Yazıçılar kateqoriyası üzrə məqalələr

Jül Qabriel Vern — fransız yazıçısı, ədəbiyyatda elmi fantastika janrının ən görkəmli nümayəndələrindən biri.
Jül Vernə (fr. Jules Gabriel Verne, 8 fevral 1828 — 24 mart 1905) dünya şöhrəti gətirmiş əsərlərindən «Yerin mərkəzinə səyahət» (1864), «Kapitan Qrantın uşaqları» (1867), «20 000 lye su altında» (1870), «80 gün dünya ətrafında» (1873) misal göstərmək olar. Kosmik və sualtı gəmilərin hələ ixtira olunmadığı bir dövrdə əsərlərində bir qayda olaraq kosmosa uçuş, Yerin dərinliklərinə səyahət və bu səpgili macəraları qələmə almışdır. Elə buna görə də Ayın yerdən görünməyən hissəsindəki kraterlərdən birinə onun adı verilib. Bu krater Arzular dənizinin yanında yerləşir.

Bəzən ingilislər Qolsuorsini “bizim Lev Tolstoy” adlandırırlar. Onu bəyənməyənlər də, sadəcə “sağlam təfəkkürlü istedad” da adlandıranlar da var. Amma bütün bu dəyərləndirmələr dünya ədəbiyyatının klassiki titulunu almış yazıçının yaradıcılıq potensialını nə artırır, nə də azaldır. O, təkcə “Forsaytlar sülaləsi haqqında Saqa ” trilogiyası ilə ədəbiyyat tarixində əbədi qalmışdır.
Qolsuorsinin yazıçı dostu və tənqidçisi Cozef Konrad bir dəfə ona yazır: “...sizin bütöv yaradıçılığınızda bir şey çatışmır: skeptisizm. Skeptisizm ağlın, həyatın hərəkətverici qüvvəsidir; o, həqiqətə xidmət edir, sənətə gedən yoldur, nəhayət, qurtuluş deməkdir...” Buna baxmayaraq, Qolsuorsi öz yolu ilə getdi və prinsiplərinə sadiq qaldı.

Onun haqqında bu gün də dünyada hörmət və məhəbbətlə danışırlar. O yazdığı əsərləri ilə milyonlarla insanların qəlbində özünəməxsus dərin bir iz buraxmışdı. O həm istedadlı yazıçı, həm də göylərdə azad quş kimi süzən cəsur bir təyyarəçi idi. Obrazlı şəkildə desək, şair təbiətli bu insan cismən də, ruhən də göylərdə idi, yer üzü ona dar gəlirdi, ölkədən ölkəyə, qitədən qitəyə uçurdu, yerdə də göylərdə də daim nə isə axtarırdı. Bu axtarış da ona əbədi və sirli bir həyat bəxş etdi: günlərin birində özündən sonra çoxlu sayda əfsanələr qoyaraq ucsuz- bucaqsız səmalarda idarə etdiyi təyyarə ilə sirli bir şəkildə əbədiyyətə qovuşdu. Bu günə kimi də onun hansı şəraitdə yoxa çıxması sirr olaraq qalır. Onun təyyarəsini vurmuşdularmı, yoxsa yanacağı qurtardığı üçün yerə enərək əsir alınmışdı. Əgər təyyarəsini vursaydılar, və ya onu əsir alsaydılar onda hökmən barəsində nə isə məlum olmalı idi. Yalnız son illərdə vurulduğu ehtimal edilən təyyarəsinin cüzi qalıqları tapılıb. Ancaq yenə də hansı şəraitdə öldüyü barədə iynə ucu boyda belə bir iz yoxdur. Ortada yalnız ehtimallar var...


O, 1900-cü il, iyun ayının 29-da Fransanın Lion şəhərində zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. Ailənin üçüncü uşağı idi. Özündən qeyri daha 4 bacı və qardaşı vardı.

Həyat balaca Antuanı anadan olandan sınağa çəkməyə başlamışdı. 4 yaşı olanda atası vəfat etdi və bundan sonra ömrünün sonuna kimi atasının üzünü xatırlaya bilmədi. Balaca Antuanın tərbiyəsi ilə anası Mari de Fonkolomb məşğul olurdu. Amma o sanki yer üçün deyil, göylər üçün doğulmuşdu. Səmaya ilk uçuşu da 12 yaşı olanda — 1912-ci ildə baş verdi. Həmin dövrdə ailənin dostu hesab edilən məşhur təyyarəçi Qabriel Vroblevski Antuanı yanında oturdaraq, idarə etdiyi təyyarəsini səmaya qaldırdı. Bu, qeyri-adi bir mənzərə idi və gördüklərindən heyrətə düşən Antuan ömrünün sonuna kimi özündə sirli bir təsir bağışlayan mənzərəni unuda bilmədi. Səmadan yer yamyaşıl bir adanı xatırladırdı və bu ada onun sonrakı bədii yaradıcılığı üçün bir ilham qaynağı oldu.

Amma o, gələcəkdə təyyarəçi olacağını və həyatının çox hissəsini ucsuz-bucaqsız səmalarda keçirəcəyini hələ bilmirdi. Balaca Antuan anasının məsləhəti ilə, əvvəlcə, Liondakı “Qardaşlar məktəbi” adı ilə tanınan müqəddəs Varfolomey dini məktəbinə daxil oldu. Sonra qardaşı Fransua ilə birlikdə Manse şəhərindəki Sent-Krua yesuit kollecində oxudu. 1914-cü ildə isə təhsilini İsveçrənin Fribur şəhərindəki maristlər kollecində davam etdirdi. Təhsilini başa vurandan sonra Antuan Parisdəki Sent-Luis hərbi dəniz liseyində hazırlıq kursu keçdi. Antuan həmin dövrdə Ekol-Naval məktəbinə daxil olmaq niyyətində idi. Ancaq müsabiqədən keçə bilmədi. Ona görə də 1919-cu ildə Zərif İncəsənət Akademiyasının arxitektura şöbəsində azad dinləyici qismində oxumağa başladı.

