Din və teologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Səmada üsyan alovlandırmaq imkanından məhrum olmuş iblis öz Allaha qarşı düşmənçilik planını həyata keçirmək üçün yeni fəaliyyət sahəsi tapdı; insan nəslini məhv etmək qərarəna gəldi. Mə`sum cütün Ədəmdəki ülvi xoşbəxtliyi ona əbədi olaraq itirdiyi bəxtiyarlığını xatırladırdı. Nifrətdən alışaraq o qərara gəldi ki, Adəm və Həvvanı itaətsizliyə təhrik etsin və onları bu günahlarına görə cəzaya mə`ruz qoysun, onda onların Rəbbə olan məhəbbəti anlaşılmazlığa, vəsf nəğmələri Yaradana qarşı şikayətə çevrilə bilərdi. Bu yolla iblis yalnız mə`sum varlıqları özünün düşdüyü iztirab uçurumuna sürükləməyi düşünmürdü, həm də Allahın şərəfinə qəsd edərək Səmanı dərinkədərə düçar etmək istəyirdi.

«Göylər Rəbbin sözü ilə və Səma cisimləri Onun hökmü ilə yarandı». «Çünki nə söylədi, mövcud oldu, nə əmr etdi, quruldu» (Zəbur 33:6,9). «Yer üzünün təməlini elə qurdun ki, əsla sarsılmasın» (Zəbur 104:5).
Yer, Yaradan tərəfindən xəlq olunanda, o qeyri-adi dərəcədə gözəl idi. Onu dağlar, təpələr və düzlər, sakit axan çaylar, qəşəng göllər bəzəyirdi; dağlar bz keçilməz sıldırımları və dəhşətli uçurumları ilə, bizim günlərdə olduğu kimi, qorxutmurdu. Şiş qayalar əsrarəngiz bitkilərlə, örtülmuş məhsuldar torpaq qatının altında rahatca uyuyurdular. Nə ikrah doğuran bataqlıqlar vardı, nə də bəhrəsiz səhralar, lakin hər yerdə büsatlı kolluqlar və zərif gülçiçəklər göz oxşayırdı. Bizim günlərimizdəkindən daha əzəmətli olan ağaclar təpələrin zirvələrini bəzəyirdi. Zərərli buxarlarla zəhərlənməyən hava təmiz və saf idi. Ən möhtəşəm sarayların bağları ilkin yaranan yerin gözlliyi ilə müqayisədə çox sönük görsənərdi. Səma orduları Allah işlərinin gözəl surətlərinə heyrətlə tamaşa edirdilər.

«Allah məhəbbətdir» (1 Yəhya 4:16). Məhəbbət Onun mahiyyəti, Onun varlığı, Onun qanunudur. Həmişə belə olmuşdur və əbədi olaraq belə də olacaqdır. «Uca və əzəmətli, Adı müqəddəs Olan» «yolu əbədidir», dəyişməzdir. «Onda nə dəyişiklik var, nə də dönüklük kölgəsi» (Yeşaya 57:15; Habaqquq 3:6; Yaqub 1:17).
Onun yaradıcı qüvvəsinin hər bir təzahürü hədsiz Məhəbbəti əks etdirir. Allahın hökmranlığı bütün yaranmış varlıqlar üçün xeyir-dua ilə doludur. Zəbur oxuyan deyir:
«Sənin güclü qolun, qüvvətli əlin vardır və sağ əlin yüksəkdir! Sənin taxtının təməli ədalət və haqdır;
Mərhəmət və həqiqət Sənin siman önündə gedir.

