Tennessee-dəki evimin yataq otağında tək başıma dayanmışdım, pəncərədən boş küçəyə baxırdım, qulağıma xeyli uzaqdan keçən qatarın zəif səsi gəlirdi və qəfil hiss etdim ki, özümə vücudumun kənarından baxıram. Hardasa kosmosda idim.

Qısa bir neçə dəqiqə ərzində, məndə elə hiss var idi ki, varlığımdan əvvəl sonsuz bir zaman dilimi və varlığımdan sonra sonsuz bir zaman aralığı ilə, zamanın geniş uçurumunda qısa bir titrəmə kimi bütün həyatımı və əslində bütün planetin həyatını görürəm. Mənim tez-tələsik ötüb-keçən bu hissimə sonsuz boşluq daxil idi.

1883-cü ildə serbiyalı elm adamı Nikola Tesla, Continental Edison Şirkətinin Avropa bölümündə işləyirdi.Çok zəkalı bir ixtiraçı idi. Fabrik mü­dürü ve Edisonun dostu Charles Batchelor onu şansını Amerika'da axtarmağa razı salaraq özünü Edisona tanıtmağı üçün məktub verdi. Beləcə Teslanın ölümünə qədər davam edən sıxıntılı və çiləli bir həyat başladı. Tesla, New Yorkda Edisonla tanış olan kimi Edison onu dərhal işə aldı. Tesla gündə on səkkiz saat işləyib Edison'un ibtidai dinamolarını inkişaf etdirməyin yollarını tapdı. Nəhayət onları tamamilə başdan dizayn etməyi təklif etdi. Edison'a görə bu bir nəticəsi olamayan və illərcə üzərində işləməyi tələb edən böyük bir iş idi, amma Teslaya, "Əgər bunu eliyə bilsən sənə 50.000 dollar verəcəm… əgər bacarsan," dedi. Tesla bu proyekt üstündə gecə gündüz işlədi və sadəcə bir il sonra dinamonu avtomatik idarəedicilərlə tamamlanmış ve qüsursuz şəkildə yenilənmiş olarak ortaya qoydu. Yaxşı xəbəri vermək və 50,000 dolarını almak üçün Edisona getdi.

İstedadlar yurdu olan qədim Şuşada dünyaya göz açan Mir Möhsün Nəvvab Azərbaycan tarixinə alim və pedaqoq, şair və musiqişünas, rəssam və xəttat kimi daxil olub, zəmanəsinin görkəmli şəxsiyyətlərindən biri kimi tanınıb. Onun milli ənənələrə sıx bağlı olan yaradıcılığı Azərbaycan təsviri sənət tarixinin parlaq səhifələrindən birini təşkil edir.

Monumental və dekorativ sənət qrafikası sahəsində yaratdığı süjetli kompozisiyalar özünəməxsusluğu ilə seçilir. Onun işləri Şuşadakı Gövhər ağa məscidinin minarələrini, vaxtilə yaşadığı evi və dərs dediyi məktəbin binasını bəzəyirdi.

Dahi sənətkarın “Kənzül-mühən” (1864), Bəhrül-hüzən (1864-1865) və “Kəşfül-həqiqeyi-məsnəvi (1895) əlyazmalarına verdiyi tərtibatlar və çəkdiyi illüstrasiyalar, eləcə də “Şuşada aşura mərasimi” (1873), “Teymurləngin portreti”, “Güllər” (1874), “Quşlar” (1872) əsərləri onun rəssam kimi istedadını qabarıq şəkildə nümayiş etdirir.

Dərrakə ilə divanəlik arasındakı sərhədi təyin etmək mümkün deyil. Xüsusən də yaradıcı insanlar bu çərçivələrdən tam uzaqdırlar. Onların divanəliyi də özlərinə, əsərlərinə bənzəyir.

Nikolay Qoqol
Dahi yazıçı ömrü boyu şizofreniyadan əziyyət çəkib. Vaxtaşırı gələn psixi narahatlığı onu rahat buraxmırdı. Gözünə müxtəlif simalar görünür, qulağı səslər eşidirdi. İstənilən anda sakitləşib, bir kənara çəkilə, yaxud dəli bir ehtirasla aşıb-daşa bilərdi.

Qoqol qapalı məkanlardan, müalicəsiz xəstəliklərdən çox qorxurdu. Qidaların ziyanından xüsusi diqqət etdiyi üçün tədricən yeməkdən imtina edir, sürətlə arıqlayırdı. Dahi yazıçının ölümünün əsas səbəbi də hədsiz arıqlamağı olub.

Mixail Lermontov
Şairin özündən sonra qoyduğu ədəbi irsi olduqca zəngindir. Buna baxmayaraq, onun psixoloji və emosional durumu heç vaxt sabit olmayıb. Bu isə Mixailə irsən ötürülüb. Sirr deyil ki, şairin babası da daim dərin depressiyadan əziyyət çəkib və intihar edərək dünyasını dəyişib. Anası yüksək dərəcəli nevrozdan yaxa qurtara bilmirdi, atası isə əyləncəyə və qumara meylli idi. Mənbələrə görə, atasının anası da kifayət qədər qəddar və hökmranlıq etməyi sevən qadın olub.

