Məşhur rəsmlər və rəssamlar kateqoriyası üzrə məqalələr

\Lətif Kərimov 1906-cı ildə Azərbaycanın Qarabağ mahalının Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Onların nəsli – bütün «Allahverənlər» tayfası toxuduqları qəşəng xalçaları ilə Qarabağ mahalında məşhur olmuşdur.
1912-ci ildə onların ailəsi İranın Məşhəd şəhərinə köçmüşdür. Xalça sənətinə məhəbbəti Lətifi burada Mirzə Ələkbər Hüseynzadənin emalatxanasına gətirib çıxarmışdır. Gənc Lətif Təbriz, Ərdəbil kimi məşhur xalça mərkəzlərini gəzib, hər sənətkardan, hər toxucudan bir təkrarsız ilmə vurmaq, bir naxış salmaq öyrənmişdir.

Əslində dahilik çətin, qarışıq, anlaşılmaz olanı insan üçün sadələşdirmək, əlçatan eləməkdir. Sürrealistlər isə çətini asanlaşdırmaq yerinə qəlizləşdirir, tamaşaçını çıxılmazlığa salır

XX əsr avanqard cərəyanlarının ən sonuncusu olan sürrealizm fransız dilində “realizmdən üstün» anlamındadır. Bu cərəyan Avstriya psixiatrı Ziqmund Freydin nəzəriyyəsi, irrasionalizm (duyğuları idrakın əsas özəlliyi kimi qəbul edən fəlsəfi təlim) və alogizmə (məntiqsizlik, idrakı inkar edən düşüncə tərzi) söykənir. Adıçəkilən cərəyan ötən yüzilin 20-ci illərində Fransada ədəbiyyatçılar arasında yaranıb. Ədəbiyyatda Luis Araqon, Pol Elüar və başqaları bu cərəyanın ilk nümayəndələri sayılırlar.

Realizm cərəyanın yaradıcılarından və əsas nümayənlərindən biri Qustav Kurbe idi. O, İsveçrə ilə sərhəd olan Fransa şəhəri Ornanda dünyaya gəlmişdi. Uşaqlığı üzüm bağlarında, Fransanın şərqində, gözəl mənzərəli kiçik şəhərdə keçmişdir.

12 yaşından rəssamlığa maraq göstərməyə başlamışdır. 18 yaşında atasına hüquq üzrə təhsil alacağına söz verərək, Bezanson Kral Kollecində təhsil almağa başlayır. Lakin hüquqdan çox rəsamlıqla maraqlanır və iki il sonra paytaxt Parisə yollanır. Luvr-a baş çəkir, məşhur əsərləri kopyalayır, özünü inkişaf etdirir.

Kurbe Parisə gələndə çox iddialı, cəsur, heç kimdən, heç nədən çəkinməyən gənc idi. Tənqidçilər tək onun əsərlərini deyil, həmçinin onun özünü də tənqid edirdilər. Onu «kəndli ayı» adlandırırdılar. Hətta bir tənqidçi onun barəsində yazırdı:

Qrotesk yəqin ən qəribə ifadə tərzlərindən biridir. Gözlənilməz ziddiyyətlərin, çirkinliyin gözəlliklə, fantastikanın reallıqla birgə təsviridir. Qrotesk əsərlər qorxulu, dəhşətli, qeyri-real, çirkin, eyni zamanda isə gözəl və nağılvari ola bilir.

Məsələn, karnaval maskaları qrotesk üçün uyğun nümunələrdən biridir. Karikaturalarda da qroteskdən çox istifadə olunur.

Sözün özü fransızca “grotte”, italyanca “grotto” olan “mağara” deməkdir. Bu söz 15-ci əsrdə, Romada tapılmış divar rəsmlərindən sonra yaranıb. Təsvirlərdə heyvanlar və bitki aləmi insanlarla bir vəhdətdir.

Vanitas janrına 16-17-ci əsrlərdə əsasən Flandriya və Niderland rəngkarlığında rast gəlinir. Bu janrda olan əsərlər dünyanın faniliyini ifadə edirdi. Əsərlər tamaşaçıya həyatın istənilən saniyədə bitə biləcəyini xatırladır.

Bu janrda olan əsərləri tanımaq çox da çətin deyil. Çünki əsərlərin mərkəzində əsasən böyük kəllə (skillet) dayanır. Lakin bu əsərlərə baxanda hər şey o qədər gözəl görsənir ki, bir anlıq dəhşətin fərqinə varmaya bilirsən. Bir neçə saniyə sonra isə cəh-cəlallı həyatın ortasında qaçınılmaz ölümün dayandığını görürsən.

Bu janrın yarandığı illərdə Avropa mədəniyyəti özünün çox da yaxşı olmayan dövrlərindən birini yaşayırdı. Gələcəyə dair yaranmış bədbinlik duyğusu rəngkarlığa vanitas janrını bəxş edir.

XIX əsrdə incəsənətdə əsas istiqamətlərdən biri də realizm idi. Bu cərəyan Amerika və Avropanın bir sıra ölkələrində yayılmışdı. Müasir incəsənətə doğru gedən inkişaf yolunu asan və sürətli təqdim edə bilməyim üçün, sadəcə Fransa incəsənətində baş verənlərə nəzər salıb, onları öyrənəcəyik. Artıq ümumi anlayış əldə edəndə sonra, zamanla digər ölkələri də nəzərə alacam.

