Yazıçılar kateqoriyası üzrə məqalələr

Mirzə Cəlil həmişə deyərdi ki, uşaqları yaxşı yedizdirmək lazımdır, yoxsa xəstələnib ölərlər. Amma buna maddi imkan çatmırdı. Ona görə də, həyəcanlanır, əsəb keçirirdi. Gedib kömək istəməyə də razı deyildi. Düşünürdü ki, onu lazımınca qiymətləndirmirlər. Biz heç odun da ala bilmirdik. Bir dekabr axşamı qar qarışıq güclü xəzri əsirdi. Mirzə Cəlil oğlanlarının otağına girdi və oradan çıxarkən: “Çox soyuqdur, bu soyuqda başlarına bir şey girməz, gərək sobanı qalayaq” – dedi. Öz otağına gedib şkafı açdı, əlyazmalarını çıxartdı. Onları bir-bir gözdən keçirib yerə atırdı.
Mən narahat oldum, soruşdum ki, nə etmək istəyirsən? Dedi sobanı qalamaq istəyirəm. Xahiş etdim ki, əlyazmalarını yandırmasın, gərək ola bilərlər. Ondansa taxta bir şey axtaraq. Cavab verdi ki, yandırmalı nə mümkünsə hamısını yandırmışıq. Mən ürək ağrısı ilə onun əli ilə yazdığı səhifələri qalaq-qalaq yığıb sobaya qoymasına və kibrit çəkməsinə baxırdım. Hiss edirdim ki, bu, çox böyük itkidir. Amma mane ola bilmirdim, o, çox əsəbi idi. Nəhayət, sobanın ağzını bağladı, yenidən oğlanlarının otağına getdi və qayıdıb: “Soba istidir” — dedi. O, məmnun idi və arxayın yıxılıb yatdı”.

Həmidə Məmmədquluzadə

 

“Yaxın vaxtlarda səyahət etməyin ən yaxşı öyrənmə üsulu olduğunu kəşf etdim. Əsl səyyah ruhuna sahibəm, buna görə də bloqum vasitəsilə səyahətlərimdən öyrəndiklərimi başqalarına da ötürə biləcəyimi, digər səyyahlara da faydalı ola biləcəyimi düşündüm”. Bu fikirlər braziliyalı yazıçı Paulo Koelyoya məxsusdur. Yazıçı şəxsi bloqunda səyahət sirlərini oxucuları ilə bölüşüb. 

1. Muzeylərdən qaçın!
Bu məsləhətim sizə absurd gəlsə də, bir az düşünün: Xarici şəhərdəsinizsə, şəhərin indiki vəziyyətini görmək keçmiş vəziyyətini görməkdən daha maraqlı olmazdımı? İnsanlar özlərini muzeylərə getmək məcburiyyətində hiss edirlər. Əlbəttə, muzeylərə getmək vacibdir, amma ora gedəndə nə görmək istədiyinizi bilməyiniz də vacibdir, yoxsa gördüklərinizdən yaddaşınızda çox az şey qalacaq. 

2. Həmsöhbət tapın
Ərazini yaxşı tanıyan, şəhəri ilə qürur duyan, orada yaşayan, heç bir tur agentliyinə işləməyən ən yaxşı tur rəhbəridir. Harasa gedəndə yoldan keçənlərə kilsə hardadır, poçt hardadır kimi suallar verin. Günün sonuna qədər bunu bir neçə dəfə təkrarlasanız, özünüzə yaxşı həmsöhbət taparsınız.

3. Müqayisə aparmayın
Qiymətləri, həyat şəraitini, nəqliyyatı, bir sözlə qarşınıza çıxan hər nə olsa müqayisə etməyin. Başqa insanlardan pis və ya yaxşı yaşadığınızın fərqinə varmaq üçün səyahət etmirsiniz ki! Sizin məqsədiniz başqa insanları tanımaq, sizə nə öyrədə biləcəklərini kəşf etməkdir. 

