Ədəbiyyat kateqoriyası üzrə məqalələr

Qaranlıqdı. Gecəni ürpərdən, qara boşluğun qatran pərdələrini cıraraq əks-səda verən bir zəng səsi eşidilir. Axşamdan başlayan külək bir müddət sanki zəng səsini dinləyir, ani olaraq qanadlarını salıb dayanır, süzür…
Pansionatın binasının beton divarlarını aşan o səs yaxınlıqdakı Cincavat çayının uğultusunu da batırır və bu dəli çayın boz-bulanıq sularına qarışaraq qara bir ilan kimi axıb gedir.
Zəng səsinin ardınca koridorlarda bir qaçışma başlayır. Aşağı mərtəbədən beton döşəməni aramsız döyən taxta ayaqqabı, yalın ayaq səsləri və artaraq uşaq pıçıltılarını udan şkafların qapılarının cırıltıları gəlir.

— Işinizdə nə irəliləyiş var, Professor? — General hövsələsini zorla basıb soruşdu.
— İrəliləyiş? – Professor verilən sualı təkrarladı. O, cavab verməyə tələsmirdi.
— Beş ildi burda — aşağıda işləyirsiz və bu günəcən bir dəfə də olsun sizi narahat eləyən olmayıb. Biz sizə etibar edirik, amma quru sözlərə nə qədər inanmaq olar. Ortaya konkret iş qoymağın vaxtı çatıb.
Generalın səsində təhdid hiss olunurdu və Ka yorğun-arğın əlini yelləyərək gülümsündü.
— Quşu gözündən vurdunuz, General. Mən bir az da gözləməyi düşünürdüm, amma siz məni qızışdırdınız. Mən işi başa çatdırmışam, O artıq hazırdır, — Professor pıçıltıya keçdi, Günəşə and olsun ki, Onu dünyaya nümayiş etdirməyin vaxtı çatıb.
O əlinin işarəsiylə Generalı mağara dəvət etdi. Ka qonağı mağarın ən dərin yerinə apardı. Divarın dar dəliyindən içəri xəfif işıq düşürdü. O, düz, hamar çıxıntı üzərinə qoyulmuşdu.

1725-ci ildə Avropada baş vermiş bir hadisədir bu. Əvvəlindən-axırına kimi həqiqətdir, amma hələ də eşidənlərə xəyal kimi gəlir. Şimali Almaniyada meşəlik vadidə ova gedən adamlar birdən-birə qəribə məxluqla üzləşirlər.
Bu, yarıinsan, yarıheyvan eybəcər bir canlı idi. Diqqətlə baxdıqdan sonra başa düşürlər ki, qarşılarında dayanan 12-13 yaşlarında bir oğlandır. Amma uşaqdan çox qurda oxşayır.
Çılpaq, kirli və təpədən dırnağa qədər tük basmış bir uşaq; davakar, əsəbi, təcavüzə hazır. Dünyaya gözünü açan anda meşəyə atılmış, qurdların arasında böyümüş bir canlı.
Torlarla, silahlarla ram edib tutarlar onu. Əynini geyindirib Hannover hersoqunun hüzuruna apararlar. Lap başda oturdurlar: nə də olsa, fəxri qonaqdır. Stolun arxasında onlarla say-seçmə qonaq vardı – hamısı da nəfəsini tutub oğlanı müşahidə edirlər: “Görəsən, yeməyi necə yeyəcək, insan kimi, yoxsa heyvan kimi?”

Gənc markiza de Rennedon özünü şüşəni dəlib keçən güllətək içəri atıb heç danışmağa başlamamış uğunub getdi. Elə gülürdü ki, gözü də yaşardı. Eynilə bir ay öncə rəfiqəsinə ərinə intiqam almaqdan ötrü, yalnız intiqam almaqdan ötrü, özü də bircə kərə xəyanət etməsi haqqında danışarkən güldüyü kimi. Həm də ki ərinin çox səfeh və qısqanc olduğunu bəhanə gətirirdi.
Baronessa de Qranjeri oxuduğu kitabı divanın üstünə atıb maraq dolu baxışlarla Annetin üzünə dikildi. Amma onu da gülmək tuturdu.Axır ki, soruşdu:
− İndi neyləmisən?
− Ah, əzizim… əzizim… Bu, elə gülməlidir ki… Təsəvvür et… Canım qurtardı! Qurtardı! Qurtardı!
− Necə yəni canın qurtardı?
− Bax belə. Canım qurtardı!
− Nədən?
− Ərimdən, əzizim, canım qurtardı! Mən azadam! Azadam! Azadam!

Detektiv janrının yaranması 19-cu əsrin sonunda yaşamış Amerika yazıçısı Edqar Alan Ponun adıyla bağlı olsa da, ümumiyyətlə dünya ədəbiyyatında detektiv, daha doğrusu, kriminal sücetlərdən bundan əvvəl də kifayət qədər istifadə olunmuşdu (hətta bəzi tənqidçilər Dostoyevskinin məşhur «cinayət və cəza» romanını da klassik detektiv hesab edirlər). Lakin orta əsrlərdə istər Avropa, istərsə də Şərq ədəbiyyatında işlənən kriminal sücetlər daha çox macəraçılıq xarakteri daşıdığından, detektiv bir janr kimi tam formalaşa bilməmişdi. Məhz Edqar Alan Podan sonra Avropa ədəbiyyatında detektiv janrının konkret çərçi-vələri, formaları, qayda-qanunları formalaşmağa başlamış, sonrakı iyirmi il ərzində klassik detektiv janrı öz zirvəsinə çatmışdı. Detektiv janrının klassiklərindən sayılan Artur Konan-Doyl, Hilbert Çesterton, Aqata Kristi, Corc Simenon və s. bu kimi yazıçılar öz əsərlərində klassik detektivin bütün qaydalarını dəqiqliklə işləmiş, təcrübədən keçirmiş, yanrın müxtəlif növlərini yaratmışdılar. Yalnız bundan sonra dünya ədəbiyyatında detektiv ədəbiyyat bir janr kimi qəbul olunmuşdu.

