islam dininin əsasları kateqoriyası üzrə məqalələr

Məkkənin içində yerləşdiyi Ərəbistan Yarımadası, yer qabığının meydana gəlməsi əsnasında sanki bir əl tərəfindən bir paxlava dilimi kimi yerindən oynadılmış, okean bu dilimin kəsişmə xətlərinə girmiş kimi, iki körfəz arasında [Akabe və Fars Körfəzi] səhralarla örtülü bir quru parçasıdır. Yarımadanın şərqi alçaq, qərbi isə yüksəkdir. Bu halı ilə bir az yana çevrilmiş paxlava dilimini xatırladır.
İsti bu yarımadanın qədəridir. Bu torpaqların çox az qismi istisna, yer dəmir, göy misdir. Yarımadanın şimal — qərbi boyunca dünyanın ən böyük səhralarından biri uzanır gedir: Nufud səhrası. Səhra bir qum okeanıdır. Çılpaq, yalnız və ürküdücü. Adı belə dilə gəldiyində dodaqlar qovrulur. Səhra bədəvisinin yandırıcı istidə həftələrcə sürən tənha səfərində rast gəldiyi tək bitki növü olan tikanlı «həmd» kollarından başqa həftələrcə heç bir yaşıllığa rast gəlinmədən getmək mümkündür. Hərdən bir əsən yandırıcı səhra küləyi, yolçusunu sərinlətmədiyi kimi ilk anda fərq edilməz bir zərəri də vardır. Səhra qum təpələrini bu külək təxminən gündə bir metrə qədər sanki bir okean dalğası kimi sürüyər. Getdiyinizdə keçdiyiniz bir təpəni dönüşünüzdə yerində tapa bilməməyiniz nadir hal deyil.

Kainatda var olan hər bir şeyin hərəkətli olduğunun, təvafdan daha gözəl bir ifadəsi ola bilməz. Atomdan kiçik olan parçacıqlardan atoma, atomdan planetə, planetdən ulduza, ulduzdan qalaktikaya, qalaktikadan qalaktikalar aləminə, xülasə mikrodan makroya hər bir şey təvaf halındadır. 
Materializmin qanunlarından olan mexaniki və sabit kainat təsəvvürü, kvant qanununun kəşfiylə tarixə qarışdı. Bilirik ki, kainatda hər şey təvaf halındadır. Elektron atom nüvəsini təvaf edir. Elə təvaf edir ki, tutulmur. Qan ürək mərkəzli insan bədənini təvaf edir. Əgər qan bu təvafını bir müddət dayandırsa, insanın bu dünyadakı qonaqlığı sona çatar. Yəni, qanın təvafını dayandırmasının digər adı ölümdür. 
Ay, dünyanı təvaf edir. Dünya, günəşi təvaf edir. Günəş, sistemiylə birlikdə aid olduğu qalaktikanın mərkəzini təvaf edir. Samanyolu qalaktikası bilinməyən bir mərkəzi [öz Kəbəsini] təvaf edir. Xülasə zərrədən kürrəyə hər şey təvaf halındadır. Əgər cahanşümül təvaf bir an dayansa, kainat sanki ürəyi dayanan bir bədən kimi məhv olacaq, öləcək.

Rəsulullahın Zilhiccənin səkkizinci günü [tərviyə günü] Minada qonaq qaldığı yer Məscidi Hayf idi. Hələ Mədinədə ikən Həzrəti Əbu Bəkrə orada fasilə verəcəyini söyləmişdi.
Həcc səfərinin ilk günü olan Tərviyə günü, yəni Qəməri aylardan Zilhiccənin 8-ci günü məhşər Minada başlayır. Rəsulullahın «Həccinizin mənasiqini məndən öyrənin» dediyi yerdən. Mina ilk dayanacaqdır. Məhşər yolunda bir məktəbdir, həcc məktəbi. Həccin məlumatı orada öyrənilir. Bilənlər, öyrəndiklərini orada bir də nəzərdən keçirərlər. Bu Həzrəti İbrahim və İsmayılın duasını yeniləmək mənasını verir: «Ey Rəbbimiz bizi sənə təslim olanlardan et! Soyumuzdan da davamlı sənə təslim olacaq öndər topluluqlar var et! Bizə necə qulluq edəcəyimizi göstər və bizi bağışla. Heç şübhə yoxdur ki, Sən tövbələri çox qəbul edən, rəhmətlə rəftar edənsən'.» [2.128]

Əslində bu həccin rəsmi olaraq başladığının da işarəsidir. «Mənasiqinizi məndən öyrənin» (Beyraqi 5/125, 9307) deyən Həzrəti Peyğəmbər həccdə üç yerdə ümmətə xitab etmişdir. İlk xütbəsini Zilhiccənin yeddinci günündə Məkkədə, günorta namazından sonra Kəbədə vermişdir. Digərlərindən fərqli olaraq bu xitabda biri dini digəri siyasi olmaq üzrə iki xütbə yerinə, tək xütbəylə kifayətlənmişdir.
Əslində bu xitab həccin siyasi tərəfini təmsil edən universal bir məlumat idi. Bu məlumat İslam Ümmətinin lideri tərəfindən verilər. O yoxdursa, onun tərəfindən vəzifələndirilən «həcc başçısı» bu vəzifəni icra edər. Hicrətin 9-cu ilindəki həccdə də belə olmuşdur. Hicrətin 8-ci ilində Məkkə fəth olunmuş, 9-cu ilində Rəsulullah Həzrəti Əbubəkri öz yerinə vəkil təyin edərək «həcc əmri» elan etmişdir. Həzrəti Əbubəkr həccin siyasi tərəfini icra etmiş, bunun sayəsində o ilki həcc bir ümmət konqresi olma funksiyasını yerinə yetirmişdir.

Əlini qolunu yelləyərək beləcə Hərəm bölgəsinə girə bilməzsən. Hələ Adəm olmadın, halbuki adam olmağın əvvəl Adəm olmağından başlayır. Möhtərəm qılınmış bir torpağın sərhədindəsən. Bu sərhədlərə mikat deyilir. Unutma ki, bu sərhədlər, mələk Cəbrayıl vasitəsilə Allah tərəfindən təyin olunmuşdur. Mikatı məhşərin sərhədi də saya bilərsən. Yola hansı texniki vasitə ilə çıxarsansa çıx, hökmən sənə ən yaxın mikatta məhşər paltarını geyinməlisən. 

Qadınsansa, hərəm bölgəylə kişidən daha harmoniksən. Çünki qadın da eynilə bu bölgə kimi «hərəm»dir, «məhrəm»dir. Yəni toxunulmazlığı vardır, «möhtərəm»dir. Belə ki, əlini və üzünü mütləq açmalı, özünü tanıtmalısan. Yüzün nə qiyməti var, maskaların bir-bir düşdüyü bir məhşərə gedirsən. 
Paltarın sadə olmalı, kəfəni xatırlatmalıdır. Bəzəkdən və zinətdən uzaq dayanmalısan. Unutma ki, bədənin arxa plana keçirildiyi, ruhun önə çıxarıldığı bir məhşərdəsən. Və yenə xatırla ki, ruhun cinsiyyəti yoxdur.

Həcc ibadətini diriltməyə həccin klassik tərifindən başlamaq lazımdır. Həcc üçün deyilən klassik təriflərdə «gedə bilmə imkanı» vurğulanaraq, bunda məqsədin maddi imkan olduğu açıqlanır. Halbuki həccin tərifi verilərkən, Ali İmran surəsinin 97-ci ayəsinə istinad edərək əvvəlcə bu fərzin ümumiliyi vurğulanmalıdır. Ayədə keçən «ona bir yol tapa bilən» ya da «ona yol tapmağa gücü çatan» cümləsindəki səbil [«yol»] da, yalnız maddi imkana reduksiya edilməməlidir. 
Elə kasıblar vardır ki, pulu olmadığı halda həccə getmə imkanları yaranır və arzu etdikləri üçün bu ibadəti asanlıqla icra edə biləcəkləri fürsətlər meydana çıxır. Bu günə qədər olunan klassik həcc tərifləri, belə fürsətləri inkar edən və iqtisadi baxımdan zəngin hesab olunan insanlara xitab edən iqtisadi təriflərdir. Maddiyyatı ön plana çıxaran bu tərifə rəğmən Müsəlman ölkələrdən bir çox insanlar hər fürsəti qiymətləndirərək bu fərzi icra etmək üçün qanuni hər yola baş vurmaqda və israr etməkdədirlər.

İnsanın, insanlığın və təbiətin xüsusiyyətini pozan müasir ağılsızlığa qarşı, iman mərkəzli yeni bir həyatın inşası zəruridir. Bu zərurət yalnız Ümməti Məhəmmədin xilası üçün deyil, insanlığın və hətta təbiətin və exo sistemin salamatlığı üçün də keçərlidir.

