Ədəbiyyat kateqoriyası üzrə məqalələr

italyan yazıçısı Susanna Tamaronun 1994-cü ildə qələmə aldığı "Ürəyinin çağırdığı yerə get” əsəri uzun müddət İtaliyanın kitab satışında birinciliyi qoruyub saxlamışdır. Əsər nənənin nəvəsinə məktubları şəklində tərtib olunmuşdur. ABŞ-a oxumağa üz tutan nəvəsinə özünün və qızının hərəkətlərini başa salmağa çalışan nənə, hər gün məktublar yazıb saxlamaq qərarına gəlir ki, ölümündən sonra bütün sirrlər həqiqətə qovuşsun.

Əsərdən seçilmiş hissələr

Onu nə zaman əkdiyimizi xatırlayırsanmı? On yaşındaydın və artıq «Kiçik şahzadə»ni oxumuşdun. O kitabı sənə sinifdən-sinifə keçməyin münasibətiylə hədiyyə olaraq almışdım. Hekayəyə heyran olmuşdun.

***

Başqaları kimi bir qız olduğunu düşünərək səni həvəsləndirmək üçün gözəl it cinsləri göstər və deyirdi: «Bu Cockerə bax, ya da bu Lassiye necədir?» Sənsə donuz kimi səs çıxarır və onu dinləmədən gedirdin.Qadının təəccübdən üzünün ifadəsinin necə dəyişdiyini xatırlayırsanmı? Heç cür təsəvvür edə bilmirdi ki, belə eybəcər bir itə sahib olmaq istəyirsən. Həqiqətən də Busk balaca idı, amma balaca olmasına baxmayaraq dünyanın bütün cinslərinin xüsusiyyətlərini daşıyırdı. Qurd kimi başı, ov iti kimi sallaq və yumşaq qulaqları, nazik ayaqları, tülkü kimi quyruğu, doberman kimi qara tükləri vardı. 

***

Heç nə yox, təpəyə, ucaya qalxmaq uğrunda mübarizə insan qəlbini doldurmaq üçün kifayətdir. Odur ki, Sizifi gərək bəxtiyar sanasan. Allahlar Sizifə cəza kəsdilər ki, o, azman bir daşı dağın kəlləsinə qaldırsın, daşsa ora çatar-çatmaz təzədən üzüaşağı yuvarlanmış olsun. Allahlar ona da əmin idilər ki, yer üzündə xeyirsiz və hədər zəhmət qədərincə ağır cəza yoxdur.

Homerə inanmış olsaq, Sizif bəndələrin ən ağıllısı, ən tədbirlisiymiş. Ancaq başqa bir mənbəyə görə, onun əlindən qarət də gəlirmiş. Burada bir ziddiyyət görmürəm. Sizifin cəhənnəmin əbədi zəhmətkeşi olması barədə çatan bir söz deyir. Hər şeydən əvvəl onu allahları saya almadığına görə qınayıblar. Sizif onların sirlərini aləmə bəyan eləyirmiş. Asopun qızı Eginanı Yupiter qaçırıbmış. Atası qızın birdən-birə yoxa çıxdığına mat qalıb öz dərdini Sizifə danışır. Sizif də qızın başına gələni bilirmiş, şərt qoyur ki, əgər Asop Korinf qalaçasına su versə, onun işinə yarımağa hazırdır. Sizif göylərin qəzəbli ildırımından yer üzündəki suyun bərəkətini üstün saydı. Bunun cəzası cəhənnəm əzabı oldu. Homer orasını da deyir ki, Sizif, sən demə, Ölümün özünü qandallayıbmış. Pluton öz səltənətinə çökən kimsəsizliyə və sükuta göz qaldırıb baxmağa dözmürmüş. Onda müharibə allahını göndərir ki, Ölümü onun qəniminin çəngindən xilas eləsin.

O vaxt Corc Villard hələ yeniyetmə bir oğlan idi. Alisa Hindmanın isə iyirmi yeddi yaşı vardı. Və bu iyirmi yeddi yaşlı qadın bütün ömrünü Vinesburqda yaşamışdı. O, Vinney parça mağazasında işləyir və ikinci dəfə ərə getmiş anası ilə birgə ömür sürürdü.

    Alisanın ögey atası içki düşkünü olan bir fayton rəngsazı idi. Onun da nə zamansa qələmə alınacaq maraqlı bir həyat hekayəsi var.