Bütün gecə vedrədən tökürmüş kimi yağış yağmışdı. Günəşin ilk şüaları yaşıl yarpaqların üzərindəki gecədən qalma damlaları ustalıqla buxarlandırırdı.
Tozlu pərdələrin arasından süzülən işıq gözlərini qamaşdırdı. Dikəlib zəngli saatına baxdı. Saatın çalmasına hələ qalırdı. “Niyə erkən oyandım?” deyə düşündü. Yuxulu gözləriylə divar kağızları üzərindəki gül fiqurlarına baxdı. Elə bu vaxt hərdən səhərlər eşitdiyi “Moloko, molokoo…” səsi bayırda əks-səda verdi.
“Lənətdəmə yenə qışqırır” deyə söyləndi. Yuxusu qaçmışdı. Çarpayısını cırıldadaraq qalxdı, pəncərəyə yanaşıb çölə baxdı. Pəncərənin qabağındakı söyüd ağaclarının üstündə dələlər qırx illik sirk ustaları kimi ora-bura qaçışırdı.
Birdən ağacların arasından südsatan qadın göründü.

Ata öləndə oğullarından heç biri yanında yox idi. Hadisənin necə baş verdiyini onlara ana danışdı.
O yaşadığı kimi ölmüşdü: səssiz-səmirsiz. Dəfni də təntənəsiz-filansız olmuşdu.
Atanın 92 yaşı vardı və… artıq vaxtı yetişmişdi.
Onun əvvəlki vücudundan demək olar ki, heç nə qalmamışdı.
Ölüm hələ illər öncə başlamışdı, o, hardasa 85-90 yaş arasında olanda.
Onun ölüm prosesi uzun çəkdi.

Bazar günü, ibadətdən sonra hava birdən-birə dəyişdi. Gecə bürkü idi. Hətta səhər tezdən heç kəsin ağlına gəlməzdi ki, bu gün yağış yağa bilər. Biz — qadınlar kilsədən çıxıb, çətirləri açmağa macal tapmamış, acı qara yel qopdu və bir anın içində toz-torpağı, mayın quru qar-qabığını silib-süpürüb göyə sovurdu. Yanımda kimsə:

O zamanlar Jiqulin qul alverçisi kimi bir şey idi, yəni gənc, gözəl və təndürüst qızların alveri ilə məşğul olurdu. Restoranları, barları gəzib xoşagəlimli qızları seçir, özü ilə Parisə gətirir və Model agentliklərinə satırdı. Onlar hər dəfə Parisə gələndə adətən müvəqqəti olaraq mənim apartamentimdə qalırdılar. Yox, mən öz qonaqpərvərliyimə görə faiz almırdım, qapılarımı onların üzünə geniş açmağımın səbəbi isə hədsiz maraq və havayı seks ümidi idi…
O xanım mənim qapımın ağzında peyda olanda əynində şərq üslubunda, çox əcaib naxışlı bir şalvar və hündürdaban çəkmə vardı. Şalvarının parçası açılmış günəbaxan şəkilləri ilə dolu idi. Çiyninə cins gödəkcəsini keçirmişdi. Gödəkcənin yaxalığına tökülmüş formasız saç kütləsi köhnə mebel rəngində idi. Ondan toz və əsgər iyi gəlirdi. Arxasından isə onun çantalarını daşıyan gəncin balaca, qırmızı sərsifəti görünürdü.
— Mən Salliyəm – o, özünü təqdim etdi.

Yaxşı geyinməyi xoşlasam da adətən başqalarının geyimlərinin düzgün tikilib-tikilmədiyinə o qədər fikir vermirəm. Amma bir axşam, bir ziyafət zamanı Milanda bir evdə tanıdığım, qırx yaşlarında görünən bir kişi paltarının sadə gözəlliyi ilə tam mənada çevrəsinə işıq saçırdı.
Kim olduğunu bilmirdim, ilk dəfəydi qarşılaşırdım,tanış edildiyimiz zaman bu vəziyyətlərdə həmişə olduğu kimi adının mənasını başa düşə bilməmişdim.Amma gecə boyunca bir ara yan-yana düşdük və bir az danışdıq. Seçkin, mədəni bir insana bənzəyirdi, amma yenə də bir kədərlə çevrələnmişdi. Bəlkə də ölçüsüz bir yaxınlıqla- Tanrı qüsurumu bağışlasın- onun platarını öydüm və dərzisinin kim olduğunu belə soruşdum.
Adamın üzündə, bu sualı gözləyirmiş kimi qəribə gülümsəmə yarandı. «Demək olar ki, heç kim tanımır,»-dedi, «amma usta bir dərzidir.Ürəyi istəyəndə işləyir.Üç-beş müştərisindən başqa heç kimə tikməz..»
— Görəsən mənə də?..."