böyük musiqiçilər kateqoriyası üzrə məqalələr

Azərbaycan ifaçılıq sənətinin görkəmli nümayəndəsi Rəşid Behbudov illərdir aramızda olmasa da, səsi həmişə bizimlədir. O, sadəcə müğənni, musiqiçi deyildi, millətini, yurdunu ürəkdən sevən böyük vətəndaş, ictimai xadim idi. İstedadı sayəsində şöhrət çox erkən onun ünvanını tapmışdı. Bu hələ heç bir müğənniyə nəsib olan səadət deyildi ki, bioqrafiyasında çoxlu sayda fəxri adlar, təltiflər olsun: Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, SSRİ xalq artisti, SSRİ və Azərbaycan Dövlət mükafatları laureatı, Lenin ordeni, Qırmızı Əmək Bayrağı, Xalqlar Dostluğu ordenləri ilə təltif olunmuş Rəşid Behbudov xarici ölkələrin bir sıra dövlət mükafatlarına da layiq görülmüşdü. Dağıstanın xalq artisti, Gürcüstanın əməkdar incəsənət xadimi kimi fəxri adlar da almışdı. 1946-cı ildə «Stalin» mükafatı ilə təltif edilmişdi…

Azərbaycan mədəniyyətinin nadir simalarından sayılan, Şərqdə ilk operanın yaradıcısı Üzeyir Hacıbəyli musiqi sahəsindəki xidmətləri ilə yanaşı, qüdrətli qələm, parlaq istedad sahibi olub. O, Azərbaycan musiqisinin inkişafı üçün bir tərəfdən gözəl əsərlər — operalar, operettalar yaradırdı, romans, kantata, müxtəlif simfonik əsərlər, mahnılar bəstələyirdi, digər tərəfdən isə ölkəmizdə musiqi təhsilinin təşkili üçün gənc kadrların yetişməsinə çalışır, bu sahədə müxtəlif kollektivlərin formalaşmasına can atırdı. Bu səbəbdən də görkəmli bəstəkar və musiqi nəzəriyyəçisi kimi geniş şöhrət qazanan Üzeyir Hacıbəyli, eyni zamanda görkəmli ədib, böyük jurnalist idi.

1875-ci ilin martında Parisdə tanınmış fransız bəstəkarı Jorj Bizenin ispan yazıçısı Prosper Merimenin novellası əsasında yaratdığı «Karmen» operasının ilk tamaşası göstərilir. Premyeradan dərhal sonra əsər ətrafında qalmaqallar qopur. «Opera bizim mənəviyyatımızı pozur», — deyə əksər tənqidçilər əsərin baş qəhrəmanı Karmenin azadsevər xasiyyətini, onun cəmiyyətin qayda-qanunlarına etinasızlığını yolverilməz, qeyri-tərbiyəvi bir hal kimi qiymətləndirirlər. Operanın ispan milli folklorundan bəhrələnmiş, canlı, səmimi musiqisi isə sadə, hətta kobud elan olunur. «Opera həyatı olduğu kimi təsvir edir» — Bizeni müdafiə edən qüvvələrin bu şüarı əsər barədə mənfi rəyləri dəyişdirə bilmir və nəticədə «Karmen» səhnədən çıxarılır. Bu zərbəyə tab gətirməyən 36 yaşlı bəstəkar premyeradan üç ay sonra vəfat edir.

Viktor Robertiviç Çoy (Виктор Робертович Цой) — 21 iyun 1962- ci ildə Sankt-Peterburqda (o vaxtda Leninqrad) mühəndis Robert Maksimoviç Çoy və müəllimə Valentina Vasiliyevnanın ailəsində dünyaya gəlib. O 1969-cu ildə anasının işlədiyi məktəbdə, 1 ci sinifə gedib. 1974-cü ildən 1977-ci ilə qədər rəssamlıq məktəbində oxuyur.

Orta məktəbdə 8-ci sinifi və rəssamlıq məktəbini bitirdikdən sonra V. Sevorov adına rəssamlıq məktəbinə daxil olur. Valideyinlərinin istəyi onu rəssam etmək idi. 1976-cı ildə müğənni və yazıçı M. Paşkola görüşündən sonra onun bütün planları dəyişdi. M. Paşkovla gələcəkdə «Palata №6» qrup yaradacaqlar.

Viktor Çoy 1981-ci ildə «Qarin ve Qiperboloidlər» adlı qrup yaradır. Qrupa Viktor Çoy, Aleksey Rıbin, Oleq Valinskiy daxil idi. Bu illərdə onun rəssamlıq və musiqiylə münasibəti dərinləşir. 1981-ci ilin noyabrında qrup böyük uğurla Leninqrad rok-clubunda cıxış edirdi. Qrup «Kino» adı ilə 1982-ci ilin yazında «45» adlı özünün ilk albomunu buraxır.