     İyirmi yeddi yaşlı Alisa hündürboy, incə bir qız idi. Onun başı bir qədər böyük görsəndiyindən,  bədəninin gözəlliyinə azca kölgə salırdı. Çiyinləri bir az qabağa çıxmışdı. Saçları kimi gözləri də qəhvəyi rəngə çalırdı. Təbiətcə çox sakit qız idi, amma onun bu sakit görkəmi arxasında qəribə bir çılğınlıq gizlənirdi.

    Alisa işləməyə başlamazdan əvvəl, hələ on altı yaşı olanda cavan bir oğlan ilə görüşürdü. Ned Kru adlı bu oğlan yaşca Alisadan böyük idi. Corc Villard kimi o da “Vinesburq qartalı” qəzetində işləyirdi və artıq neçə vaxt idi ki, hər axşam Alisa ilə görüşməyə gedirdi. Onlar şəhər küçələri boyunca ağaclar altında gəzişər və gələcək həyatlarından, qurduqları xəyallardan danışardılar. Alisa o vaxtlar çox gözəl idi və bir dəfə Ned onu qolları arasına alaraq öpmüşdü. Ned həyəcanlanmış, düşünmədən nəsə qarmaqarışıq bir-iki kəlmə söz də demişdi. Alisa isə həmin an bütün utancaqlığını, bütün çəkingənliyini özündən uzaqlaşdırıb hisslərinə təslim olmuşdu.

Böyük şair və fikir adamı Nizaməddin Mir Əlişir Nəvai 1441-ci ildə Herat şəhərində (indiki Əfqanıstanda) dünyaya göz açıb. İlk təhsilini Əlişir Xorasanda və Səmərqənddə alıb. Hələ gənc yaşlarında türk və fars dillərində yazdığı gözəl şehlərlə o, bir şair kimi şöhrət qazanıb. Mədrəsədə təhsil aldığı illərdə Əlişir şahzadə Hüseyn Bayqara ilə yaxın dostluq qurur. Dostu taxt-taca yiyələnəndən sonra Əlişirə sarayda əvvəlcə möhürdar, daha sonra isə vəzir vəzifəsi və əmir titulu verir. Ədalətə hədsiz bağlılığı üzündən onu gözü götürməyən saray əyanlarının və dövlət məmurlarının sayı durmadan artır. Hətta ona qarşı hiylə və iftiralar o həddə çatır ki, şah tərəfindən Əlişir ən ucqar əyalət sayılan Əstərabada vali təyin olunur. Təxminən bir il bu ucqar bölgədə çalışandan sonra o, dövlət işindən könüllü istefa verərək, 1488-ci ildə doğma şəhərinə dönür və ömrünün qalan hissəsini yalnız bədii yaradıcılığa həsr eləyir. 1501-ci ilin yanvarında Əlişir Nəvai doğma Herat şəhərində bu dünyaya gözlərini əbədilik yumur.

Onun yaradıcılıq üslubunun və hərtərəfli dünyagörüşünün formalaşmasında yaxın dostu, farsca yazıb-yaradan görkəmli sufi ustadı və şair Əbdürrəhman Caminin rolu danılmazdır. Ömrünün yetkinlik çağlarından sufiliyin Nəqşbəndiyyə təriqətinə üzv olan, şeyx Əhrara (tam adı — Ubeydullah ibn Mahmud ibn Şihabəddin Əl-Hüseyni əl-Daşkəndi əl-Əhrardır, 1490-cı ildə vəfat edib) müridlik edən Cami şeyx mövqeyinə yüksələndən sonra Əlişir Nəvaini də özünə mürid seçir və sufiliyin əsaslarını ona öyrətməyə başlayır.

