Müasir dövrdə “əczaçılıq elmi” anlayışı dərman vasitələrının alınması, emalı, istehsalı, hazırlanması, keyfiyyətinin yoxlanılması, standartlaşdırılması, saxlanılması və təyinatı üzrə buraxılması məsələlərini öyrənən və bunun izahını verən elmi və təcrübi biliklərı əhatə edir.
Cox vaxt əczaçılığa habelə farmasiya və ya farmasevtika da deyılır. Yunanca “pharmakeia”, latınca “pharmacia” dərmanların tətbiqi, işilədilməsi mənasını bildirir; sinonim kimi dərmanşünaslıq nəzərdə tutulur.
Beləliklə, əczaçılıq ixtisasının tərifini aşağıdakı kimi vermək olar: “Əczaçılıq dərmanşünaslığın vacib, ayrılmaz sahəsi olub, dərman vasitələrının hazırlan — ması, standartlaşdırılması, keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi, saxlanması və bura- xılmasına, habelə müvafiq sahələrin dərman təchizatının təşkilinə dair xüsusı elmi və praktiki bilikləri özündə birləşdirən ixtisasdır”
Dərmanşünaslığın, o cümlədən əczaçılığın tarixi çox uzaq keçmişə gedib çıxır. Göründüyü kimi, eramızdan neçə minilliklər öncə və eramızın əvvəllərində dərmanşünaslıq çox böyük inkişaf yolu keçmişdir və xeyli nailiyyətlərlə zəngin olmuşdur.Buna dair xeyli qədim təbabət və dərmanşünaslıq tarixi abidələri mövcuddur ki, bunlara əsasən dərmanşünaslığın inkişafında ayrıayrı dövrləri ayırd etmək olur: qədim Misir,qədim Çin,qədim Hind, Qədim Yunan, qədim Yaxın Şərq, qədim Roma və s. Bu qədim tarixi dövrlərdə dərmanşünaslığın inkişafına dair məlumatlardan görünür ki, hər hansı bir tarixi dövrdə təbabətin və ərmanşünaslığın inkişafı məhz həmin dövrün elminin və mədəniyyətinin səviyyəsinə uyğun olaraq inkişaf etmişdir.
Dərmanşünaslığın inkişafında orta əsrlər dövrü özünəməxsus yer tutur. Dünyanın müxtəlif ölkələrində dərmanşünaslıq sahəsində bu dövrlərdə xeyli nailiyyətlər əldə edilmişdir. Bu baxımdan dərmanşünaslığın inkişafında böyük iz buraxmış ərəb təbabətinin nailiyyətləri xüsusi qeyd edilməlidir.
Aspirin qeyri adi faydası olan preparatdır. Aspirin dünyada ən çox istifadə olunan dərmandır. Yeni araşdırmaların nəticələrindən aydın olub ki, ən aşağı dozada, 80 milliqram aspirin ölümlə nəticələnən xərçəng xəstəliyinin bəzi formalarının qarşısını ala bilir.
Aspirin preparatı üzrə araşdırmalar 25 000 insan üzərində aparılıb. Ürək xəstəliyinin qarşısını almaq üçün həmin insanlara hər gün aşağı dozalı aspirin verilib. Araşdırmalar zamanı aspirinin digər təsirləri də aşkar edilib. Bunlardan biri aspirinin bəzi xərçəng formalarını azltması olub. Bu sahədə aparılan bir sıra araşdırmalardan birində Britaniyadakı Oksford universitetindən həkim Piter Rozveld iştirak edib. Doktor Rozvelt deyib ki, 5, 6, 7 il aspirin qəbul edən insanlarda xərçəng xəstəliyi riskinin 25 faizə qədər azaldığı müəyyən edilib.
Tənəffüs orqanlarına təsir göstərən maddələr aşagıdakı qruplara bölünür:
1.Tənəffüs mərkəzinin zəifləmiş fəaliyyətini stimulə edən maddələr (sititon,kordiamin).
2.Bronx mənfəzinin spazmını kənar edən maddələr-bronxolitiklər (eufillin,montelukast,teofillin).
3.Bəlğəm ifrazını asanlaşdıran maddələr-mukolitiklər (karbosistein,bromgeksin,ambroksol).