Böyük alim və mexanik olan Arximed bizim eramızdan əvvəl III əsrdə yaşayıb. O, kiçik Yunan dövlətinin paytaxtı olan və Siciliya adasında yerləşən Sirakuza şəhərində anadan olub. Öz dövründə bir çox texniki kəşfləri ilə məşhurlaşıb. Gəmi və hava vintinin əcdadı olan və onun adı ilə adlandırılan su qaldıran Arximed vinti mexanizmini kəşf edib.

Arximed həmçinin astronomiya ilə də məşğul olub. O, Günəşin görünən (bucaq) diametrini təyin etmək üçün cihaz düzəldib və həmin bucağı dəqiqliklə hesablaya bilib. Bundan başqa o, planetlərin hərəkətini, Ayın fazalarını, Günəş və Ayın tutulmalarını müşahidə edən mexaniki cihaz hazırlayıb.

Milliyətcə polyak olan Nikolay Kopernik astronom, riyaziyyatçı, mexanik, iqtisadçı və ilahiyyatçı olmaqla yanaşı daha çox ilk elmi inqilabın əsası hesab edilən Günəş sisteminin heliosentrik modelinin müəllifi kimi tanınır. 

Nikolay Kopernik 1473-cü il fevralın 19-da Polşanın Toruni şəhərində Almaniyadan gəlmiş tacir ailəsində anadan olub. 9 yaşında atasını itirən Kopernik 1491-ci ildə Krakov universitetinə daxil olmuş, burada riyaziyyat, tibb və ilahiyyat elmlərinə dərindən yiyələnmişdir. Amma o daha çox astronomiya elmi ilə maraqlanırdı. 

1497-ci ildə Kopernik təhsilini davam etdirmək üçün İtaliya gedərək Bolonya universitetinə daxil olur. Burada o, ilahiyyat, hüquq və digər qədim elmlərlə yanaşı astronomiyanı da öyrənmək imkanı əldə edir. Kopernik Padua universitetində tibb elmini öyrənmiş və Ferrara universitetində ilahiyyat üzrə elmi dərəcə almışdı.

Qədim yunan mütəfəkkiri Aristotel bizim eramızdan əvvəl 384-cü ildə Makedoniyanın Stagira şəhərində anadan olub. O, Şərq ölkələrində Ərəstun adı ilə də tanınır.

Aristotel saray həkimi olan atasından biologiya və təbabətə dair ilkin bilikləri əldə edib, xəstələri qəbul etməsində ona yardımçı olub.

Aristotel 17 yaşında məşhur mütəfəkkir və tarixçi Platonun akademiyasında oxumaq üçün Afinaya gedib. Rəvayətə görə, özünün tibbi biliyi sayəsində yolda bir varlı adamı yoluxucu xəstəlikdən xilas edib. Platonun məktəbində təhsil alan gənc oğlana iki ildən sonra ritorikadan mühazirə oxumaq etibar edilib. Aristotel reallığı dərk etməyə çalışıb. Hətta onun dilindən belə bir deyim də var: “Platon mənim dostumdur amma həqiqət daha vacibdir”.

Moskva Universitetinin təsisçisi, tanınmış rus alimi Mixail Lomonosov 1711-ci il noyabrın 19 Arxangelsk vilayətinin Xolmoqor qəzasının Denisovka kəndində anadan olub.

Balıqçı ailəsində anadan olan, 10 yaşından atasına balıq tutmaqda kömək edən Lomonosovun oxumağa böyük həvəsi var idi. O bütün gününü balıq tutmaqla keçirib oxumaqdan məhrum olmaq istəmirdi. Elmə olan böyük marağına görə o, 1730-cu ildə bütün işlərini buraxır və Moskvaya təhsil almağa gedir.

Lomonosovun atası Vasili Dorofeyeviç Moskvada kilsə təhsili almışdı və dövrünün ən savadlı adamlarından biri idi. Vasili Dorofeyeviçin böyük bir kitabxanası da var idi.

Mixail Lomonosovun anası Elena İvanovna isə keşiş köməkçisinin qızı idi. Lomonosov hələ balaca olarkən anası vəfat etmişdi. Oğlunda kiçik yaşlarından kitaba, oxumağa sevgini də anası yaratmışdı.

Adolf Hitler dünyadan necə köçüb? Zəhər qəbul edib? Gicgahına güllə sıxıb? Yoxsa qocalıb əldən düşərək yorğan-döşəkdə dünyasını dəyişib? Bu suallara artıq 60 ildir ki, dünyanın bir çox alimləri tərəfindən cavab axtarılır. Bu, əbəs yerə deyil. Çünki Berlinin ələ keçirilməsi anından etibarən Hitlerin uğurlu qaçışı barədə danışılır. Bu versiya dəfələrlə rədd edilsə də, bir müddət sonra yenidən gündəmi zəbt edir.

Anlaşılmaz başlanğıc
1945-ci il aprel ayının 30-da Moskvaya Hitlerin ölümü ilə bağlı məlumat daxil oldu. Stalinin reaksiyası təmkinli idi: “Çox atılıb-düşürdü”. Sonra isə Stalin “meyit haradadır” sualını verdi. Berlində bu sual alman generalı Hans Krebuya ünvanlandı. O isə cavabında, Hitlerin meyitinin yandırıldığını söylədi. Deyəsən, alman generalının sözləri Stalini məmnun etmədi. Çünki artıq may ayının əvvəllərində qəzetlərdə yeni məlumat dərc edildi. Bu məlumata görə, Hitlerin ölümü yeni faşist trükü idi.