1983-cü ildə qrupun üzvləri dəyişir, artıq ora Viktor Çoy, Yuriy Kasparyan, Aleksandr Titov və Qeorqiy Quryanov daxil idilər. Qrupun üzvlərinin dəyişilməsindən iki ay sonra qrup Leninqrad rok-festivalının lauriyatıdı. Bu böyük uğur idi. Bundan sonra qrup özünün məhşur «Naçalnik Kamçatki» («Kamçatkanın rəyisi») adlı albomunu buraxdı. 1985-ci ildə «Eto ne lubov» («Bu sevgi deyil») adlı daha bir albom buraxdılar. Bu albom Leninqradda çox sürətlə yayılırdı.

Xoşbəxtliyin haqqını göz yaşlarıyla vermək lazımdır.

Mən hamı üçün oxumuram, hər kəs üçün oxuyuram.

Mən hər gecə azı 500 dəfə sevgidən ölürəm.

Dinləyicilər istedadlı olan günlər həyat çox gözəl olur.

Artistlə publika görüşməməlidir. Pərdə düşən kimi aktyor sehrli çubuğun hərəkətilə ani olaraq yoxa çıxmalıdır.

Sevgi yoxa çıxanda onu ya qızdırmaq, ya da tullamaq lazımdır. Bu, sərin yerdə saxlanılası ərzaq deyil.

Sevgi yanğından sığortalanmır.

Mən sevgidən ölmürəmsə, mən ölməyə bir şey tapmıramsa, bax onda mən can verməyə hazıram.

Həyat ən yaxşı özünü öldürmə vasitəsidir.

Mən istəyirəm ki, «Etiraf»ımı oxuyanlar Mariya Maqdalenaya dedikləri kimi mənə də «o bağışlanacaq, çünki o sevirdi» desinlər.

Jorj Bize evə daxil olur və gördüyü səhnədən yerindəcə donur: evdə mebel yox idi, xalçalar da satılmışdı. Anasının xəstəliyi evə kədərlə bərabər, yoxsulluq da gətirmişdi...

Onu ağsaçlı və solğun bənizli atası qarşıladı: “Oğlum, Allaha şükür ki, gəldin. Onun yanına get, səni gözləyir...”

Ananın otağı qaranlıq idi, çarpayının yanında iki şam yanırdı. Jorj çarpayıda əyləşib, anasının isti əllərini ovcuna aldı: “Salam, ana”. Oğlunu tanıyan ananın gözlərinə parıltı gəldi: “Çatmadım. Sənin triumfunu görə bilmədim. Yadında saxla, sən Aleksandr Sezar Leopoldsan. Səni Tanrı göndərib. Dahi insan olacaqsan və sən mənim oğlumsan...”

Uşaqlıq...
Jorj on yaşından konservatoriyada oxumağa başlayır. “İstedadını boş yerə xərcləməyinə icazə verməyəcəm” — anası ona söyləyirdi. Jorj artıq bilirdi: onu yedirdəcəklər, daha sonra otağa salıb ağzını bağlayacaqlar, yorğunluqdan yuxu tutana qədər pianinoda çalacaq .
Jorj dərslə məşğul olmağa qarşı deyildi. Ona atası, oxu müəllimi və professional pianoçu anası ilə vaxt keçirmək maraqlı idi. Dörd yaşında o artıq notları əzbər bilirdi və fortepianoda çalmağı bacarırdı. On yaşı olmağına iki həftə qalmış o, Paris konservatoriyasına daxil olur. Jorj üçün uşaqlığı başlamamış bitmişdi. On üç yaşında o, musiqi bəstələməyə başladı – valslar, mahnılar və “Həkimin evi” adlı kiçik komediya operasını yazdı. Anasının gözlərində o, dahi idi. Bəzən Jorj bezirdi, ancaq o, bir şeyi də anlayırdı: anasının inadkarlığı və onun istedadı öz nəticəsini verir. Jorj ədəbiyyatı çox sevirdi, imkan düşən kimi, əlinə kitab alıb sakitcə bir küncə çəkilirdi.

Görkəmli Norveç bəstəkarı, pianoçusu, dirijoru və musiqi xadimi Edvard Qriqin sənətə gəlişi bu kiçik Şimali Avropa ölkəsinin tarixində baş verən mühüm dəyişikliklərlə üst-üstə düşür. Uzun müddət İsveçin tabeliyində olan Norveçdə 1814-cü ildən etibarən milli-azadlıq hərəkatı başlayır. Təbii ki, ədəbiyyatda və incəsənətdə Norveçin tarixi keçmişinə, xalq sənətinə, adət və ənənələrinə xüsusi maraq oyanır. Edvard Qriq də Almaniyada Leypsiq Konservatoriyasında təhsili zamanı qazandığı yüksək peşə qabiliyyətini doğma musiqi mədəniyyətinin inkişafına, onun ümumavropa səviyyəsinə çıxmasına həsr edir. Norveçin sərt, lakin eyni zamanda səfalı, şairanə təbiəti, xalqının təmkinli, səmimi xasiyyəti, gözəl mahnıları, hərarətli rəqsləri Qriq musiqisinin tükənməz qaynaqlarıdır.