Taleyin gözlənilməz hədiyyəsi


1935-ci ildə Sent-Ekzüperi özünə S.630 “Simun” təyyarəsi alır. Həmin il dekabr ayının 29-da Antuan Paris-Sayqon marşrutu ilə uçaraq dünya rekordu müəyyən etməyə cəhd edir. Amma Liviya səhrası üzərində üçüncü dəfə qəzaya uğrayır. Səhrada susuzluqdan ölmək üzrə olan Sent-Ekzüperini bədəvi ərəbləri taparaq xilas edirlər. Lakin o, ölümdən qorxmurdu və 1936-cı ildə həyatını risk altına ataraq, bu dəfə Vətəndaş müharibəsi gedən İspaniyaya yollanır. Bir müddət o burada “Entransijan” qəzetinin müxbiri kimi işləyir. 1938-ci ildə Nyu-Yorka gedən təyyarəçi yazar burada “Adamlar planeti” adlı əsərini yazır. Həmin ilin fevral ayının 15-də Nyu Yorkdan Odlu torpağa uçur. Lakin yenə də Qvatemalada ağır qəzaya uğrayır və uzun müddət müalicə olunur.

Sonsuzluğa aparan səma yolçuluğu
1934-cü il, avqust ayının sonlarında Hitler Almaniyası Polşaya hücum edir. Polşa ilə qarşılıqlı hərbi yardım haqqında anlaşması olan Fransa sentyabr ayının 1-də Almaniyaya müharibə elan etməyə məcbur olur. Sentyabrın 4-də isə Sent-Ekzüperi könüllü şəkildə cəbhəyə gedir. O, əvvəlcə, Tuluza hərbi aviasiya, sonra isə 2/33 saylı hərbi aviasiya kəşfiyyat hissəsində xidmət etməyə başlayır. Həmin dövrdə yazıçı yoldaşları ona müraciət edərək, yazıçı kimi xalqına daha çox xeyir verəcəyini və bunu nəzərə alaraq, ehtiyata göndərilməsi barədə ərizə yazmasını xahiş edirlər. Ancaq Ekzüperi bu xahişi qəbul etmir və tezliklə onu döyüş bölgəsinə göndərirlər. Böyük yazıçı dostlarına ünvanladığı məktubda yazırdı: “Mən hökmən bu müharibədə iştirak etməliyəm. Çünki mənim sevdiyim müqəddəs nə varsa hamısı təhlükə altındadır. Provansada meşə yananda əclaflardan qeyri, hamı əllərinə vedrə və kürək alaraq onu söndürməyə çalışır. Mən əclaf olmaq istəmirəm. Mən döyüşmək istəyirəm, məni buna vətənimə olan məhəbbətim və daxili dini ruhum məcbur edir. Belə ağır vəziyyətdə vətənin təhlükədə olmasına biganə qala bilmərəm”.Ekzüperiyə həmin dövrdə böyük sürətə malik olan qırıcı “Laytninq P-38” təyyarəsini idarə etməyi tapşırmışdılar: “Mənim yaşımda hərbi təyyarəni idarə etmək və özündən 6-10 yaş cavan pilotlarla hərbi qayda-qanunlara uyğun şəkildə yaşamaq heç də asan deyil. Ancaq mən son gücümü belə sərf edərək onlarla (gənclərlə) ayaqlaşmağa çalışıram. Arzu edirəm ki, gücüm tükənənə qədər bu murdar müharibə başa çatsın. Bundan sonra nə edəcəyimi çox yaxşı bilirəm” ( Jan Pelisyeyə məktubundan, 9-10 iyul 1944).k döyüşə “Blok-174” hərbi təyyarəsi ilə uçdu və tapşırığı uğurla yerinə yetirdi. Sonra o, işğal altında olan ərazilərin havadan şəklini çəkdi. Buna görə də onu Fransanın ali mükafatlarından olan “Hərbi xaç” la təltif etdilər. Amma cəbhədə vəziyyət Fransanın xeyrinə inkişaf etmirdi. 1940-ci ilin may-iyun aylarında Almaniya Fransanı işğal etdi. Bundan sonra bir müddət ölkədə qeyri-leqal şəkildə yaşayan Ekzüperi çətinliklə də olsa işğal olunmamış ərazidə yaşayan bacısının yanına gedə bildi. Amma Fransanın işğal altında olması onu çox sıxırdı və o, faşizmə qarşı mübarizə üçün yollar axtarırdı. Ona görə də faşistlərin əlaltısı olan rejimin nəzarəti altındakı ərazidə uzun müddət yaşaya bilmədi və çıxış yolunu ABŞ-a mühacirət etməkdə gördü. Bir müddət Nyu-Yorkda yaşadı və burada o, özünə ümumdünya şöhrəti qazandıran “Kiçik şahzadə” əsərini yazdı. Lakin Ekzüperi yenidən vətənə qayıtmaq və almanlara qarşı döyüşlərdə iştirak etmək istəyirdi. Bu məqsədlə də 1943-cü ildə Fransaya qayıdaraq, hərbi təyyarənin sükanı arxasında oturdu. Bu dəfə Ekzüperiyə həmin dövrdə böyük sürətə malik olan qırıcı “Laytninq P-38” təyyarəsini idarə etməyi tapşırmışdılar: “Mənim yaşımda hərbi təyyarəni idarə etmək və özündən 6-10 yaş cavan pilotlarla hərbi qayda-qanunlara uyğun şəkildə yaşamaq heç də asan deyil. Ancaq mən son gücümü belə sərf edərək onlarla (gənclərlə) ayaqlaşmağa çalışıram. Arzu edirəm ki, gücüm tükənənə qədər bu murdar müharibə başa çatsın. Bundan sonra nə edəcəyimi çox yaxşı bilirəm” ( Jan Pelisyeyə məktubundan, 9-10 iyul 1944).