Realizm akademizmə xas olan tələblərə qarşı çıxır, ideallaşdırmanı inkar edir, həmçinin romantizm cərəyanının emosionallığından, dramatizmindən qurtularaq, təbiəti, xalqın gündəlik həyatını, olduğu kimi təsvir edirdilər. Akademist əsərlər sanki reallığı ört basdır edir, incəsənəti sırf gözəllik, estetika üçün istifadə edirdilər. Realist əsərlər isə özündə real həyatın adi məqamlarını əks etdirirdi.

«Eklektizm» incəsənətdə müxtəlif üslubların bir nümunədə toplanmasıdır. Hətta bir-birinə zidd olan məqamların belə eyni nümunədə yer aldığını görmək olar.

Sözün özü yunancadan “seçici”, “seçən” mənalarında tərcümə olunur. İlk dəfə II əsrdə, yeni fəlsəfə məktəbinin qurucusu olan Potamon tərəfindən istifadə edilmişdir. Quldarlığın süqut etdiyi vaxtda insanlar üçün təyin olunmuş yeni əxlaq normaları yaradılır və bu prossesdə digər fəlsəfi fikirlərə (Platon, Aristotel, epikürçülər və s.) əsaslanmağı qadağan edirlər. Əslində isə onları səthi şəkildə istifadə edir və guya yeni bir şey yaradırlar.

Avqust Rodinin fəaliyyəti haqqında qısa xarakteristika verərkən adətən onun yaradıcılığı ilə dünyanı dəyişdirən rəssamlara aid olduğunu deyirlər. Həqiqətən də bir çox müasirləri və davamçıları Rodini XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərinin görkəmli heykəltəraşı hesab edirlər.

O, təhsilinə Paris Gözəl Sənətlər Akademiyasında başlayıb, 1864-cü ildən daşla işləyib və artıq 1871-ci ildə Brüsselin fond birjasında dekorativ fiqurlar düzəltməsi üçün sifariş alıb. Eyni zamanda Rodin hələ Mikelancelo və Donatellonun plastikasının təsiri altında idi, eləcə də qotik heykəltəraşlıq tərzinə meyl edirdi. O bu tərzdə olan «Burnu sınmış insan» əsərini 1864-cü ildə yaratmışdı.

Rodinin ilk işləri cəmiyyət üçün o qədər qeyri-adi idi ki, ilk öncə onu qəbul edə bilmirdilər. Heykəltaraşı məşhurlaşdıran onun «Düşünən adam» heykəli oldu. Bu heykəlin qəhrəmanı “Bibi” ləqəbli sadə bir insandır. O, “Həvva", «Adəm», «Qüsurlu oğul», "Əzab" heykəllərinin də müəllifidir.

Bugün demək olar hər sərgidə kataloqlara rast gəlmək olur. Kataloqlarda adətən rəssam yaxud rəssamlar barədə qısa məlumat, onların əsərləri və əsərlər barədə ümumi məlumat verilir. Düşünürəm ki, kataloqlar aydın və xüsus diqqətlə hazırlanmalıdır.

Bəs ilk kataloq nə vaxt hazırlanıb?
1673-cü ildə təşkil olunan Salon üçün kataloq hazırlanır. Bunu tarixin ilk sərgi kataloqu adlandırmaq olar. Kataloqa ən yaxşı əsərlər əlavə olunur, onların müəllifləri haqqında qısa məlumat və akademik vəzifələri qeyd olunurdu.

Dövrün filosofları, sənətşünasları, yazıçıları (D.Didro, Stendal, T.Qote, E.Zolya və s.) tərəfindən yazılmış kataloqlar da “Salon” adlanırdı. O dövrdə hazırlanmış kataloqlar, bugünkü gün sənətşünaslar üçün çox dəyərli mirasdır.

Salon «Rəssamlıq və Heykəltəraşlıq Akademiyası»nın təşkil etdiyi rəsmi sərgi idi. Tərəddüd etmədən 1748-1890-cı illərdə Paris Salonunun təşkil etdiyi sərgiləri Qərb dünyasının ən mötəbər sərgiləri adlandırmaq olar. Paris Salonunun yaranma tarixi 1667-ci ildən başlayır.

Həmin ildə Akademiya öz məzunlarının əsərlərindən ibarət sərgi təşkil edir. Bu sərgi rəssamların məşhurlaşması üçün çox vacib idi, hansı ki, bu məşhurluq ən azı iki yüz il davam edəcəkdi.

1725-ci ildə təşkil olunan sərgi Luvrda baş tutur və elə Salon (yaxud Paris Salonu) adını da bundan sonra alır. Öncələr sərgi sırf məzunların işləri üçün nəzərdə tutulmuş, nisbətən qapalı sərgi kimi qəbul edilirdisə, artıq 1737-ci ildən sonra cəmiyyətə açıq olan sərgi halını alır və hər il, bəzən isə ildə iki dəfə təşkil edilməyə başlayır. 1748-ci ildən sonra, sərgiyə təqdim olunan əsərləri seçmələri üçün jüri heyəti təşkil olunur.