Ədəbiyyat kateqoriyası üzrə məqalələr

-Nə  var ,nə  yox, Cavad  müəllim, çoxdandır   görünmürsüz?   Nə   vaxt  gəldiniz  Türkiyədən?
-Bir  ay  olar   ki,  burdayam
-Necəsiz?-  Nazim  doktor  diqqətlə  Cavad   müəllimi  süzdü. Ağrı –acınız  varmı?
-Yoxdur.
-Əla. İndi   sizi  yoxlayaram.-Nazim  həkim  biruzə  verməsə  də  Cavad  müəllimin rəngindən  heç  xoşlanmadı.
Müayinədən  sonra  həkim  bir  qədər  rahatladı

– Bu gecə dünyanın yox olacağını bilsəydin, nə edərdin?
– Nə edərdim? Zarafat edirsən, ya…
– Yox, düzünü de.
– Bilmirəm. Bu barədə düşünməmişəm. – qadın qəhvədanın qulpunu ərinə tərəf çevirdi və fincanları nəlbəkilərə qoydu. Kişi özünə qəhvə süzdü. İki balaca qız uşağı qonaq otağının yaşıl neft lampası ilə işıqlanan küncündə kublardan bina yığırdılar. Təzəcə qaynamış qəhvənin yüngül, təmiz qoxusu axşamın havasına qarışmışdı.
– Düşünməyə başlasan, yaxşıdır, – dedi kişi.
– Ciddisən? Kişi başını yellədi.
– Müharibə? Bəlkə, hidrogen, ya atom bombası?
– Yox.
– Baktereoloji silah?
– Heç biri, – kişi asta-asta qəhvəsini qarışdırırdı, gözlərini fincanın içindəki qaranlığa zilləmişdi.
– Belə deyək də, kitabımız bağlanır.
– Heç nə başa düşmürəm.
– Elə mən də. Sadəcə ürəyimə damıb. Bəzən dəhşətə gəlirəm. Bəzən də heç qorxmuram, əksinə sakit oluram.

Mühasirəyə alınmış Parisdə aclıq hökm sürürdü. Damdakı sərçələr və kanalizasiyadakı siçovullar da gözə az-az dəyirdi. İnsanlar əllərinə keçən hər şeyi yeyirdilər.

İxtisasca saatsaz olan və heç yerdə işləməyən Cənab Morissot bir aydın yanvar səhəri əlləri cibində, qarnı ac bulvarda gəzərkən gözlənilmədən bir tanışı ilə- birlikdə balıq tutduğu Cənab Sauvajla üz-üzə gəldi. Müharibə başlamamışdan əvvəl Morissot hər bazar səhəri əlində bambuk çubuğu və belində vedrə ilə yola düşməyə adət etmişdi. O, Argenteuil qatarına minər, Kolombda düşər və buradan İle Marante çayına doğru yol alardı. Morissot xəyallarının məkanına çatan kimi balıq tutmağa başlayar və gecə düşənə qədər davam edərdi. O, hər bazar günü burada kök, məzəli və bəstəboy görünüşlü Cənab Sauvajla görüşərdi. Cənab Sauvaj Rue-Notre-Dame-de-Lorettedə pərdəçi işləyirdi və həmçinin balıq tutmağı dəlicəsinə sevirdi. Onlar adətən günün yarısını yanaşı oturub əllərində tilov, ayaqlarını suyun üzərində yellədərək keçirərdilər. Bununla da aralarında mehriban dostluq münasibəti yaranmışdı.

Bəzi günlər onlar heç danışmazdılar; bəzilərində isə boş-boş söhbət edərdilər; lakin onlar sözlərə ehtiyac duymadan bir-birini tamamilə başa düşürdülər. Bənzər zövqlərə və hisslərə malik olmaq onlara bir-birini anlamaq üçün kifayət edirdi. Günəşin suyun üzərində xəfif duman yaratdığı və iki həvəskar balıqçının kürəyini isitdiyi yaz səhərində, təxminən saat on radələrində Morissot öz yoldaşına deyərdi: “Dostum, bura məftunedicidir”. Yoldaşı cavab verərdi: “Mən bundan daha gözəlini təsəvvür edə bilmirəm!” Elə bu bir neçə kəlimə onların bir-birini anlaması üçün yetərli idi.

– Hansı ayağınızdır? – soruşdu.
– Sağ.
– Tamamilə?
– Tamamilə.
– Hm – vaxtı uzadaraq digər kağızlara göz gəzdirdi. Oturmağıma icazə verdilər. Nəhayət o münasib kağızı götürdü.
– Məncə, – o dedi, – bu iş elə sizin üçündür. Əladır, həm də oturaq işdir. Respublika meydanındakı ictimai tualetlərdə çəkmə təmizləyən vəzifəsi. Necədir?

– Çəkmə təmizləyə bilmirəm. Yaxşı təmizlənməmiş çəkmələr ucbatından həmişə başım ağrıyıb.
– Eybi yoxdu, öyrənmək olar, – dedi, – hər şeyi öyrənmək olar. Alman hər şeyi bacarar. Əgər istəsəniz, ödənişsiz təlim kursu da keçə bilərsiniz.
– Hm, – Nə deyirsiniz, yarayar bu iş?
– Yox – dedim.
– İstəmirəm. Mənə belə gəlir ki, bu iş məni qane etmir.
– Siz dəli olmusunuz, – sakit səslə və mərhəmətlə dedi.
– Xeyr, dəli olmamışam, heç kim mənə kəsilmiş ayağımı qaytara bilməz. Hətta siqaret satmağa da icazə vermirlər. İndidən imkan vermirlər. Məmur stula dirsəkləndi və sinəsini hava ilə doldurdu.

Müharibə başlayanda Luici adlı bir adam peyda olmuşdu, könüllü yazılmaq istəyirdi. Hamı onu tərifləyib göylərə qaldırırdı.

Luici silah paylanılan yerə gedib birini götürdü və dedi: “İndi gedib Albertonu öldürəcəm”. Ondan Albertonun kim olduğunu soruşdular. “Düşməndir Alberto, mənim düşmənim”, – deyə cavab verdi. Ona istədiyi hər adamı öldürməyə icazə verilmədiyini, yalnız bəlli düşmənləri öldürməli olduğunu başa salmaq istəyəndə, “Nədi?!” deyib bozardı:

“Siz məni axmaqmı hesab eləyirsiz? Alberto elə ən böyük düşməndi. Onlara qarşı müharibəyə başladığınızı eşidəndə, dərhal sizə qoşulmalı olduğumu düşündüm, çünki yalnız bu halda Albertonu öldürə bilərdim. Elə buna görə indi yanınızdayam. Onu yaxşı tanıyıram, əclafın, alçağın yekəsidir. Mənlə xaincəsinə davrandı, qadının yanında üzüqara oldum, alçaldım…

İvan Bunin 1870-ci ildə Voronejdə, zadəgan nəslində anadan olubdur. Onun mənsub olduğu nəslin Rusiyanın ictimai və mədəni həyatında rolu böyük olmuşdur. Bu nəsildən dövlət xadimləri, hərbçilər, şairlər, yazıçılar çıxmışdır. Məsələn, onlardan biri Vasili Jukovski olmuşdur. Vasili Jukovski İvan Buninin ulu babasının qeyri-qanuni oğlu olmuşdur.

Belə ki, İvan Buninin ulu babasının əsir türk qızı Səlimə ilə olan münasibətindən Vasili Jukovski anadan olmuşdur. Vasili Jukovski XIX əsr rus ədəbiyyatının inkişafında xidmətləri olan yaradıcı insanlara mənəvi cəhətdən qayğı, diqqət göstərmiş, onlara mənəvi dayaq olmuşdur. Məsələn, Puşkin, Lermontov, Nekrasov və digərləri bu mənəvi dayağı görənlər içərisində olmuşdur.

İvan Alekseyeviç Buninin həyatının üç ili anadan olduğu Voronejdə keçmişdir. Sonra onun atası Orlov quberniyasının Yelits əyalətinə gəlmişdir. Və burada Butırkı xutorunda yaşamışdır. İvan Buninin uşaqlıq illəri burada keçmişdir.

İvan Alekseyeviç Buninin ilk müəllimi Nikolay Romaşkov olmuşdur. Nikolay Romaşkov Buninin dünyagörüşünün formalaşmasında böyük rol oynamışdır. Nikolay Romaşkov Moskvada Lazarev adına Şərq Dilləri İnstitutunu bitirmişdir.

Arturo Massolari gecə növbəsində işləyirdi. İşi saat altıda bitirdi. Evə qayıdarkən yolu uzun olduğundan yaxşı havada velosipeddən, soyuq və yağışlı aylarda isə tramvaydan isifadə edirdi. Yeddiyə on beş dəqiqə qalmış, ən geci saat yeddidə evə çatırdı. Yəni, arvadı Elidenin zəngli saatı çalmazdan ya bir az əvvəl, ya da bir az sonra. Səhərin dərin yuxusunda olarkən üst-üstə düşən iki səsi: Arturonun ayaq səsləri ilə, zəngli saatın səsini eşidib, o, üzünü bir neçə saniyə daha yastığa sıxardı. Sonra gözü yumlu, saçları gözlərinin üstünə tökülmüş şəkildə yataqdan ayağa qalxar və əllərini xələtinin cibinə salardı. Arturo işə apardığı çantasındakı əşyaları – termusu, yemək qabını, çıxarıb masanın üzərinə qoyarkən, Elide bu halda onun qarşısına çıxardı.

Əri artıq sobanı yandırıb, qəhvəni onun üzərinə qoymuşdu. Arturo Elidanı görən kimi, o, əlini saçlarında gəzdirər, sanki, ərinin evə həmişə daxil olaraq onu səliqəsiz və yarı yuxulu görməsindən utanırmış kimi gözlərini geniş açardı. İkisi birlikdə yatanda isə başqa cür olurdu, çünki hər ikisi eyni vaxtda yuxudan ayılardılar. Bəzən isə zəngli saat çalmazdan bir dəqiqə öncə, Arturo yataq otağına əlində bir fıncan qəhvə ilə daxil olub onu oyadardı.

Avqustun sonlarında dənizdə çimmək və naturadan şəkil çəkmək məqsədilə gəldiyim Kann pansionundakı bu qəribə qadın ayrıca masada səhər qəhvəsini içir və nahar edirdi.

Gərgin, qaşqabaqlı görünüşü var idi, elə bil, ətrafında heç kimi və heç nəyi görmürdü; qəhvədən sonra, demək olar ki, axşamadək harasa yox olurdu. Mən artıq bir həftəyə yaxın idi pansionda qalır və maraqla ona göz qoyurdum: qara, qalın saçlar, başını dövrələmiş yoğun qara hörük, qara gülləri olan qırmızı kreton paltar geyindiyi sağlam bədən, yaraşıqlı, sərt sifət, bir də o kədərli baxışlar.

Yeməkpaylayan elzaslı bir qız idi; on beşə yaxın yaşı olmasına baxmayaraq, iri döşləri, enli dalı var idi, həddən artıq kök olsa da, bu, ona məlahət və zəriflik verirdi; son dərəcə yelbeyin və mehriban idi, hər sözdən ürkər və gülümsəyərdi; bir dəfə onunla dəhlizdə qarşılaşarkən həmin qadınla maraqlandım. Qız diksinməyə və gülümsəməyə hazırmış kimi bulanıq-mavi gözlərini mənə zillədi:

                                   Bilinməz  nə  vaxtdan  hərlənir  bu tas,
                                  Nə  zaman  pozular  bu  gözəl  əsas.
                                   Belə nazik  fikri  dərindən duyub
                                  Ağıl  ölçüsüylə  dərk  etmək  olmaz.
      Keçmiş  günlərə  baş  vuranda  ,  xəyala   dalanda     öncə  gözü   önünə  kəndlərinin  kənarını  əhatə   etmiş  yamaclar   gəlirdi.    Nədənsə  həmişə     yaz   vaxtları  canlanırdı   xəyalında  ;  yamaclar   yaşıl  dona  bürünmüş  olurdu  .Və   ən  qəribəsi   o  idi  ki  ,  yamaclar   aralıdan  dağa  bənzəyirdi,  yaxından  isə   elə  yamac idi  ki, vardı.  Sonra   uca   Pirdirəki  dağını  xatırlayırdı.  Və  anlayırdı ki  ,  Pirdirəki  dağı,  sözsüz ,  dağdır,  çünki  ətrafdan  ,  hətta  çox  uzaqdan  belə  görünür. Və  ona  çox  təəccüblü  gəlirdi   nədən   aşağılar   -  dağın  yamacları   yaşıl   ,zümrüd   rəngində, əsas  özəyi — başı  isə    yumru  və  bozumtuldur:  sanki  sal  qranit  parçasıdır.
    Uşaq   vaxtı   babası  ilə  dəfələrlə  dağa   getmiş  və   yəqinləşdirmişdi  ki, dağ  qranit  parçası  — filan  deyil,  amma  daşlı- kəsəklidir.  Yəqin ,elə  buna   görə   də    ətraf  yamyaşıl    zümrüd  rəngunə   boyananda  o, eləcə  bozumtul  qalır  .Bozumtul...
   Nədənsə   bu  rəng  həmişə  ona  kasıb  gəlirdi ,  qoca  gəlirdi   və   o ,  həmişə  o  vaxt  da, indi  də  düşünürdü  ki ,bu  dağ nə  isə   qocadır,  kasıbdır  .Dağ   onda   qəribə   bir  təəssürat   yaradırdı.

Nigar  ona  bir  kisə  kömür   və  içi  yeməli  şeylərlə  dolu  zənbil  də  verdi. Ayaqları  bir- birinə  dolaşaraq   kömürü  və  zənbili  daxmasına  gətirdi.
  Tələsik  peçi   qaladı.  Zənbildə  kartof ,  soğan ,  vermişel,  düyü  ,  çay  .  yağ   konfet  və  bir  qutu  xurma  var  idi.   Xurmadan   bir  neəsini  tələsik  ağzına  atdı.
    Budur, çay  da  qaynadı.  Hə   indi  xurma  ilə   şay  içmək  ,  kartof  soyutmasının  bişməsini  gözləmək   və  xəyallara  dalmaq  olar.
   Xəyallar...İnsan  qocaldıqca   xəyala  dalmağı  daha  çox  sevir  .Əslində  insan  cavan    olanda  da  xəyala  dalmağı  çox  sevir. Gənc  olanda  xəyallar  daha  vüsətli  olur :  gözlənilməz  gedişlər  ,  xoş  sürprizlər ,ən  əsası  da  bunların  baş  verəcəyinə  olan  inam.
  Qocalanda  isə   heç  bir  sürprüz  qalmır.  Qarşıda  sanılı  qoz  kimi  yeknəsəq  günlər  durur. Bəzən  bədbəxtlik  qocalmanı  ,  deməli  yeknəsəqliyi  sürətləndirir. Ya  da  bədbəxtlik  elə  qocalıqdan  da  betər  bir  durumdur.  İnsan 
nə  üçün   bədbəxt  olur. Ümumiyyətlə  bədbəxtlik  və  xoşbəxtlik  arasında  fərq  böyükdür,  yoxsa  kiçik ?Və  yaxud  bir  çox  filosofların    təbirincə   deyilsə   xoşbəxtlik  və  bədbəxtlik  bəlkə  nisbidir.  Əslində  bədbəxtlik  və  xoşbəxtlik  yoxdur.  İnsanın  özünü  bədbəxt  və  xoşbəxt  hiss  etməsi  var.