Macar musiqisinin klassiki Ferens List həm görkəmli bəstəkar, virtuoz pianoçu, məharətli dirijor, həm də həssas pedaqoq, fəal musiqi-ictimai xadimi və nəhayət, gözəl ədəbi qələm sahibi kimi tanınmışdır. Çoxşaxəli fəaliyyətinin, demək olar ki, bütün sahələrində List böyük nailiyyətlər əldə etmiş, müasirləri tərəfindən qəbul olunmuş və layiqincə qiymətləndirilmişdir.

Hələ uşaq ikən Macarıstanı tərk edib ömrünün əsas hissəsini Fransa, Almaniya və İtaliyada keçirmiş List doğma vətəni ilə əlaqəsini heç zaman itirməmişdir. Fortepiano üçün yaratdığı məşhur «Macar rapsodiyaları», «Macarıstan» simfonik əsəri bu fikrin əyani sübutudur. Ümumiyyətlə, List musiqisinin ruhu, onun təravəti macar folklorundan, özünəməxsusluğu ilə seçilən milli mahnı və rəqslərdən bəhrələnir. 1875-ci ildə Budapeştdə yaratdığı Musiqi Akademiyasında bəstəkar Macarıstanda milli musiqi kadrlarının yetişdirilməsi üçün var-gücü ilə çalışır.

İtalyan musiqisi sərhəd tanımır — o, gözəldir, incədir, o, həyatın bir parçası, bəlkə, elə özüdür...

 Adriano Çelentano, Toto Kutunyo, Albano, Rikkardo Foli, Pupo, Ricchi e Poveri, Nino D’Ancelo, Laura Pauzini və daha onlarla əvəzedilməz səs — italyan səsi, ruhu… Bu gün isə onlardan biri — Eros Ramazzotti barədə danışacağıq...

Ya musiqi, ya futbol...
Eros Ramazzotti: “Yuventus” klubuna azarkeşlik edirəm. Uşaq ikən professional futbol klubunda oynayırdım. Məşqçilər heç də pis oynamadığımı söyləyirdilər. Professional futbolçu ola bilərdim, lakin futbol və musiqi arasında seçim etməli oldum, musiqini seçdim”.

Bu yaxınlarda 50 yaşını qeyd edəcək yaraşıqlı italyan ifaçısı Eros Ramazzotti artıq otuz ildir ki, səhnədədir, fəqət günü bu gün də onun ulduzu parlayır, o sevilir, onun fərqli ifa tərzinə, musiqisinə tələbat var…

 Vətənsiz bir İnsan — Fərid Fərjad
Anaların uşaqlarına layla deməsi, insanların ölülərinə ağı deməsi qadağandı. Çünki 1979-cu il inqilabında Xomeyni İranı musiqisiz buraxdı. Fərid Fərjadı musiqisiz və vətənsiz buraxdığı kimi. Dünyaca məşhur virtuoz, inqilabdan sonra musiqi haram qılındığı üçün vətənini tərk etmək məcburiyyətində qalır və səssizliyə tərk edilmiş xalqını 34 ildi qəlbində yaşadır.

Onun musiqilərində hüzn var, şərq insanı hüznlüdür. O duyğuların yaranmasında kralların, imperatorların da payı var. Şərq xalqları yüz illər boyu istibad və zülmə məruz qalıb. Şərqdə həmişə müharibə vardı. İnsanlar basqı altındaydı. Hüzn, hicran, ayrılıq Şərqdə bir yaşam tərzidir. Şərq insanı duyğularıyla yaşayır. Bu 30 il ərzində elə bir aclıqla tərbiyə edilir ki xalqım. Yalnızca çörəyə yox, duyğu, əyləncə, sənət, kinoya mənim xalqım acdı. Çünki yaradıcı bir şeyə icazə verilmir. Skripka çalan bir sənətçisini ölkəyə buraxmayan bir ölkə necə azad ola bilər.

Fərid Fərjad modern musiqi ilə qəlbini birləşdirir. Avropada buna hüzn yox, duyğu deyirlər. Skripka Fərjadin duyğularıyla, ürəyi ilə dinləyicilərin qulağına, ürəyinə yol tapır. Fərjad bir əlaqə yaradır. O bir vasitəçidi.