— İçmək çox həssas şeydir. Sizi gündəlik rejiminizdən çıxarır. Sizi bədəninizdən və zehninizdən uzaqlaşdırıb divara vurur. İçkinin intiharın bir növü hesab edirəm, yeganə fərq odur ki, sabahı gün yenidən geri qayıdıb başlamaq fürsətiniz var. Özünüzü öldürüb yenidən doğulmaq kimi. Deyəsən mən indiyə qədər 10, ya da 15 min həyat yaşamışam.

— Pivəni atmayın. Pivə axan qandır. Pivə ədəbi sevgilidir.

— Deyəsən içməyə ehtiyacım var – Əslində, hamı içir, amma səbəbini bilmir.

O qəribə, adamayovuşmaz, patoloji olaraq özünə inamsız biri idi. Özü üçün, ətraf alamə məlum olmayan qanunlarla yaşayırdı. Tanışlarından biri onun haqqında deyir: “O utancaq, narahat, eyni zamanda, mehriban və xoşxasiyyət biri idi. O dünyaya günahsız insanları parçalamağa hazır gözəgörünməz iblislərin məkanı kimi baxırdı”.

29 yaşlı Frans Kafka Felitsa Baueri ilk dəfə 1912-ci ildə dostu Maks Brodun evində görmüşdü. O gündəliyində bununla bağlı qeydlər də aparmışdı. Bu qeydlərə əsasən deyə bilərik ki, ilk baxışdan qız onda elə də böyük təəssürat oyatmayıb. “25 yaşında ifadəsiz, sümüklü sifəti olan bir yəhudi qızıdır” – təəssüratı yəqin ki, gənc bir xanım üçün kompliment sayılmaz.

Amma maraqlı olan odur ki, bir neçə həftə sonra bu gənclər arasında qızğın və uzun yazışmalar başlayır. İlk məktublarında Kafka özünə oxşamırdı. Onun intonasiyası açıq, qətiyyətli və özünəinamlı idi. Frans həvəslə zarafat edir, bir çox məsələlərlə bağlı həmişə qeyri-adiliyi ilə seçilən mövqeyini bölüşürdü.

Təsəvvür edin ki, neçə-neçə orijinal əsərin müəllifi – son dərəcə özünəinamsız, yöndəmsizliyi və utancaqlığını özünə böyük dərd etmiş, milyonlarla kompleks və fobiyanın içində itib-batmış biri idi. Felitsa isə ədəbiyyat, fəlsəfə və incəsənətə tamamilə laqeyddi. Amma bununla belə onunla Kafka arasında yazışmalar kifayət qədər dolğun idi. Niyə? Bir-birinə o qədər də uyğun olmayan bu insanlar nədən danışırdılar?

Yazıçının bioqrafiyasını araşdıranlar ehtimal edirlər ki, gənc adamın diqqəti qızın xoşuna gəlib. İçindəki iblislərə baxmayaraq Kafka kifayət qədər yaraşıqlı, cazibədar və son dərəcə ağıllı biri idi. Bəs qadında Fransın özünü cəlb edən nə idi? Kafkaya ilk növbədə onun uzun-uzadı söhbətlərinə qulaq asacaq biri lazımdı. Özünə çox qapalı olan Kafkanın ciddi ünsiyyət problemi vardı. Epistolyar janr isə ona canlı görüşdən daha “təhlükəsiz” görünürdü.

Sevdiyiniz yazıçının daha heç nə yazmayacağı, yaratmayacağını eşitsəniz, necə hiss edərsiniz özünüzü? Bir anlıq yazıçının yerinə özünüzü qoyardınızmı?
Axı doğrudan da yazıçı olmaq asan məsələ deyil. Oxucunun bir “qurtum”da bitirdiyi əsəri yazıçı neçə ilə, üstəlik ağır zəhmətlə yazır. Bəziləri bu ağırlığa dözməyərək qələmini yerə qoymağa məcbur olur. Məgər azdırmı belə yazıçılar?

Bəs nədən yaranır sənətini tərk etmə istəyi? Hər yazıçının özünə görə səbəbləri var, əlbəttə.
Hər hansı bir səbəbdən yazıçılıq fəaliyyətini dayandıran, işini zirvədə tərk edən yazıçıları xarakterizə etmək üçün amerikan yazıçı Herman Melvill vaxtilə “Bartlebi” adlı hekayə yazaraq “Bartlebi sindromu”nun əsasını qoyub.  Bu sindromun qurbanlarını tanımaq istərdinizmi?