Amma hələ öncəki, daha sağlam və cavan olduğu illərdə o, bir neçə dəfə qəzaya uğramış və hər dəfə də tale üzunə gülmüş, sağ qalmışdı. Ancaq hər dəfə də müalicədən sonra yenidən cəsarətlə təyyarənin sükanı arxasına keçərək, səmanın ənginliklərinə baş vurmuşdu. Daim masmavi göylərdə uçmaq onun həyatının ayrılmaz hissəsi idi və balıq susuz yaşaya bilmədiyi kimi, bu böyük insan da səmasız həyatını təsəvvür edə bilmirdi. O özü də bilmədən inadla ölümə doğru can atırdı.

Ölümlə ölməzliyə

Ekzüperi ölümün addımbaaddım özünü izlədiyini və seçdiyi riskli yolun günlərin birində onu əbədiyyətə apara biləcəyini yaxşı anlayırdı. İş orasındadır ki, Ekzüperinin qolunun yarısı yaxşı işləmirdi və o, bu səbəbdən təyyarəsini olduqca çətinliklə idarə edirdi. Son uçuşundan bir ay əvvəl qəzaya uğramış və yalnız möcüzə sayəsində ölümdən xilas ola bilmişdi. Amma heç kim, hətta onun özü belə, ölümün qəfil və müəmmalı şəkildə gələcəyini gözləmirdi. Bununla belə, o sanki öncədən nə isə hiss etmişdi. Son uçuşdan əvvəl dostu Pyer Dallozu üçün belə bir qeyd qoymuşdu: “Əgər idarə etdiyim təyyarəmi vursalar, onda buna (ölümümə) görə təəssüf etməyəcəyəm”

1944-cü ilin 31 iyulunda Ekzüperi Korsika adasındakı Borqo hərbi hava limanından idarə etdiyi təyyarə ilə havaya qalxdı. Ona düşmən əraziləri üzərində kəşfiyyat aparmaq tapşırılmışdı. Necə deyərlər, tapşırıq olduqca riskli idi. Hərbi təyyarəçilərin dili ilə desək düşmənlə hava döyüşləri ilə müqayisədə kəşfiyyat uçuşlarında sağ qalmaq ehtimalı olduqca az hesab edilirdi. Çünki hər an kəşfiyyat təyyarəsini yerdən vurulmaq təhlükəsi gözləyirdi. Bu uçuş onu əbədiyyətə aparan və müəmmalı ölümü ətrafında çoxlu sayda mif və rəvayətlərin yaranmasına səbəb olacaq sonuncu uçuş oldu. Ekzüperi bu uçuşdan bir daha geri qayıtmadı. Onun təyyarəsinin vurulması, qəzaya uğraması və ya özünün düşmən əlinə keçməsi barədə isə uzun illər hər hansı bir məlumat əldə etmək mümkün olmadı.

Ekzüperinin hansı şəraitdə həlak olması ilə bağlı axtarışlar uzun müddət bir nəticə vermədi. Buna baxmayaraq, müharibədən sonrakı illərdə Fransa hökuməti Ekzüperinin müəmmalı şəkildə həlak olması ilə bağlı məsələni araşdırdı. Bu məqsədlə faşist Almaniyasının və onun müttəfiqi İtaliyanın hərbi hava arxivləri yoxlanıldı. Lakin ən gizli arxivlərdən belə, Ekzüperinin təyyarəsinin vurulması və ya onun əsir alınması barədə hər hansı bir məlumat tapmaq mümkün olmadı. Artıq Ekzüperi ilə bağlı əsl həqiqətin üzə çıxarılmasının mümkün olmayacağını görən Fransa hökuməti sonda axtarışları dayandırmağa məcbur oldu.

Gözlənilməz tapıntı

Ekzüperinin müəmmalı şəkildə ölməsindən 54 il sonra, 1998-ci ildə gözlənilməz bir hadisə baş verdi. Sentyabr ayının 26-sı idi. Yağış yağır və tez-tez şimşək çaxırdı. Buna baxmayaraq, “Horizonta” adlı balıqçı gəmisinin sahibi Jan Klod Byanko Marsel və Kassis buxtaları arasında balıq ovunu davam etdirirdi. Sonuncu toru çəkərək balıqları göyərtəyə tökən və artıq getməyə hazırlaşan Byankonun gözlənilmədən diqqətini parıldayan bir əşya cəlb etdi. Əvvəlcə, buna fikir vermək istəmədi və parıldayan əşyanı təsadüfən tora düşən bir metal parçası hesab etdi. Ancaq bir qədər gedəndən sonra özü də bilmədən geri qayıdaraq parıldayan əşyanı əlinə götürdü. Bu, pas atan köhnə gümüş qolbaq idi. Ehtiyatla qolbağın üzərindəki pası təmizlədi. Qolbağın üzərində əvvəlcə “Antuan”, sonra isə “ Sent-Ekzüperi” sözlərini oxuyanda heyrətdən qışqırdı: “Bu ola bilməz.” Amma qolbağın üzərindəki sözlər açıq-aydın oxunurdu: “Antoine de Sant-Exupery (Consuelo), c/o Reynal and Hitchcock Inc., 4th Avc, N. V City, USA”. Bu tapıntı dərhal beynəlxalq aləmdə böyük əks-sədaya səbəb oldu. Qolbağın saxta olub-olmadığı uzun müddət mütəxəssislər tərəfindən diqqətlə öyrənildi. Sonda onun saxta olmadığı, qolbağın həqiqətən də, Sent-Ekzüperiyə aid olması təsdiq edildi. Qeyd edək ki, qolbaqda adı yazılan Konsuelo Sent-Ekzüperinin həyat yoldaşı, Reynal və Xiçkok isə ədibə böyük şöhrət gətirən “Kiçik şahzadə” əsərini çap edən naşirlər idilər. Ünvan isə adıçəkilən kitabın nəşr edildiyi mətbəənin ünvanı idi.