2-ci hissə …

Köməkçi hеç nə аnlаmаsа dа müstəntiqin аrdıncа kitаbхаnаdаn çıхdı. Оnlаr bаğı kеçib еvə yахınlаşdılаr. Müstəntiq həyətdəki pоlislərə nəsə tаpşırıb еvə kеçdi. Ikinci mərtəbəyə  qаlхаn mərmər pilləkənlərin sаğ tərəfində üç qаpı vаrdı. Müstəntiq birinci qаpını köməkçisinə göstərib dеdi: — Dеyəsən burаdı. Vаqif müəllimin müаvini gеcə bu оtаqdа yаtıb.
— İçəri bахаq?- köməkçi tərəddüdlə sоruşdu. — Mütləq.
Qаpı örtülü оlsа dа, аçаrlаnmаmışdı. Müstəntiq qаpını yаvаşcа аrаlаdı və оnlаr içəri girdilər. Bu, оn bеş-оn аltı  kv/m-lik səliqəli bir оtаq idi. Içəridə iki çаrpаyı, bir stоl və bir nеçə stul vаrdı. Küncə tеlеvizоr dа qоyulmuşdu.
Müstəntiqin dаlıncа içəri girən köməkçi üstü yığışdırılmаmış çаrpаyıyа işаrə ilə dеdi: — Hə, müаvin yəqin gеcə bu çаrpаyıdа yаtıb.
-Bir аz pаuzа vеrib sоruşdu: — Yахşı, оnun burаdа yаtmаğının hаdisəyə nə dəхli vаr ki?
Müstəntiq pəncərəyə yахınlаşıb fikirli-fikirli dilləndi: — İnsаnlаrın hər bir hərəkətinin müəyyən səbəbi оlur. Səbəbsiz hеç nə bаş vеrmir. Əgər müаvin üçüncü mərtəbədə yаtmаqdаn imtinа еdib birinci mərtəbəni istəyirsə, dеməli, burdа bir iş vаr. Bu оtаqlаrın аrаsındа mütləq bir fərq оlmаlıdır.
— Ахı, mən yuхаrıdаkı yаtаq оtаqlаrını dа gözdən kеçirmişəm. Dеmək оlаr ki, bu оtаqdаn hеç fərqi yохdur, еyni mеbеl, еyni kоndisiоnеr, tеlеvizоr. Bəlkə gеdib еlə müаvinin özündən sоruşаq ki, niyə yuхаrıdа yаtmаq istəməyib?
Müstəntiq еtirаz еlədi. — Qətiyyən. Sоnrа еlə bilər ki, оndаn şübhələnirik. — Bəs оndа nə bilək ki, müаvin nəyə görə yuхаrıdа yаtmаq istəməyib?
Müstəntiq köməkçisinin ürəyini üzməkdən ləzzət аlırmış kimi bir аz susdu və nəhаyət dilləndi: — Bu оtаğın yuхаrıdаkılаrdаn fərqi оdur ki, burdаn pəncərəni аçıb həyətə düşmək mümkündür. Pəncərəni аçıb köməkçisini çаğırdı. — Gəl özün bах.

Dahi Puşkin onun yazdığı əsəri xarakterizə edərkən deyirdi ki, hətta ən dünyəvi rus qadınları belə öz vətənlərinin tarixi barədə oxumaq naminə kitaba sarılmışdılar. Bu kitab həmin qadınların da həyatında yenilik idi. Ümumən o, hamı üçün sanki təzə nəfəsə çevrilmişdi. Amerika Kolumb tərəfindən kəşf edildiyi kimi, qədim Rusiya da sanki sözügedən yaradıcılıq nümunəsi ilə birlikdə tapılmışdı. Uzun müddət insanlar o kitabdan başqa heç nə haqqında danışmamışdılar. Puşkinin haqqında bəhs etdiyi əsər «Rusiya dövlətinin tarixi» adlanırdı. Əsərin müəllifi, böyük rus mütəfəkkiri Nikolay Mixayloviç Karamzinindir.

Deyilənə görə, Karamzinin XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərinin Rusiyanın mədəni-ictimai, mənəvi-siyasi həyatında oynadığı rol bir ömürə sığası hadisə deyil. Bu cəhətdən dövrün ən gözəl xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirmiş dahi ədəbiyyat ustadı (şair, tənqidçi, dramaturq, tərcüməçi), müasir rus ədəbi dilinin əsasını qoyan islahatçı, böyük jurnalist, nəşriyyat işinin mahir təşkilatçısı kimi canlanır. Onun şəxsiyyətinə eyni zamanda bədii söz dühası və istedadlı tarixçi obrazları da sığır. Elmdə, publisistikada, incəsənətdə məxsusi iz buraxmış Karamzin Rus ədəbiyyatının qızıl dövrü sayılan Puşkin mərhələsinin kiçik müasirlərinin və ardıcıllarının uğurlarında katalizator rolunu oynaması ilə də yaddaşlarda qalır.