O, qeyri-ciddi bir gündə, 1929-cu ilin 1 aprelində Çexiyanın Brno şəhərində doğulub. Atası universitet rektoru olub, gələcək yazıçının dünyagörüşünün formalaşmasında atasının həlledici rolu olub.

İkinci Dünya müharibəsindən sonra Kundera Praqa Universitetinə daxil olub. Qayğısız tələbəlik həyatı yaşayıb.

Onun mənsub olduğu nəsil atalarının dəyərlərindən üz çevirir, Kommunist Partiyasına daxil olurdular və onlardan bir çoxu üçün xəyallarla gerçəklik arasındakı yüngül sərhəd getdikcə daha çox silinirdi. 50-ci illərin əvvəllərində Çexiyanın siyasi həyatında bir sıra dəyişikliklər baş verdi.

Zaman birmənalı şəkildə bəyan etdi ki, Çexoslovakiyada böyük sosializm quruculuğu işi heç bir zarafatı qəbul edən deyil və onda Kundera kimi minlərlə “zarafatcıl” vətəndaş kompartiyadan, tutduğu vəzifədən, təhsil aldığı ali məktəbdən çıxarıldı.

Kunderanın özünü isə individualist olduğuna görə partiyadan çıxardılar. Onun siyasi bəsirətsizlikdə günahlandırılan qəhrəmanlarının da başına oxşar hadisələr gəlir.

Amerikan yazıçı Kurt Vonnequt 16 aylıq evli olduğu hamilə arvadı ilə 1947-ci ildə bir razılaşma imzalayıb. Razılaşma, uşaq doğulana və arvadının əvvəlki gücünü bərpa edənə qədər Vonnequtun öhdəliklərindən ibarətdir.

Yazıçının “Kurt Vonnequt: Məktublar” adlı kitabında nəşr olunmuş sözügedən razılaşma:

“Mən – Kurt Vonnequt aşağıdakı öhdəlikləri yerinə yetirəcəyimə söz verirəm:

1)  Razılaşmaya görə, arvadım bundan sonra deyinməyəcək, sözümü kəsməyəcək, işləyəndə məni narahat etməyəcək, mən də bunun qarşılığında həftədə bir dəfə öz seçdiyim gün və saatda mətbəxin, hamamın döşəməsini silməyə söz verirəm.

 Bundan başqa, işimi axıracan və nöqsansız edəcəyəm, vannanın altını,  unitazın arxasını, soyuducunun altını, küncləri, yerindən qaldırıla bilən əşyaların altını yaxşıca siləcəyəm, işimə başdansovdu yanaşmayacağam.  Təmizlik nə qədər çətin də olsa, söyüş söyməyəcəyəm. Əgər bunları yerinə yetirməsəm, arvadım deyinməkdə, sözümü kəsməkdə, təmizlik edilməyənə qədər məni narahat etməkdə sərbəstdir.

Onore de Balzak
Bioqraflarının yazdığına və məşhur yazarın öz xatirələrinə əsaslanaraq əminliklə demək olar ki, Balzak uşaq ikən ana məhəbbətinə möhtac qalıb. Əslən parisli olan anası sırf mənfəət xətrinə az qala atası yerində bir kişiyə ərə gedibmiş. İlk övladı dünyaya gələndə bu qadın onu dayələrə tapşırmağı uyğun görmədi və nəticədə Balzaklar ailəsinin ilkbeşiyi heç qırxı çıxmadan dünyasını dəyişdi. Onore adı verilən ikinci uşağı isə elə ilk gündən dayəyə tapşırdılar və buna görə də gələcəyin dahi yazarı ana nəvazişinə həsrət böyüdü. Sonradan ailədə daha iki uşaq doğuldu. Madam Balzak böyük oğlu Onore ilə müqayisədə onlara hədsiz bağlılıq və sevgi sərgilədi. Şayiələrə görə, bunun bir səbəbi də həmin övladların yasaq eşqdən doğulması idi.