İnsanüzlü bir həyatın yenidən inşası üçün yeni bir cəmiyyətin inşası şərtdir. İnşa ediləcək bu yeni cəmiyyətin vəzifəsi yer üzündə tövhid və ədaləti yenidən təsis etmək olacaq. Bu keyfiyyətdə olacaq bir cəmiyyətin ən böyük xüsusiyyəti digər cəmiyyətlərə analıq edə biləcək ləyaqətdə olmasıdır. Quran, məhz bu cəmiyyətə "ümmət" adını verir. Ümmət, yəni kəlmə mənası ilə «ana cəmiyyət». İnsanlığa ana kimi yar olan, onları şəfqət və mərhəmətlə qucaqlayıb səadətə çağıran, bir xoşbəxtlik simvolu kimi ürək — ürək insanlığa hüzur daşıyan, onlara azadlığın və ədalətin həqiqi qapısını göstərən bir cəmiyyət. Qula qulluğu yox edib Allaha qulluğa çağıran, insanlığın dəyişməz dəyərlərinin o biri adı olan İslam ilə məxluqatın şərəf siyahısında ilk sırada olan insanı görüşdürən bir cəmiyyət.

Həcc, bir sözlə möhtəşəm ibadət! Ehtişamı (Cəlal, möhtəşəmlik, əzəmət), mənasında deyil, mahiyyətindədir, yəni daşıdığı ruh və saxladığı potensialda gizlidir. Əgər həcc ibadəti itirdiyi ruhuna yenidən qovuşsa, içində daşıdığı potensial özünü büruzə verəcək və bu insanlıq üçün bir «bası ba'dəl — məvt» [yenidən diriliş] müjdəsi olacaq. 
Həcc, Quranın dili ilə, «Allahın simvollarından» [min şə'airillah] ibarət olan bir ibadətdir. Hər kəs bilir ki, hər simvolun simvollaşdırdığı bir həqiqət var. Daşıdığı həqiqətləri bir tərəfə buraxıb simvollara sarılmaq, əvvəlcə insanı öldürüb sonra cəsədinə sarılmağa bənzəyir. Bax, həcc ibadətini möhtəşəm edən ruh və potensial dedikdə bunu nəzərdə tuturduq. Yaxın zamanlara qədər həccə dəvəylə, atla gedərlərmiş. İndi avtomobillərlə gedirlər. Ərafata dəvəylə çıxarmışlar. Müzdəlifəyə, Minaya dəvəylə gedərmişlər. Ərafata, Müzdəlifəyə, Minaya gedən dəvə ya avtomobillə, onlara minən insan arasındakı fərq şüur fərqidir. Ona görədir ki, dəvə və avtomobil hacı olmur, nəyi nə üçün etdiyini dərk edən insan hacı olur.

Ayların on ikincisi və hörmətli aylardan, "əşhurul-hurumun" ikincisi Zilhiccədir.Qaynaqlardan məlum olduğu kimi Qurban bayramı da daxil olmaqla Zilhiccə ayı, mübarək ayların ən mühimləri arasında yer almaqdadır. Əshabələrdən İbn Abbas (r.a) Peyğəmbərdən (s.a.s) bu ayla bağlı aşağıdakı hədisi nəql etmişdir: Peyğəmbər (s.a.s) Zilhiccənin ilk on günündə edilən ibadətlər digər aylarda edilən yaxşı əməllərdən, Allah nəzdində daha məqbuldur buyurunca orada olanlar; Ya Peyğəmbər (s.a.s) Allah yolunda edilən cihad da Zülhiccədə edilən ibadətdən daha sevimlimidir? dedilər. Peyğəmbər (s.a.s) bəli cihad da. Yalnız malını, canını təhlükəyə qoyaraq cihada çıxıb dönməyən (şəhid olan) kimsənin cihadı bundan daha fəzilətlidir buyurdu. (Təcrid, III, 188) 
Zilhiccənin səkkizinci gününə «tərviyyə günü», doqquzuncu gününə "Ərəfə günü" Qurban bayramı gününə ( onuncu gününə) «Nəhr günü» ondan sonrakı üç günə də «Təşriq günləri deyilmişdir. 

Həsrətlə gözlənilən Həcc ziyarətinin başlanmasına barmaqla sayılacaq günlər qalıb. Ziyarətçilər bu məsuliyyətli ibadətin həyəcanını lap dərindən hiss edir və səfər üçun yol hazırlıqları ərəfəsindədirlər. Lakin gəlin Ömərin oğlu Abdullahın (r.a) bir sözünü yada salaq: «Yola çıxanlar çoxdur, Həcc edənlər isə azdır.» 

Allah təala Öz lütfündən bəxş edib kimlərəsə Həcc ziyarətini nəsib etmiş, kimlər isə çalışsalar da getmək nəsib olmamışdır. Uca Rəbbimiz Ona yaxınlaşmaq, ibadət və itaət yoluna çıxmağı kiməsə nəsib edibsə, onu həm sevir həm də imtahan edir. Kimsə bu sevgiyə uyğun layiqincə hərəkət edir, Uca Rəbbinə yaxınlaşmaq üçün ən uyğun üslublardan istifadə edir, kimlərsə bu sevginin və mərhəmətin qədrini bilməyərək imtahandan keçə bilmirlər.