Qolbaqdan əlavə, balıqçı toruna daha iki aliminium parçaları düşmüşdü. Byanko uzun illər Ekzüperinin izlərini dənizdə axtaran “Komeks” kompaniyasının rəhbərinə tapıntı barədə məlumat verdi. Bunun ardınca işə Fransa hökuməti də qarışdı. Tapıntı olan ərazidə 300-500 metr dərinlikdə 100 kvadrat kilometr ərazi diqqətlə axtarıldı. Bu məqsədlə xüsusi sualtı videokameralardan istifadə edilirdi. Lakin yenə də bu axtarışlar bir nəticə vermirdi. Digər tərəfdən də, yazıçının yaxın qohumu Frederik d'Aqe Ekzüperi müraciət edərək, bu axtarışların dayandırılmasını istəmişdi: “Bu qolbaq Antuana 1943-cü ildə hədiyyə edilib. Ancaq biz istəmirik ki, qəzaya uğrayan təyyarəni axtararaq onun ruhunu yenidən narahat edəsiniz. Vaxtilə Antuanın anası Mari də oğlunun ruhunu sakit buraxmağı və axtarışların dayandırılmasını istəmişdi”.

Buna baxmayaraq, axtarışlar bir müddət də davam etdirildi. Ancaq yenə də izə düşmək və ədibin idarə etdiyi təyyarənin qalıqlarını tapmaq mümkün olmadı. Ona görə də axtarışlar yenidən dayandırıldı. 2000-ci ilin may ayında dalğıc Luk Banrel gözlənilmədən 70 metr dərinlikdə təyyarə qalıqlarına rast gəldi. O, dərhal bu barədə Fransa hökumətinə xəbər verdi. Təyyarənin qalıqları olan ərazi xüsusi nəzarətə alındı və orada balıq ovu, həmçinin hansısa axtarışlar qadağan edildi. 2003-cü ildə, nəhayət ki, tapıntı bölgəsində axtarışlara başlanıldı. Mütəxəssislər Banrelin dediyi yerdən dənizin dibindən təyyarənin qalıqlarını qaldırdılar. Bu, 2737-L nömrəli təyyarənin kabinəsinin bir hissəsi idi. Dərhal hərbi arxivə müraciət edildi. Məlum oldu ki, o, Ekzüperinin idarə etdiyi təyyarənin bir hissəsidir. Təyyarənin digər qalıqları da aşkar edildi. Ancaq onların heç birində mərmi deşikləri yox idi. Üstəlik, faşist Almaniyasının düşmən hərbi təyyarələrinin vurulmasını qeydə alan və bu barədə şəxsən Hitlerə məlumat verilməsi üçün nəzərdə tutulan gizli jurnalda da Ekzüperinin təyyarəsinin vurulması barədə hər hansı bir məlumat yox idi. Ona görə də ekspertlər təyyarənin texniki nasazlıq və ya Ekzüperinin özünə qəsd etməsi nəticəsində qəzaya uğradığı ehtimalını irəli sürdülər. Amma yenə də hadisənin əslində necə baş verdiyini tam dəqiqləşdirmək mümkün olmayıb.

2008-ci ilin mart ayında isə 1944-cü ildə Korsika yaxınlığında nəzarət uçuşlarını həyata keçirən alman təyyarəçi, 88 yaşlı Horst Rippert bəyan etdi ki, Ekzüperinin təyyarəsini o vurub, ancaq pilotun məşhur yazıçı olduğunu bilməyib.

Lakin buna da inanmaq üçün əldə sübut yoxdur. Necə deyərlər, Ekzüperinin hansı şəraitdə yoxa çıxması bu gün də müəmma olaraq qalmaqdadır.

Ədibin sağlığında ikən yazdığı əsərləri isə bu gün də dünyada ən çox oxunan əsərlər sırasındadır. Buna səbəb onun əsərlərində insana və onu əhatə edən ətraf mühitə olan sonsuz sevgi və məhəbbətin təbliğ edilməsidir. Təsadüfi deyil ki, məşhur yazıçı və təyyarəçi əsərlərinin birində yazır: “Dünyanı ancaq ləyaqət xilas edə bilər, dünyanın ləyaqəti və xilas yolu isə ancaq rəhmli, mərhəmətli olmaqda, yaradılmışların hamısına məhəbbətdə və insanların daxili dünyalarına hörmət edilməsindədir”.

Yazını internet materialları əsasında Əziz Mustafa hazırlayıb.

Fransız-Mavriki yazıçısı Jan Mari Qustav Le Klezio Fransanın Nitsa şəhəri yaхınlığında, həkim ailəsində doğulmuşdu. Onun əslən Britaniyadan olan əcdadları ХVIII əsrdə ingilis müstəmləkəsi Mavrikiyə köç etmişdilər. Atası Britaniya hərbi qospitallarından birində cərrah kimi çalışdığından Jan Marinin uşaqlıq illəri Nigeriyada keçmişdi. Müəllifin fikrincə, ailə şəcərəsinin etnik baхımdan genişliyi, rəngarəngliyi, habelə özünün müхtəlif хalqlar və mədəniyyətlərlə təmas qura bilməsi yaradıcılığını qidalandıran və fərqli edən əsas amillərdən biridir.

Rable Fransa intibahının dünyaya verdiyi dahi bir yazıçıdır. Qərb ədəbiyyatşünasları onu Şekspirdən sonra, bəzənsə onunla bərabər ən böyük ədib sayıblar. Fransız romantikləri Şatobrian və Hüqo isə Rableni bütün dövrlərin və xalqların ən böyük dühalarından biri hesab edirdi.

Uşaqlığı və monastır həyatı

Fransua Rablenin həyatı ilə bağlı informasiya çox azdır. Bəzən bir-biri ilə uyğun gəlməyən qaynaqlardan ətraflı məlumat öyrənmək mümkün deyil. Yazılanlardan öyrənirik ki, Rable Füzuli ilə eyni vaxtda dünyaya gəlib (1494), az qala eyni vaxtda da dünyasını dəyişib (1553). Fransada kiçik məhkəmə məmurunun ailəsində doğulan Fransua ailənin sonbeşiyi olub. Anasını uşaq  yaşlarında itirib. 1510-cu ildə Fransuanı monastıra veriblər. Burada onun günü elə də xoş keçməyib. Monastırda həyat çox yeknəsəq və üzücü idi. Əyinlərində uzun leviton  (köynək), bellərində dəri kəmər, qoyun və ya keçi dərisindən üst çiyinlik – miloti, başlarında kukula. Nə süfrə arxasınada, nə də yataqda milotini və kəməri çıxarmağa icazə yox idi. Gündə iki dəfə birgə ibadət və yemək zamanı isə kapyuşon geyinməli idilər ki, bir-birlərini görməsinlər. Hər biri çox darısqal, qapalı otaqda tənha yaşayardı. Qohumlarla əlaqə saxlamaq günah sayılırdı. Yeməkləri çörək, su, göyərti və paxladan olan xörək idi.
Sonralar monastırlar, oradakı rahib və rahibələr haqqında təəssüratlarında Rable belə yazırdı: «Bizim zəmanədə monastıra qadınlardan çəpgözlər, topallar, qozbellər, kifirlər, yöndəmsizlər, havalananlar, korlanmışlar, pozğunlar və ağıldanzəiflər, kişilərdən isə burnufırtıqlılar, zatı qırıqlar, kütbeyinlər, lazımsızlar gedir». Lakin monastırdakı asudə vaxt bolluğu ona latın və yunan dilini də öyrənməyə imkan verib.

«Fransua həkim»

1528-də monastıra sığmadığını yəqinləşdirən Rable oradan uzaqlaşıb tibbi öyrənməyə başlayıb. Bu dövrdə Fransada bir qədər tolerantlıq yaranmışdı. Çünki ispan kralı 5-ci Karlla döyüşdə uduzub əsir düşən, sonra ağır şərtlərlə azad edilən kral 1-ci Fransisk alman protestant knyazları ilə sıx münasibətlər qurmağa çalışır və buna görə din məsələlərində bir qədər liberal siyasət yürüdürdü. Bu zaman Rable nisbətən sərbəst davrana bilərdi. 1530-cu ildə bakalavr olan Rable tibdən mühazirələr oxumağa başlayır. 1532-ci ildə artıq böyük bir xəstəxananın həkimi idi. Şəhər qospitalı ona çox az (ildə qırx livr) maaş verirdi. İş şəraiti isə ağır olub. Bəzən bir palatada iki yüz xəstə yerləşdirilirdi. Elə vaxt olurdu ki, xəstələrin bir neçəsi bir yataqda yatırdı. Rable tibdə inqilabçı olub. O, dar ağacından asılan adamı leqal şəkildə əməliyyat edir, öz təcrübəsini artırırdı. Bu, o dövrlər üçün görünməmiş hadisə idi. Asudə vaxtlarda yunan və müsəlman tibb alimlərinin əsərlərini oxuyur, Hippokratı, İbn Sinanı dərindən öyrənirdi.

Pişiklərə ölüm

Hər halda, dövr, zaman çox ağır idi. Heç kim tonqaldan sığortalanmamışdı. Xristianlıqdan öncəki batil dinlərdən qalma bütün təzahürlərə qarşı mübarizə geniş vüsət almışdı. Camaatın gözü qabağında caducərlikdə ittiham olunan adamların diri-diri tonqalda yandırılması adi şey idi. Din adına törədilən cinayətlər təkcə adamları əhatə etmirdi. Əvvəlki dinlərin qalıqları – xüsusən Misirdə ilahiləşdirilən pişiklər də həm katolisizmin, həm də protestantlığı hədəfində idi. Qara və ala pişik şeytan, bəzən də İblisin özü kimi ittiham olunur, səbətə qoyularaq işgəncə verilərək diri-diri tonqalda yandırılırdı. Ölkənin əmlakının hardasa üçdə birinə sahib olan kilsə adamları vahimə altında saxlayırdı. Belə bir dönəmdə bütün bu dəhşətləri yumor və sarkazmı bir-birinə qatıb təsvir etmək Əzraillə çilinc-ağac oynamaq idi. Amma Rable buna getdi.

İlk qələm təcrübəsi

Nəhayət, Rable yazmağa başlayır. 1533-cü ildə böyük yazar Alkofribas Nasier təxəllüsü ilə (adının anaqramıdır) «Pantaqruel» adlı əsərini yazır. Rableni buna təhrik edən «Böyük və nəhəng Qarqantuanın möhtəşəm və sərgüzəştləri» adlı xalq kitabının işıq üzü görməsi idi. Bu kitab Fransada çox hərisliklə qarşılanmış və böyük sürətlə satılmışdı. Bu barədə Rable belə yazırdı: «İki ayda «Qarqantua» kitabı Bibliyanın doqquz ildə satıldığından çox satılmışdı». Rablenin «Pantaqruel»i bu xalq kitabına bənzəyirdi. Əsərdə cəmiyyətin bütün spektrini hədəfə alan böyük satirik dinə yox, din adına olan cinayətlərə etiraz etməsi haqda belə yazırdı: «İncilin vəzi təmiz, sadə və ətraflı olmalıdır» — protestantlarda olduğu kimi». Rable Kalvinə qədərki protestantlığı nəzərdə tuturdu. Elə ki, Kalvin Cenevrədə öz icmasını rəsmiləşdirib Roma papasından daha qəddar davranmağa başladı, Rable onu da tənqid hədəfləri sırasına daxil etdi.

İtaliyaya səfər

Rablenin dünyagörüşünün genişlənməsində İtaliyaya səfər əhəmiyyətli rol oynayıb. 1534-cü ildə kral Fransiskin səfirliyi ilə yepiskop, Rablenin dostu və himayəçisi Jan dü Belle İtaliyaya səfər edir. Onu şəxsi həkimi kimi Rable müşayiət edirdi. Bu səfər altı aya yaxın çəkdi və təəssüratlar əsasında Rable epopeyanın daha bir cildini yazdı və onu «Pantaqruelin atası böyük Qarqantuanın çox müdhiş həyatı haqqında» adlandırdı. Kitab 1534-cü ildə çap olunur və epopeyanın birinci cildi olub, «Pantaqruel»i arxaya itələyir. Əsərin girişi də Rable üslubunda — satirik-yumoristik tərzdə  yazılıb. Yazıçı giriş sözündə əsərini keçmişdə silen adlandırılan mücrüyüə bənzədir: «Onların üstündə qəribə rəsmlər olardı: Məsələn, buynuzlu quş, Asiya yarasası, yüyənlənmiş ördək, buynuzlu dovşan, qanadlı keçi, arabaya  qoşulmuş maral və başqa gülüş doğuran cızmaqaralar. Bu şəkillər adamlarda gülüş doğurardı — xeyirxah Baxusun müəllimi Silen də belə olub. Bu söz oradandır… Onların içində isə nadir dava-dərman: Məkkə balzamı, ənbər, amom, müşk, tsibet, qiymətli daşların tozu və sair və ilaxır olardı». Yazıçı oxucuları bu yumoristik fonun arxasında əsl həqiqəti tapıb çıxarmağa dəvət edir, təbii ki, yenə özünəməxsus yumorla: «Siz kəllə sümüyü tapmış it görmüsünüzümü? (Platon «Dövlət» adlı kitabında yazır ki, it dünyada ən filosof heyvandır)» Əgər görmüsünüzsə, sezmiş olarsınız, it necə ehtiramla onu qoruyur, necə möhkəm tutur, necə ehtiyatla ağzına alır, necə ləzzətlə gəmirir, necə çalışqanlıqla sorur. O, nədən bu cür çalışır? Əlbəttə, oradakı bir damcı beyni nuş eləmək üçün. Onun bu səyləri boşuna deyil. Qalen özünün «Bədən üzvlərinin təyinatı haqqında» adlı əsərində yazır ki, beyin təbiətin bizə verdiyi ən kamil qidadır. Əziz oxucu, istərdim ki, siz də yuxarıda haqqında danışılan it kimi müdrik olasınız. Bu dadlı kitabın sümüyünü sındırın, gəmirib oradakı beyin substansiyasını sorun, … bu kitabda yalnız seçilmişlər üçün olan, dinimizə, siyasətə və evdarlığa aid çox qiymətli sirlərədən agah olarsınız, xüsusi ruh müşahidə edərsiniz».

Tonqallar alovlanır

Bir müddət sonra Rable romanın yazılışını yenidən dayandırmalı olur. Çünki kral 1-ci Fransisk özünün din siyasətində dəyişikliklər edir. Lüteran və azadafikirlilərin təqibi başlayır. Yenidən inkvizisiya tonqalları alovlanmağa başlayır. Humanistlərin bir qismi tələsik öz «mürtəd» fikirlərindən əl çəkdiklərini bəyan edir, bir qismi gizlənməyə üstünlük verir. Rable ikincilərin sırasında yer almışdı. O, gözdən uzaq olmaq üçün kənara çəkilmişdi. Xoşbəxtlikdən bu vaxt onun yenidən — ikinci dəfə İtaliyaya getmək imkanı yaranır. Yenə də dostu Jan dü Belle ilə. Papa ilə görüş zamanı ona monastırı özbaşına tərk etdiyini deyir və bağışlanmasını istəyir. Papa onu bağışlayır. Vətənə qayıdandan sonra — 1537-ci ildə kral Fransisklə görüşə bilir. Papa 3-cü Pavel İspaniya kralı 5-ci Karlla Fransiskin görüşüməsini istəmişdi. Onları barışdırmağa ehtiyacı var. İki böyük katolik dövlətinin yaxınlaşması artan humanizm hərəkatına qarşı mübarizədə ona lazım idi. Amma razılaşma baş tutandan sonra ölkədə yenidən repressiyalar başlayır. Sorbonna yenidən irəli çıxır. Onun istəmədiyi adamları tonqal gözləyirdi. Rable üçün təhlükə yaranır. Sorbonna onun hər iki əsərini – «Pantaqruel» və «Qarqantua»nı qara siyahıya salmışdı. Onlar Rablenin nə qədər təhlükəli olduğunu yaxşı dərk edirdilər. Rable krala yetərincə inandığı adamlar tərəfindən təqdim olunsa da, Sorbonna ilahiyyatçıları qorxulu idi. Rable məcbur olub hər iki kitaba bir qədər əl gəzdirir və onları yenidən çap etdirir.

Papomanlar və papefiqlər

Nəhənglər və cırtdanlar, padşahlar və təlxəklər, papimanlar (papaya dəlicəsinə pərəstiş edənlər)  və papefiqlər (papaya fiqa göstərənlər) – Rablenin obrazlar qalereyası çox zəngindir. O, özünü qorumaq üçün hadisələr zaman və məkanca uzağa aparır. «Qarqantua və Pantaqruel»də göstərilir ki, qəhrəmanlar səfər zamanı papefiqlər və papomanlar ölkəsində olurlar. Birinci ölkədə əvvəl camaat yaxşı dolanırmış. Amma sonra bir «müdhiş hadisə» baş verir. Yerli sakinlərdən biri papanın portretinə şiş — fiqa (birinə sataşmaq mənasında yumruğunu sıxıb, baş barmağını şəhadət barmağı ilə orta barmaq arasndan göstərmək)  göstərir. Bundan sonra onlar lənətə gəlirlər (müəllif protestantları nəzərdə tutur). Papomanlar (katoliklər) ölkəsi isə  papaya sitayişi son həddə çatanların ölkəsidir. Adada otuz iki qapı və on dörd qıfıl arxasında papanın portreti saxlanılır. İldə bir dəfə qapılar və qıfıllar açılır və kahin əlindəki əsanın ucunu papanın şəklinə toxundurur. İştirakçılar növbə ilə təşnəliklə əsanın ucunu öpürlər.
Şübhəsiz, əsərdəki bu dəhşətli ironiya Sorbonna ilahiyyatçılarının diqqətindən yayına bilməzdi. Ona görə müəllifin cəzalanmasını tələb edirlər. Rableni əvvəlcə kral Fransisklə tanışlığı xilas edirdi. Amma kral öləndən sonra qaçıb gizlənməkdən başqa çarəsi qalmırdı.

Canını ölməklə qurtardı

Rable nə qədər ehtiyat tədbirləri görsə də, üçüncü kitabı da birinci və ikinci kimi ittiham predmeti oldu. Sorbonna ilahiyyatçıları ona güzəştə getmirdilər. Yenidən inkvizisiya tonqalları alovlanırdı. 1546-cı ildə Rablenin dostu və əqidə yoldaşı Etyen Dole Parisdə Mober meydanında tonqalda yandırıldı. Kraldan yardım ummaq əbəs idi. Xəstə Fransisk can hayında idi. Bir il keçməmiş o öldü və taxt-tacı oğluna verdi. Onunla Rablenin heç bir tanışlığı yox idi. Böyük yazıçı Parisi tərk etməli oldu, əyalətdə həkimlik eləməyə başladı. Yenə də köməyə köhnə dostu çatdı. Kardinal Belle ona maddi yardım edirdi. 1547-ci ildə isə onu İtaliyaya apardı. Bu dəfə Rable iki ilə yaxın qaldı. Romada papa dəyişdi və Fransa ilə Romanın münasibətləri kəskinləşdi. Bundan istifadə edən Rable dördüncü kitabını yazdı və çap etdirdi. Kitab təzəcə işıq üzü görmüşdü ki, kral papa ilə barışdı və yenə də Rable üçün ağır günlər başladı. Vəziyyətin belə olduğunu görən yazıçı gizlənməli oldu. Camaat arasında söhbətlər dolaşırdı ki, onu ittiham edib öldürüblər. Bir qədər sonra dördüncü kitab və Rablenin üç böyük bacısı itiiham olundu (təfərrüatlar bəlli deyil) böyük yazarın özü isə 1453-cü ildə ölməklə canını qurtardı.  Rable öləndən sonra adamlar deyirdilər ki, o dünyada, yəqin, adamların kefi saz olar – axı Rable onları güldürür! Deyilənə görə, böyük yazar ölməzdən əvvəl belə deyib:  «Tirez le rideau, la farce est jouée» («Pərdələri bağlayın, fars bitdi»).

Aforizmləri

* Hər şey öz zamanında gəlir — gözləməyi bacarsan.
*İnsan əqli yumruqlardan güclüdür.
*İştaha yemək vaxtı gəlir.

Müəllif: Vasif Sadıqlı, «Filoloji Araşdırmalar və Dil Monitorinqi Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri, tanınmış jurnalist
Mənbə: “Bizim Yol” qəzetində çıxmış “Korifeylərin portreti” layihəsi çərçivəsindəki yazı

Viktor Hüqonun 79-cu ad günündə Paris və Fransiya milli bayram kimi qeyd edirdi. Eylau küçəsində triumfal  arka quraşdırmışdılar.

Hüqonun evinin qarşısından 600 min parisli keçəndə nəvələriylə pəncərənin qarşısında durmuş Hüqo öz pərəstişkarlarına minnətcasına baş əyirdi. Yarım il sonra küçənin adını da dəyişdirib Viktor Hüqo küçəsi qoyurlar. Öz küçəsində Hüqo hələ 4 il də yaşadı. Son mənzilə yola salınanda isə camaat onun tabutu ardıyca dəniş kimi axışırdı. İki ağ qızılgülləri çələngindən başqa heç nə ilə bəzənməmiş cənazə arabasının qabağınca 200 min parisli gedir, 2 milyondan artıq fransalı isə yol boyu düzülmüşdü. Vəsiyyətnaməsində Hüqo belə yazmışdı: «Mən 50 min frankı kasıblarçün qoyub gedirəm. İstəyirəm ki, məni yoxsullar üçün nəzərdə tutulan arabada yola salsınlar. Bütün kilsələrdə matəm mərasimindən imtina edirəm. Hamıdan mənim ruhumçün dua etməyi rica edirəm. Allaha inanıram. Viktor Hüqo»

Kəskin süjetli janrın ustaları çoxdır, amma Aqata Kristi, bu sadə ingilis qadın detektivin yeganə kraliçası sayılır. Aqata Kristinin romanlarını tanıyanlar Britaniya muzeyinin qarşısında 1920-ci ilin tünd göy rəngli vaqonunu görsələr təəcüblənməzlər. Bu yazıçının ən məşhur romanlarında təsvir edilmiş «Mavi ekspress»dən biridir. Bu vaqona daxil olub romanın qəhrəmanları 12 nəfərin yaşadığı şəraiti görmək olar. Bu Aqata Kristinin ölümünün 25 illiyinə hazırlanmış xüsusi ekspozisiyadır. Sərgi yazıçının arxeoloji fəaliyyətinə həsr edilib. Əlbəttə, Kristinin arxeoloqluğu romanlarının uğuruylu bərabər tutula bilməz. Yəqin arxeoloq və detektiv peşələri arasında əlaqə çox böyükdür.

“Dövlət diş fırcalayarkən suyu boş axıtmamaq haqqında qanun qəbul edə bilməz. Bunu ancaq əxlaq tənzimləyə bilər. Əxlaq hüquqa nisbətə daha təsirli və güçludur. Onun da əsasında din durur”.
«Dünya müharibəsinin başlamasında Stalin Hitlerdən daha çox günahkardır!» — Bu, onun baxış bucağı idi, elə ona görə də ömrünün əsas hissəsini vətəndən uzaqda, həbsdə, sürgündə keçirmək məcburiyyətində qalmışdır.
Təkcə rus ədəbiyyatında deyil, dünya ədəbiyyatında ən müxalif yazar kimi tanınan Aleksandr Soljinitsin 1918-ci il dekabrın 11-ində Rusiyanın Kislovodsk vilayətində anadan olub. 1939-cu ildən Sovet ordusunda xidmət edən Soljenitsin 1942-ci ildə kapitan rütbəsi almış və müharibəyə qoşulmuşdur. Lakin elə müharibə dövründə yazdığı məktublarda Stalini tənqid atəşinə tutmuş, Hitlerlə danışıqlar nəticəsində məsələni həll etməyin mümkünlüyünü, buna görə də müharibənin başlamasında Stalini Hitlerdən daha çox günahkar hesab etdiyini bəyan etmişdir.
Bu kimi fikirlərinə görə həbs edilmiş və ömrünün 8 ilini cəzaçəkmə düşərgəsində keçirmişdir. 8 il sonra Qazaxıstandakı Ekibastus düşərgəsinə göndərilmiş, 3 il də burada qalmışdır. Daha sonra «persona non qrata» (arzuolunmaz şəxs) elan edilərək sürgünə göndərilmişdir.

Həyatı

29 sentyabr 1547-ci ildə Alkala de Enares adlı kiçik Kastiliya şəhərciyində, Rodriqo de Servantesin ailəsində dünyaya gəlmişdir. Həyatının ilk illəri haqqında az məlumat vardır. Həyatının çoxunu ailəsi ilə şəhər-şəhər gəzmişdir. Bu illərdə Migel Cozefina adlı gənc bir qadınla tanış olmuş və bir-birlərini sevmişlər. Lakin Cozefinanın atası onların görüşməsinə icazə verməmişdir.1569-cu ildə Servantes İtaliyaya köçmüşdür. 1575-ci ildə quldurlar tərəfindən əsir alınmışdır. Sonralar o Madridə qayıtmışdır.Onun Kastiliyanı tərk etmə səbəbləri naməlumdur. Görkəmli ədib Madriddə vəfat etmişdir.

Yaradıcılığı

1585-ci ildə Servantes «Qalateya» adlı pastoral roman, 1605-ci ildə «Don Kixot»un birinci hissəsini sonralar müxtəlif hekayələrini: «Qaraçı qız», «Qan gücü», «Ledi Korneliyanın romanı», "İtlərin söhbəti", 1615-ci ildə isə «Don Kixot»un ikinci hissəsini yazmışdır.«Don Kixot» Lamançlı Don Kixotun macəralarından ibarət iki hissəli roman olmaqla, ədibin dünya şöhrəti qazanmasında əsas yeri tutur.Servantes həm də lirik şeirlər müəllifidir. Lope de Veqadan əvvəl onun dramları ispan ədəbiyyatında böyük hadisə olmuşdu.

Yenilik tərəfdarı, XVIII əsr ideyaları ruhuna sadiq olan kimyaçı alim və rəssam Jan Fransua Leonor Merimenin ailəsində doğulmuş Prosper erkən yaşlarından özündə gözəl zövq və incəsənət sevgisini inkişaf etdirməyə başlamışdır. Parisdə hüquq elmləri kursunu bitirən gənc Prosper əvvəlcə iyul monarxiyası dövrünün nazirlərindən qraf d’Artunun katibi olmuş, sonralar isə Fransa tarixi abidələrinin baş inspektoru təyin edilmişdir. 1830-cu ildə İspaniyaya ilk səfəri zamanı o, qraf Teba və onun xanımı ilə tanış olmuşdur. Gələcək Fransa imperatriçası Yevgeniya qraf Tebanın qızı idi.