İnsanları fərqləndirən ən mühüm cəhət onların inamıdır.  Dinlər tarixi inkişaf mərhələləri boyunca uzun inkişaf yolu keçmişlər. Din Allahın varlığı və təbiəti, insanın xəlq edilməsində məqsəd, xeyrin və şərin mənası, dünya və axirət həyatı barədə əzəli həqiqətlərin insan-Allah münasibətləri hüdudlarında axtarılmasına olan tələbatından doğan bir hadisədir. Din istənilən tarixi dövrdə hər bir cəmiyyətin əxlaqi-mənəvi dəyərlər sisteminin ayrılmaz bir hissəsini təşkil etmişdir. Dinin insanlar tərəfindən doğru dərk edildiyi və aşılandığı zaman bu dəyərlərin sülh zəmanətçisi olduğunu anlamaq heç də çətin deyil. “Sivilizasiyalar toqquşmasının” hökm sürdüyü müasir dövrümüzdə ayrı-ayrı dinlərin mənsublarına dözümlülük nümayiş etdirmək nəinki çox yüksək mənəvi dəyər, eləcə də demokratik rejimin zəruri göstəricisi kimi qəbul edilməkdədir. Dünya birliyi tərəfindən hər bir dinə hörmət bəsləmək kimi önəmli bir dəyər cəmiyyətin bütövlüyünün əsas şərtlərindən biri olaraq qəbul edilməklə yanaşı, praktikada bu dəyərin heç də hər zaman nəzərə alınmadığı görünməkdədir. Amma mövcud şəraiti düzəltmək, insanlara dini dözümlülük xüsusiyyətlərini aşılamaq nəinki ayrı-ayrı dövlətlərin, eləcə də beynəlxalq təşkilatların vəzifələrindən birinə çevrilmişdir.

Günlərin bir günü gecə gördüyü yuxudan Firon dəhşətə gəldi. Röyasında Beytül Müqəddəs tərəfindən gələn bir alov gördü. Alov hər yeri yandırıb kül etdiyi halda, İsrail oğullarına toxunmadı. Gördüyü yuxunun təsiri altında uzun müddət özünə gələ bilməyən Firon, yuxu yozan kahinlərə müraciət etdi. Kahinlər: «Ey Firon, sənə böyük bəlalar üz verəcək. İsrail oğullarından birinin ailəsində bir oğlan uşağı dünyaya gələcək. O, sənin səltənətini və taxt-tacını dağıdacaq, səni də öldürəcək» — dedilər.
Bunu eşidən Firon dərhal İsrail oğullarının ailələrində doğulan bütün oğlan uşaqlarının öldürülməsi barədə əmr verdi. Lakin Uca Yaradanın himayə etdiyi gələcəyin peyğəmbəri Həzrəti Musa (ə.s.) Fironun sarayında onun arvadı Asiya tərəfindən himayə edilərək qorundu. Firon bundan xəbər tutanda artıq iş işdən keçmişdi. Həzrəti Musa Cənabi Haqdan gələn əmrləri xalqa çatdırmağa və Firona meydan oxumağa başlamışdı. Ömrü boyu yıxdığına aman verməyən, qılıncının qabağı və dalı da kəsən Firon nə edəcəyini bilmirdi. O, Həzrəti Musanı xalq içində biabır etmək, onu hörmətdən salmaq qərarına gəldi. Ölkədəki ən məşhur sehrbazları yanma çağıran Firon onlara Həzrəti Musanı rəzil etməyi tapşırdı.

Allaha inananlar dinlərə bölündüyü kimi, hətta bəzi dinlərdə Allahlara bölündüyü kimi, ateistlikdə də ateistlərə bölünür. Məna olaraq sonda eyni şeyi deyirlər, amma fərqli yollarla və fərqli şəkillərdə. Azərbaycanda ateistlik anlayışı belədi:
«Allaha inanmram! Ateistəm!»