Kənddə dayənin yanında böyüyən Onore məktəb yaşına çatanda Vandom internat-kollecinə verildi. Keşişlər dərs dediyindən orada oxuyan şagirdlər həmin təhsil ocağını türmə ilə monastır arasında bir şey kimi dəyərləndirirdilər. Hətta yay və bayram tətillərində də valideynlər öz övladlarını, müvəqqəti də olsa, doğma evlərinə aparmadıqlarından məktəbdə durum çox gərgin olurdu.

Bir dəfə bir ruhi xəstəxanaya getdim, ziyarət üçün. Oradakı xəstələrdən biri məni tanıdı "Çarlz Bukovski sən deyilsənmi?" deyə soruşdu. Kitablarımı oxumuşdu. Bəlkə də bu səbəbdən ordaydı. (Çarlz Bukovski)

Çarls Bukovski 16 avqust 1920-ci ildə Almaniyada doğulub. Əsl adı Henrix Bukovskidir. Atası Henry Çarlz Bukovski bir amerikan əsgəri idi və anası Katerina Fett isə qadın dərzisi idi. Birinci dünya müharibəsi əsnasında Almaniyada tanış olmuşdular.

1923-ci ildə Bukovski 3 yaşındaykən Amerikaya getdilər və Los Ancelesə yerləşdilər. Bukovskinin çətin uşaqlıq keçirməsi onun özünə «xas üslubunun» meydana gəlməsini təmin etmişdir. Uşaqlıq dövründə atasından gördüyü zoraklıq və anasının bu işgəncələrə göz yumması onun ailəsinə və insanlara olan nifrətinə yol açmışdır.

1941-ci ildə atasının hekayələrini küçəyə atmasıyla 18 yaşında evdən ayrıldı və müxtəlif işlərdə işə başladı, lakin tamamilə pulsuz qalınca təkrar evə qayıdır. Los Anceles Şəhər Kollecində bir il jurnalistika və ədəbiyyat təhsili aldı, lakin ilin sonunda buradan ayrıldı.

İkinci dünya müharibəsi dövründə Amerikanın müxtəlif şəhərlərini gəzməyə başladı və bu vaxt bir çox işə girib çıxdı. Bukovskinin ilk hekayəsi 24 yaşındaykən çap olundu və şeir yazmağa 35 yaşından sonra başladı. Çarlz Bukovski 1952-ci ildə poçt idarəsində işə başladı, ancaq bu işdə 3 il işlədi.

Stalinin anadan olduğu Qori şəhərində 1876-cı ildə açılan seminariyanın fəaliyyətə başlamasında Mirzə Fətəli Axundovun böyük əməyi olmuşdu. Seminariyanın Azərbaycan şöbəsi 1879-cu ildə Mirzə Fətəli Axundovun layihəsi əsasında açılmışdı.

Axundov təkcə modern Azərbaycan ədəbiyyatının banisi olmaqla məhdudlaşmırdı, o, modern Azərbaycan yazıçılarının bir çoxunun o cümlədən Mirzə Cəlil, Üzeyir Hacıbəyov, Nəriman Nərimanovun təhsil aldığı məktəbin də banisi idi.
Qori seminariyasının müdavimlərindən biri də Süleyman Sani Axundov olmuşdu. İlk yazılarını yazmağa başlayan Süleyman Mirzə Fətəli ilə eyni familiyanı  daşıdığına görə Sani təxəllüsünü soyadının əvvəlinə əlavə etmişdi. Sani ərəbcə “ikinci” demək idi.

Bir əsrdir ki, Süleyman Sani Axundovun “Qorxulu nağıllar”ı uşaqları qorxutmaqdadır. Amma Süleymanın Qoridəki intiharı uğursuzluqla başa çatmasaydı, başqa cür desək şagird Süleymanın həyatı qorxulu bir nağılla bitsəydi, bu nağıl da danışılmayacaq, Qaraca qız da ölməyəcəkdi.

Çörəklə imtahan
Böyük Azərbaycan şairi Xaqani “Çörək” adlı qəsidəsində yazırdı: