Azərbaycan ədəbiyyatı kateqoriyası üzrə məqalələr

Gözləri önündən çay boyunca  sürünən yaz dumanı keçib gedirdi. Duman qaragilə, itburnu kollarını udur,  batan günəşin şəfəqləri altında göyümtül daşları solğuncasına işıldayan zirvələrə doğru sürünürdü. Kədərli mənzərəydi.

Qızı çay dəmləyə bilmirdi. Bunu ona demir, xətrinə dəymək istəmirdi. Bu nəsil  nəyisə öyrənmək həvəsində deyildi,   öyrətmək arzusuyla alışıb yanırdılar.  Yenə də Malikin dediklərini ona çatdırırdı, deyir atanın şəhərin mərkəzində ev nəyinə lazımdır? Dəyişsin  kənarlara, yaxşı pul verərlər. Bizə də maşın almağa kömək eləsin. O da həmişə olduğu kimi eyni cavabını verirdi, şəkini vursun!

Keçən əsrin ortalarında heç Bakıda olmusunuz? Demək, siz bu cənub şəhərində daimi karnaval mühitinin hökm sürdüyünü hiss edə bilməmisiniz. Şəhərin ən gözəl xanımları ad ilə tanınardı, onların şəhərdə hər gəzintisi yerli əhalinin diqqətini cəlb edər, böyük heyrətə və vəcdə səbəb olardı.
Bakı evlərində baş tutan hər hansı məclisdə Bakı ləhcəsi və Azərbaycan sözləri qarışdırılmış rus diliylə danışan müxtəlif xalqların nümayəndələri ilə tez-tez qarşılaşmaq mümkün idi.
Belə ki, azərbaycanlılar, gürcülər, ruslar, yəhudilər, ləzgilər, tatarlar, ermənilər eyni dilə və eyni tələffüz tərzinə malik idilər, buna görə də çox vaxt onları bir-birindən ayırmaq  xeyli çətin idi.

Əli və Nino — ilk dəfə 1937-ci ildə Vyanada alman dilində E.P.Tal Verlaq tərəfindən nəşr edilən və indiyədək dünyanın 27 dilinə tərcümə edilən məhəbbət romanı. Əsərin ilk nəşrində müəllif kimi Qurban Səid göstərilmişdir. Rəsmi sənədlərə əsasən Qurban Səid avstriyalı baronessa Elfrida fon Ehrenfelsin təxəllüsüdür. Buna görə də uzun illər əsərin həqiqi müəllifi Elfrida fon Ehrenfels hesab olunurdu. Lakin, amerikalı şərqşünas Tom Rayz əsərin əslən Azərbaycandan olan yəhudi mənşəli yazıçı Lev Nissembauma məxsus olduğunu, baronessa Elfrida fon Ehrenfelsin isə yalnız onun məşuqəsi olmasını sübut edə bilmişdi.

Bir saatdan artıq bir vaxt idi ki, zibilliyin içində balacaboy, sarı saqqallı bir kişi eşələnirdi. Köhnə uşaq arabasının içində üç-dörd boş butulka, bir-iki dəmir qırığı var idi. Qurşağa kimi böyük zibil yeşiyinin içinə girib qızıl axtarırmış kimi əlləri ilə zibilləri qarışdırırdı. Birdən arxadan yumşaq yerinə dəyən güclü bir təpik onu bütünlüklə zibil yeşiyinin içinə saldı. Bir anlıq nə olduğunu anlamadı. Başını yeşiyin içindən çıxardıb qışqırdı:
– Əclaf, neynirsən?
– Yaxşı eləyirəm. Sənə min dəfə demişəm ki, bura mənim sahəmdi. Get başqa yerdə eşələn. Elə bil bu zonada bircə zibillik buradı – deyə uzun, arıq kişi dilləndi. Onun üzündən zəhrimar yağırdı. Evinə oğru girmiş adam kimi hirslənmişdi. O biri kişi zibilliyin içindən çıxıb üzünü bozartdı:

—    Yenə Təhminəlik eləyib gəldim!
-    Təhminə* yel olub yanından keçə də bilməz!
Sevil gözünü monitordan çəkməyib qarasına cavab verdi.
-    Don Kixot** da sənə çatmaz!
Aytən bunu deyib əlindəki torbaları hirslə çarpayının üstünə atdı.
-         Yox, yox, mən Donna Kixotəyəm.

Axşam vaxtları gəzməyə çıxanda, hərdənbir balaca oğlumu da yanımca aparıram. Bu dəfə də apardım.
Və haman balaca oğlum ilə gəzməyə gedəndə, hərdənbir ittifaq düşür ki, ona yeməli şey də alıram ki, məndən razı qalsın. Bu dəfə də balaca oğlum dükanlarda düzülmüş nazü-neməti görəndə məndən yeməli bir şey istədi. Mən o əqidədə deyiləm ki, hər dəfə uşaq ilə bazara gedəndə ona bir şey almaq lazımdır və lakin bunu da demirəm ki, heç bir vaxt almaq lazım deyil. Ancaq bu dəfə heç bir zad almaq istəmirdim; o səbəbə ki, cibimdə çox pulum yox idi. Və bir də istəmədim ki, uşağım hər dəfə bazara çıxanda dadamal öyrənsin.

Mən on yaşında, ya bəlkə bir qədər də artıq olardım. Xalam azarlamışdı. Haçı Mirzə Səttar həkimi gətirmişdilər ki, baxsın və müalicə eləsin. Demək, xalamın xəstəliyi o qədər də ağır deyildi və bunu mən ondan ötrü deyirəm ki, o vədələr, yəni qırx il bundan qabaq bizim şəhərdə iki nəfər müsəlman həkimi var idi: biri Hacı Mirzə Səttar idi və digəri Məşədi Nurməmməd idi.
Müsəlman həkimi dedikdə o deyil ki, bunlar müsəlman idilər. Bu iki nəfərə onunçun müsəlman həkimi deyirdilər ki, bunlar həkimlik təhsillərini müsəlman məmləkətlərində almışdılar. Hacı Mirzə Səttar Təbrizdə oxumuşdu; Məşədi Nurməmməd də elə bizim öz şəhərimizdə nüsxəbənd kitablarının mütaliəsilə və təcrübə ilə həkimliyi öyrənmişdi. Bunların da müalicəsi bir müxtəsərsə nəbzə baxandan sonra ciblərindən xəstəyə kinə, həb və işlətmə verməkdən ibarət idi.

Qasım əminin övrəti Həlimə xala çörək yapırdı.
Hər dəfə çörək pişirən vaxt Həlimə xala iki, ya bəlkə üç övrət qonşularından özünə mədədçi çağırardı və gahdan bir Təzəkənddən bacısı Zibeydəyə də xəbər verərdi ki, gəlib ona kömək eləsin.
Bu dəfə on put unun çörəyi gərək yapılaydı və Zibeydənin mədədə gəlməyi, əlbəttə, lazım oldu. Həlimə xala üzünü ərinə tutub dedi:
-A kişi, durma, min ulağı, get Zibeydəni gətir.
Məlumdu ki, çörək pişən günlər uşaqlar və itlər üçün bayramdır. İtlər üçün səbəbi vazehdir; o ki qaldı uşaqlar, onların da məktəbə gedənləri iki-üç gün evdə qalıb guya uşaq saxlayırlar. Qız uşaqları da mədədçi övrətlərin uşaqları ilə “qəcəmə daş”, “beşbaş” oynayırlar.

Kənd məktəbində rəsm müəllimi işləyən Davud uzun illərdi müəllimliklə yanaşı yazı-pozuyla, belə desək bədii yaradıcılıqla məşğul idi.Hələ orta məktəbin aşağı siniflərində oxuduğu vaxt qonşu kənddən olan bir gəncin “Ulduz” jurnalında şəklini görmüş, şeirlərini oxumuşdu. Bu onun şair olmaq istəyinə səbəb olmuşdu. Sonralar da ədəbiyyat dərslərində şairləri öyrəndikcə ona elə gəlirdi ki, dünyanın ən namuslu, qeyrətli, xalqını, vətənini sevən, ən ülvi hisslərin yolunda canından keçməyə hazır olan, dünya varında tamahı olmayan, pak, müqəddəs insanı şairlərdir. Bax buna görə də, o da şair olmaq, haqq adamı kimi hörmət qazanmaq arzusu ona daxilən xüsusi güc, ilham verirdi.

Qəflətən burum-burum qalxan tüstü genişlənərək, obyektə doğru gəlməyə başladı. Obyekt isə, xüsusi rejimli zonaydı, ciddi-cəhdlə qorunurdu. Elə bil, arı yuvasına ağac dürtmüsən. Burada bir qaça-qov başladı ki, gəl görəsən.
Əvvəlcə, qarovulçular gəlib baxdılar. Arxasınca texniki işçilər, sonra operativ bölmə işçiləri. Axırda da vıy-vıyla yanğınsöndürmə dəstəsi. Tüstü isə öz işindəydi, ağ lopa buludlar kimi bir yerdə dayanmayaraq qorxunc görkəmi ilə hamını vahiməyə salırdı. Kənardan durub tüstunu müşahidə eləyən həmin sıravi işçilər qorxa-qorxa tüstyə baxıb, bir nəticə hasil etməyəndən sonra ordan uzaqlaşıb üz qoydular hərə öz rəisinin kabinetinə. Hər kəs öz gördüyü gözüylə, başa düşdüyü bir anlayışla baş vermiş hadisəni öz rəislərinə izah etməyə çalışdılar.