1-ci hissə
Üçbucаq…

Möhtəşəm görkəmli bir qəhrəmаn əjdаhаnı yеrə yıхıb əlindəki хəncəri оnun qаrnınа sохmuşdu. О, fikirləşdi ki bəlkə еlə bunun özü də İlаhi bir işаrəymiş, аmmа rəhmətlik bаşа düşməyib. Sоnrа diqqətini bıçаğın tiyəsindəki о biri nахışlаrа yönəltdi. “Nахışlаr çох gözəl işlənib, lаp Qurаn səhifələrinin, köhnə kitаblаrın bəzədilməsini хаtırlаdır. Lаkin bir-birinə sаrınmış güllər, yаrpаqlаr, qızılı butаlаr və bаşqа nахışlаr kitаb kənаrlаrındа, zərgərlik işlərində dаhа gözəl görünərdi, nəinki bаnk prеzidеntinin еnli sinəsinə sаplаnmış bıçаğın tiyəsində”.
Müstəntiq bunu fikirləşib yаvаşcа bаşını qаldırdı və yаnındа dаyаnmış köməkçisinə bахıb dеdi:
— Dеyəsən  аntikvаr bıçаqdı, burdа düzələnə охşаmır. Yа İrаndаn, yа dа ərəb ölkələrinin birindən gətirilib. Mənə еlə gəlir ki tiyəsi də  qızıldаndı.
Gənc  köməkçi müstəntiq dеyəni prоtоkоlа qеyd еdərkən istintаq qrupunun üzvlərindən biri təngənəfəs hаldа içəri girdi.
— Cənаb müstəntiq, bıçаğın hаrdаn götürüldüyü yеri dеyəsən  tаpmışıq. Müstəntiq cəld аyаğа qаlхdı. — Hаrdаn götürülüb ki?
— Qоnаq оtаğının divаrınа iri bir хаlçа vurublаr. Хаlçаnın üstündə bir nеçə dənə аntikvаr bıçаq, хəncər və tüfəng аsılıb. Bu bıçаğın bir tаyı hələ də оrаdаdır. Yəqin cüt оlublаr. Qаtil birini götürüb, о biri isə qаlıb yеrində… Müstəntiq üzünü köməkçisinə tərəf çеvirib, — Gеdək bахаq — dеdi və qаpıyа tərəf yönəldi.

“Əgər ona qırmızı qızılgül versəm mənimlə rəqs edəcək,” gənc Tələbə yüksək səslə öz-özünə danışdı; “ ancaq bağımda bir dənə də olsun qırmızı qızılgül yoxdur.” Bülbül palıd ağacındakı yuvasından gileyləri eşidib  yarpaqlar arasından  maraqla baxdı.

“Qırmızı qızılgül!” deyə qışqırdı o, gözəl gözləri yaşla doluydu. “ Ah, xoşbəxtlik  kiçik şeylrədən asılıdır! Bütün ağıllı adamların yazdıqlarını oxumuşam, fəlsəfənin hər bir sirrinə bələdəm, ancaq bunlar bəs etmir, həyatım adı bir gülə görə dözülməz olub.”

“Budur, həqiqi aşiq.” Bülbül dedi.  “Heç vaxt görməsəm də gecələr boyu  onun barədə oxuyuram; hər gecə onun hekayəsini ulduzlara danışıram, indi isə onunla qarşılaşdım. Saçları sünbül çiçəyi tək qara, dodaqları istədiyi gül kimi qırmızıdır; ancaq sevdası üzünü  filsümüyü kimi solğunlaşdırıb, qəm isə alnına öz möhürünü vurub.

E Mayer

“Uğursuzluq”
Mən bədənimdəki sərt ağrılardan ayıldım. Gözlərimi açıb tibb bacısının çarpayımın başında dayanmış gördüm.
— Cənab Fudjima, — o dedi – bəxtiniz gətirib, siz iki gün əvvəl Xirosimada baş verən bombardmandan sağ çıxa bilmisiniz. İndi isə siz xəstəxanada, təhlükəsiz yerdəsiniz.
Taqətsizlikdən birtəhər güc tapıb soruşdum:
— Mən haradayam?
— Naqasakidə – o cavab verdi.

Ötən əsrin unudulmaz müğənnilərindən biri olan Marlen Ditrix rus-sovet yazıçısı Konstantin Paustovskinin “Teleqram” hekayəsini oxuduqdan sonra onunla görüşmək istəyir.

Görüş baş tutur. Və bu dəfə adətən qadın və kişi görüşü zamanı adət etdiyimiz etiketin tam tərsi baş verir: Ditrix minnətdarlığını bildirmək üçün yazıçının qarşısında diz çökür. Təbii ki, bu heyrətamiz səhnə fotokameraların da gözündən qaçmır. Bu tarix boyu bir yazıçıya edilən ən gözəl minnətdarlıqlardan biri idi.