1. Mütləq Ateistlik
Bu doğuluşdan Allahın olmadığını dərk etməkdir. Yəni ümumiyyətlə Allahı yox bilirlər. İnkar etmirlər, inkar edəcək Allah yoxdur heç onlara görə. Bu tək insanların Allahı deyil hər bir şeyin yaradıcısı Allahı olmadığı deməkdir. Yəni bunu müdafiə edirlər. (Digər bir tərəfdən özlərini inkar etdiyi üçün bu düşüncə səhv sayılır)

Dünyanın ən qəribə dinlərindən biri də amerikan əsgərinə pərəstiş dinidir. John Frum adlı bu din 1940-cı illərin əvvəllərində, Amerikan əsgərlərinin müasir Vanuatunun ərazisinə yerləşdirildiyi zaman yaranıb. O zaman, Sakit Okeanın dünyadan təcrid olunmuş və aborigenlərin  texnika haqqında anlayışı olmadığı Tanna adasına müasir texnologiyalar gətirildi.

 

1. Balıq
Balıq ilk xristian simvollarından biri olmuşdur. O İsanın rəmzi mənasını daşıyırdı. Buna səbəb şəkildə göstərilən yunan hərflərinin abreviaturasıdır (İXTUS). Bu abreviatura yunan dilində «Xilaskar İsa Məsih Tanrının oğludur» sözlərinin birinci hərflərindən yaranmışdır. "İXTUS" sözü isə yunanca balıq deməkdir.Eyni zamanda İsanın ilk ardıcıllarının bir neçəsi balıqçı olmuşdur. Buna görə xristianlar özlərini «insan ruhunu tutanlar» adlandırırdılar.

858-ci ildə Konstantinopolis kilsəsinin patriarxı vəzifəsinə Fotius (Photius) adlı dünyavi bir adam təyin olunmuşdu. Patriarx olması üçün onu, altı günün ərzində qiraətçidən yepiskopa qədər bütün kilsə rütbələrindən keçirmişdilər. Ondan öncəki patriarx İqnatius (Ignatius) isə, imperator III Mixaellə birlikdə imperiyanı idarə edən, dayısı Varda ilə olan ixtilafdan sonra  vəzifəsindən getmişdi. Lakin onun tərəfdarları buna qarşı etiraz edərək, Fotiusu qəsbkar elan etmişdilər.

Bundan sonra kilsədə parçalanma baş vermişdi. 859-cu ildə Konstantinopolisdə (İstanbulda) yığılan Kilsə Məclisi İqnatiusun tərəfdarlarını pisləmişdir. Lakin, onlar Roma papazına müraciət edərək, 861-cı ildə daha bir Kilsə Məclisinin yığılmasına nail oldular. Bu dəfə də onların mövqeyi pislənmişdi. Lakin Roma papazı Nikolas 863-cü ildə hər iki Kilsə Məclislərinin qərarlarını etibarsız elan etdi. Bundan sonra Qərb və Şərq Kilsələri arasında ilk dəfə olaraq, və sonda kilsənin parçalanmasına gətirən, bir ixtilaf baş vermiş oldu. Papaz Nikolas bu addımı Bolqarıstan Kilsəsinin üzərində hakimiyyəti əldə etmək və bu Kilsəni bizans patriarxlarının  hakmiyyətindən almaq üçün atmışdı. Əslində isə, xristian Kilsəsinin bölünməsi artıq bir zərurətə çevrilmişdi. Məsələ bundadır ki, həm Roma papazları, həm də Konstantinopolis patriarxları bütün xristian dünyası üzərində başçılıq etmək istəyirdilər və onların arasındakı rəqabət getdikcə dərinləşirdi.

Şərq Xristianlığında Tanrının mistik cəhətdən duyulması hissi ilahiyyatla sıx münasibətlərdə idi və onlar bir-birini inkar etmirdi. Buna görə də, Qərb ilahiyyatından fərqli olaraq, ilahiyyat sxolastik elmə çevrilməmişdir. Qərbdə Aristotel təlimi ilə tanış olmayan mistikləri ciddi qəbul etmirdilər və onlara münasibət heç də bir mənalı deyil idi. XIII əsrdən sonra Müqəddəs Kitabların məntiq nöqteyi-nəzərindən təhlil edilməsi, Qərb ilahiyyatının prioritet istiqamətinə çevrilmişdir.