4.Öskürək aktını aradan qaldıran maddələr (qlausin hidroxlorid,bronxolitin)
5.Ağciyərlərin ödemində tətbiq edilən maddələr
Tənəffüs yollarının kəskin və xroniki xəstəlikləri zamanı bronxolitiklərə,mukolitiklərə və bəlğəmgətirici vasitələrə ehtiyac duyulur.Bütün bunları özündə cəmləşdirən Solvion preparatı astmatik bronxit,tənəffüs yollarının quru və bəlğəmli öskürək ilə müşahidə olunan kəskin və xroniki xəstəlikləri,bronxopnevmoniyalar və s.xəstəliklər zamanı geniş tətbiq olunur.Tərkibində 15 mq ambroksol,30 mq qvayfenezin və 50 mq teofillin vardır.
Homeopatiya—qədim müalicə növüdür. Tibbi istiqamət kimi 18-19-cu əsrlərdə formalaşmağa başlamışdır. Onun əsasını alman həkimi Honemanın qoyduğu hesab edilir. Belə ki, o, apardığı müşahidələr və təcrübələr nəticəsində aşkar etmişdir ki, eyni maddələr yüksək dozada xəstəlik və hətta ölüm törədə bilirsə, kiçik dozalarda isə əksinə, həmin maddələr orqanizmi sağaltmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Məsələn, ilanın zəhəri qan-damar sistemini zədələdiyi halda, homeopatik dozalarda ürək-damar sistemi xəstəliklərindən məsələn, hipertoniya, varikoz və s. əziyyət çəkənlər üçün xeyirlidir.
Xəstəliklərin müalicəsi və profilaktikası üçün müxtəlif bitki, heyvan və mineral mənşəli maddələrdən dərman preparatları hazırlanır.
Dərman maddələri və dərman xammalı tibbi praktikada işlədilməzdən əvvəl müəyyən üsullarla emal edilir. Bundan sonra dərman maddəsi dərman preparatı adlanır.
Tibdə işlədilən dərman preparatları konsistensiyalarına görə üç növ olur.
1. Sərt və ya bərk dərman formaları (tozlar, kapsullar, tabletlər, drajelər və s.).
2. Yumşaq dərman formaları (məlhəmlər, linimentlər, pastalar, plastırlar, şamlar, kürəciklər, çubuqcuqlar və s.).
3. Maye dərman formaları (məhlullar, inyeksiyalar, damcılar, emulsiyalar, dəmləmələr, bişirmələr, cövhərlər, şirələr, miksturalar yaxud qarışıqlar və s.).
4. Dərman maddələrini təsir növlərinə görə qruplaşdırırlar.
Periferik sinir sisteminin funksiyalarını tənzim edən dərmanlar 2 yarımqrupa bölünür:
I. Afferent innervasiyaya, yəni hissi sinir uclarına və sinirlərə təsir edən dərmanlar.
II. Efferent innervasiyaya, yəni vegetativ sinirlərə və skelet əzələlərinin hərəki sinirlərinə təsir edən dərmanlar.
Yerli anestetiklər, yəni hissi sinir uclarının oyanma qabiliyyətini zəiflətməklə və ya sinir liflərində impulsların nəql olunmasını blokadaya almaqla anesteziya (hissiyyatın, o cümlədən, taktil, temperatur, ağrı hissinin olmaması) törədən anesteziyaedici dərmanlar (kokain, dikain, novokain, lidokain, anestazin və s.) I yarımqrupa aiddir.
Tənəffüs orqanlarına təsir edən preparatlara tənəffüsü stimulyasiya edən (kofein, etimizol, kordiamin və s.), öskürək əleyhinə (etilmorfin — hidroxlorid, qlausin — hidroxlorid, tusupreks, libeksin və s.), bəlğəmgətirici (ipekauananın — qusdurucu kökün, termopsisin preparatları, bromheksin və s.) dərmanlar aiddir.
1980-ci ildə Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyi ET Ağciyər xəstəlikləri institutunda akademik Ə.İnsanovun aldığı ilk ofisinal vətən preparatı olan «İnsanovin» bronxial astmanın müalicəsində təkcə respublikamızda deyil, Rusiyada, Türkiyədə, Hindistanda, Ukraynada, Gürcüstanda, Türkmənistanda da klinikada uğurla tətbiq edilir. İnsanovinin oxşar təsirli digər preparatlardan bir sıra üstünlükləri vardır.