sağlam həyat tərzi kateqoriyası üzrə məqalələr

Qış fəslində insanlar bir qayda olaraq daha çox üşüyür və soyuqdəyməyə meylli olurlar. Üşümək isə əhval- ruhiyyəni korlayır və tənbəlləşməyə, bir sıra başqa fəsadlara səbəb olur. Bəs qış aylarında bu kimi problemlərdən qorunmaq üçün nə etmək lazımdır?
 

Tibbi mütəxəssislərə görə, yalnız qalın geyinməklə deyil, qidalara diqqət etməklə də üşütmənin qarşısını almaq olar. Başqa sözlə, qida rasionuna qış fəslində xüsusi diqqət ayırmaq lazımdır. Necə?

Azərbaycan Milli Kulinariya Mərkəzinin baş direktoru Tahir Əmiraslanov soyuq havalarda daha çox isti və xəmir yeməklərinin qəbulunu məsləhət görür: “Qışda daha çox enerji verən qidalara üstünlük vermək lazımdır. Bunlar əsasən xəmir və ət yeməkləridir. Qış mövsümündə tərəvəz az olduğundan bədənin zülala olan ehtiyacını ət yeməkləri ödəyir. Xəmir xörəklərinə gəlincə, əriştə, xəngəl və digərləri də məsləhətlidir”.

İnsan hərəkətsiz olduqda zamanla boyun nahiyəsində müxtəlif ağrılar yaranır. Həmçinin baş ağrıları da buna daxildir. Boyunda yaranan əyriliklər isə zədələnmələrdən, yaralanmalardan, stress, depressiya və bir çox səbəbdən ola bilər. Bəzi hallarda isə bədənin durma pozuqluqlarından meydana gəlir. Sümük kütləsində yaranan problemlər də boyun düzləşməsinə təsir göstərir. Piylənmə xəstəliyidə bu prosesə daxildir. Çünki, bu xəstəlik bədəndəki tarazlığa təsir edərək ağırlıq mərkəzinin yer dəyişdirməsinə səbəb olur. Bunu üçün bəzi hallarda bədənin fiziki müayinəsi aparılır.
Aparılan müayinə əsasında qoyulan düzgün diaqnoz boyun düzləşməsinə yaxşı təsir göstərir. Tətbiq edilən müalicələr əsasında onurğa da güclənir.

Edilən müalicələr boyundakı flattening şokların əmilməsini də azaldır. Bu da onurğalar arasındakı disklərə əlavə yük minməsinə və daha tez zərər görməsinə səbəb olur. Zamanla boyundakı onurğaların zərər görməsinə hətta qırılmasına qədər irəliləyə bilər. Bu vəziyyətin tibb dilindəki adı degenerativ oynaq xəstəliyi ya da osteoartritdir. Osteoartrit irəliləyici bir vəziyyətdir. Qatılıq, çınlama və ya keyliyə səbəb olaraq olduqca ağrılı ola bilər. Bəzi şəxslərdə isə heç bir əlamət göstərmir, o zamana qədər ki problem ciddi ölçülərə çatana qədər. Erkən diaqnoz ağrıyla baş etmədə və xüsusilə cərrahiyyəni qarşısını almaqda olduqca kritik bir rol oynayır.

Ev heyvanları insan orqanizmi üçün olduqca faydalıdır. Alimlər bunu öz tədqiqatlarında  sübuta yetiriblər. Məlumat «Journal of Personality and Social Psychology» jurnalında dərc olunub. Məqalədə ev heyvanı saxlamağın 6 faydası haqda söz açılıb: 

Özünə əminlik hissini yüksəldir.

Ev heyvanı saxlayan insanlar tək yaşayanlarla müqayisədə özlərinə daha çox əmindirlər. Onlar daha çox üsniyyətcil və fobiyalardan kənar olurlar. 

Allergiya riskini azaldır.

Çoxları allergiyadan qorxaraq evdə heyvan saxlamaq istəmir. Ancaq alimlər əksini iddia edirlər. Əgər insanın uşaqlıqdan heyvanla kontaktı olursa, onun allergiya riski 50% azalır. 

Müasir dövrdə qapalı yerlərdə siqaret çəkmə qadağası siqaret bağımlılarının başlıca problemlərindən biridir. Yeməkdən və ya da çay, qəhvə istehlak etdikdən sonra bağlı sahədə siqaret istifadəçilərinin necə gərginliyə girdikləri gözlərdən qaçmamaqdadır. Bu məhdudiyyətlər, xüsusilə bəzi şəhərlərinin prospekt və küçələrində belə siqaret çəkilməsi qadağan olan Yaponiyada siqaret çəkən vətəndaşlar üçün böyük çətinlik yaradır.

Yaponiyada paytaxt Tokiyoya bağlı Setagaya bölgəsində şirin bir restoran bu problemi administratoru Asuka Yamashita sayəsində sadə bir üsulla həll etib. Setagaya bölgəsindəki Niouseva adlı restoranda müştərilər siqaret çəkmək istədiyində «vase of smoking» adını verdikləri xidmət dövrəyə girir. Bu sistem ventilyasiya borusu vasitəsilə tüstünün çıxışını təmin edən geniş ağızlı bir fanustan ibarətdir, lakin siqaret alüdəçiləri tərəfindən çox rəğbət görür. Belə ki, havalandırma çıxışında işləyən əmici gücü yüksək havalandırma mühərrikləri sayəsində istifaçilər ətraf mühitə duman, yada qoxu yaymadan rahat bir şəkildə siqaretlərini çəkə bilirlər.

Yeməyin hazırlanması və verilməsi zamanı körpənizin təhlükəsi ilə qarşılaşmamasını təmin etməyə çalışın.
♦ Uşağınız üçün yemək hazırlamamışdan öncə əllərinizi daim yaxşı-yaxşı yuyun.
♦ Uşağınızı yedizdirməmişdən öncə onun əllərinin təmiz olub-olmadığını yoxlayın.
♦ Masaların üstünü təmiz saxlayın və körpənizin yeməyə və ya yemək hazırladığınız masaya yaxınlaşmasına imkan verməyin.
♦ Mətbəx taxtasını tam təmiz saxlayın
♦ Soyuducuda bişmiş və çiy əti üstü örtülmüş şəkildə bir-birindən ayrı və həm də digər ərzaqlardan ayrı saxlayın.
♦ Yeməkdən öncə bütün boşqabları və qaşıqları isti sabunlu su ilə yuyun.
♦ Körpənizin qabağından qalmış yeməkləri saxlamayın və yenidən ona verməyin. Bu, ishal və qusma ilə nəticələnə bilər.

Uzaq keçmişdən indiyədək müasir dövrümüzdə belə, Şərqdə, əsasən də Çin və Yaponiyada yemək yeyərkən çubuqlardan istifadə edirlər.

 Onların özlərinin dediklərinə görə, yemək yeyərkən çubuqlardan istifadə etmək olduqca rahatdır. Digər tərəfdən səyyahların, zəvvarların, yolçuların özləri ilə yemək üçün ləvazimat gəzdirməsinə ehtiyac qalmır. Yemək üçün çubuqları istənilən ağac budağından hazırlamaq mümkündür.

  Çin və yapon xalqlarına görə, çubuqlarla yeməyin müsbət və xeyirli tərəfləri çoxdur. Belə ki, yemək yeyərkən çubuqlardan istifadə edərkən, yeməyi az-az götürmək olur. Gigiyenik baxımdan –  barmaqlar yeməyə toxunmur. Digər xeyirli tərəfi – sağlamlıqdır.

Qədim Çin həkimləri bunu belə izah edirdilər: yemək zamanı çubuqlardan istifadə edərkən əllərdə həyat üçün vacib olan 40-a yaxın nöqtələr masaj olunur. Yapon həkimləri isə əmin edirlər ki, çubuqlarla yeməyə başlayan uşaqlar qaşıqla yeməyə başlayan uşaqlara nisbətən daha tez böyüyürlər və daha sağlam olurlar.

  Yuxusuzluq   — Bütün gecə yataqda dönüb durandan sonra hamımız özümüzü dəli olmuş kimi hiss edərik. Həftə sonu yuxuya daha çox vaxt ayıracağınızı düşünərək, ya da bir neçə fincan qəhvə içərək bu təsirdən xilas olacağınızı düşünsəniz də uzun müddətli yuxusuzluq yaddaşınıza ciddi mənada təsir edər. Bəzi araşdırmalara görə, yatdığınız zaman beyninizin xatirələri və gündəlik hadisələri yığan qismi bu xatirələri uzun, davamlı yaddaşa keçirməyə başlayır. Bu ilin əvvəllərində edilən bir araşdırma isə, yuxu çatışmazlığının səhv xatirələr meydana gəlməsinə və adamın başını qarışdırmasına səbəb olduğunu ortaya qoymuşdur.

   Çoxlu fotoşəkil çəkmək  — Instagram və ya digər sosial media kanalları üçün fotoşəkil çəkmədiyimiz və yoldaşlarımızla paylaşmadığımız günlər yox deyiləcək qədər azdır. Bu fotoşəkillərin xatirələri yığmağa yaxşı gəldiyini söyləyə bilərik, amma həqiqətən elədirmi?   Ən son xoşunuz gələn bir şeyə kamera linzaları istifadə etmədən, yalnız gözlərinizlə nə zaman baxdınız? Fairfield Universitetinin keçən il nəşr etdiyi bir araşdırmaya görə, obyektlərin fotoşəkillərini çəkən insanlar, yalnız baxan insanlara görə detalları xatırlamaqda çox daha çox çətinlik çəkir. Bu nəticə bizə beynin detalları və xatirələri necə tutduğunu və işlədiyini göstərir.  

   Həddindən artıq spirt istehlakı  -  Birləşmiş Krallıqda edilən bir araşdırmaya görə, orta yaşlarda qazanılan həddindən artıq spirt istehlakı vərdişi yaddaşı zəiflətməyə səbəb olar və irəli yaşlarda yaddaşınızı itirmə riskinizi ciddi mənada yüksəldər.   Araşdırmaçılar orta yaşlardakı insanların 10 illik spirt   istehlak vərdişlərini, spirt istifadə edən və ya çox az istifadə edən insanlar ilə müqayisə etmiş və yaddaş  itkisi nisbətlərinin spirt istehlakıyla yüksəldiyini ortaya çıxarmışdır.  

Sərt qış günlərinin qapımızı çaldığı bu günlərdə sağlamlığımızı qorumağa çox daha çox diqqət göstərməyimiz lazımdır. Xüsusilə, yaşlılar, ürək, ağciyər xəstələri olanlar, xərçəng müalicəsi görənlər, qaraciyər, böyrək çatışmazlığı olanlar və kiçik uşaq immunitet sistemləri zəif olduğundan soyuq, qarlı, küləkli sərt havalarda daha asan xəstələnirlər. Soyuq havaya hazırlanmağın yolları haqqında tövsiyyələri kayzen.az saytı olaraq diqqətinizə çatdırırıq;

Əvvəlcə  qeyd edək ki, nə qədər hazırlıqlı olaraq soyuq havaya çıxsaq da çöldə qalacağımız müddəti mümkün qədər qısa tutmağı planlamalıyıq. Əslində soyuq hava immunitet hüceyrələrinin sayını artıraraq mikroblara qarşı müdafiə sistemimizi gücləndirir. Lakin soyuqda qaldığımız müddət uzandıqca bədənimizin mübarizə gücü gedərək zəifləyir və xəstələnməyə uyğun hala gəlirik.

Bir və ya iki qalın sviter əvəzinə qat-qat geyilən paltarlar lazım olduqda gün ərzində olduğumuz isti mühitlərdə tərləməyi əngəlləmək, mühitə uyğunlaşmaq üçün incəldilməlidir. Əks təqdirdə bədənimizdə yaranan tər çölə çıxdığımızda soyuqlamağımıza və əzələ tutulmalarına səbəb ola bilər. Neylon əsaslı hava keçirməyən parçalar əvəzinə tərləməyə mane olan və islanmağa qarşı qoruyucu xüsusiyyətli paltarlar geyinmək məsləhətdir.

Passiv sigaret çəkmə yanan bir siqaretin tüstüsü və siqaret çəkən adamın nəfəsi ilə yaydığı tüstünün birləşməşidir. Ayrıca siqaret çəkmə nəticəsində əmələ gələn tüstünü siqaret tütünü tüstüsü adlandıraq- STT. Qoxusuyla asanca ayırd edilir. STT pis qoxulu, yandırıcı, göz və burnu narahat edicidir. Daha da əhəmiyyətlisi sağlamlığı təhdid edicidir. STT içində 4000-dən çox kimyəvi maddə təyin olunmuşdur. Bunların ən azı 43-ü xərçəng əmələ gətirəndir. 
Siqaret tütünü tüstüsünə məruz qalmaq sıx rast gəlinən bir vəziyyətdirmi? 
A.B.Ş-da böyüklərin təxminən %26-ı siqaret çəkir. 5 yaşdan aşağı uşaqların %50-67i də ən az bir ailə üzvünün siqaret çəkdiyi evlərdə yaşayır. Ölkəmizdə bu nisbət çox daha yüksək səviyyələrdədir. 
Kimlər risk qrupundadır?
STT hər kəs üçün zərərlidir. Ancaq, ana bətnindəki körpələr, kiçik körpələr və uşaqlar daha böyük risk altındadır. Çünki inkişaf etməkdə olan ağciyər, beyin kimi orqanlar zərər görərlər.

Ana bətnindəki körpəyə və yeni doğulanlara təsirləri

Ana və körpə arasında hamiləlik boyunca bir qan dövranı və bu yolla bir mübadilə vardır. Siqaret çəkən hamilə qadınlarda bu mübadilə dəyişir. Uzun dövrdə nə kimi sağlamlıq problemlərinə gətirib çıxardığı hələ bilinmir. Amma bəzi işlər hamiləlikdə siqaret çəkmənin damaq-dodaq yarığı kimi doğum anomaliyalarına gətirib çıxardığını göstərmişdir. Siqaret çəkən anaların daha az südü vardır, körpələri aşağı çəkili doğulur. Siqaret çəkən ana uşaqlarında «Ani körpə ölümü sindromları»na daha çox rast gəlinir. Bu da 1-12 aylıq körpələrin ən çox ölüm səbəbidir.

-Hər gün bir diş sarımsaq yeyin.

Sarımsaq  orqanizimdəki xəstəliyə  səbəb ola biləcək  maddələri demək olar ki, yarıbayarı (48%) azaldır. Bundan başqa, sarımsaq beynin yaşlanmasının qarşısını almaqla yanaşı xolestrol səviyyəsini də aşağı salır.

-İdmanla məşqul olun

Gündə 1 kilometr piyada gəzmək və ya həftədə 3dəfə yüngül idmanla məşğul olmaq ürək damar xəstəliklərinin qarşısını alır.

-Kəpəkli məhsullar xərçəngdən qoruyur.

Həftədə 4 dəfə kəpəkli çörək, makaron və ya qabıqlı düyü yemək xərçəng ehtimalını 40% azaldır.

-Meyvə tərəvəzi süfrənizdən əskik etməyin.

Meyvə-tərəvəz xüsusilə də pomidor, qırmızı üzüm yeyənlərdə infarkt, xərçəng və şəkər ehtimalı daha az olur.