Ədəbiyyat kateqoriyası üzrə məqalələr

Maks Keladanı tanımazdan əvvəl ondan xoşum gəlməmişdi. Müharibə yenicə qurtarmışdı deyə, okean laynerləri sərnişinlərlə dolu idi. Kayutlarda yer tapılmırdı. Tanışlıqla iki nəfərlik kayutdan bir yataq yeri ala bilmişdim. Amma kayut yoldaşımın adını öyrənəndə əsəbiləşdim. Yaxından tanımasam da, onun adından da, özündən də zəhləm getdi. Lakin on dörd günü kayutda tək keçirmək də mümkün deyildi (San-Fransiskodan Yokohamaya gedirdim). Əgər bu yol yoldaşımın adı Smit, yaxud Braun olsaydı, bəlkə də daha az əsəbiləşərdim. Amma neyləməli?

«Cənubda başı göyə dirənən dağlar arasında ən hündür dağ Luvinadır. Luvina həm də o dağların ən daş – kəsəklisidir. Həmin bu dağ sanki bütünlükləəhəng daşından hörülüb. Ancaq indiyəcən Luvinada heç kim bu daşı əzib əhəng eləmək haqda fikirləşməyib. Burada əhəng daşına həmişə əl – ayağa dolaşan lazımsız bir şey kimi baxıblar. Yerli camaat bu daşa «vəhşi» daş deyir. Yəqin elə buna görədir ki, Luvinanın zirvəsinə aparan yamacın adı «vəhşi daşlar» adlanır. Günəş və külək buralarda daşın – torpağın qənimidir. Buraların ağappaq torpağı sanki işıq saçır. Elə bil bu torpaq səhər şehini canına çəkib, amma əridə bilmir. Əslində isə belə deyil. Burada səhər şehi deyilən şeyin nə olduğundan heç kimin xəbəri yoxdur. Çünki Luvinada gecə də, səhər də hava soyuqdur. Rütubət şehə çevrilib torpağa qonmağa imkan tapmamış dönüb bulud olur.

«Kitabi-Dədə Qorqud» (“Kitab-i Dədəm Qorqud əla lisan-i taife-i Oğuzan” (Oğuz tayfalarının dilində Dədəm Qorqudun kitabı Oğuz türk dastanı. Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidəsidir (XI-XII əsrlər)

Əfsanəyə görə, Kitabi Dədə Qorqudda dastanların müəllifliyi Dədə Qorquda aid edilir. XIV əsr tarixçilərindən Aybək əd-Dəvadari və Fəzlullah Rəşidəddin Dədə Qorqudun Məhəmməd peyğəmbər zamanında yaşadığını və türklər tərəfindən elçi sifətilə onun yanına göndərildiyini yazmışlar. Dastanın müqəddiməsində də Dədə Qorqudun Məhəmməd peyğəmbər zamanında yaşadığı qeyd edilir.

Viktor Hüqo yaşadığı dövr haqqında düşüncələri bəşər tarixinin ümumi konsepsiyası və yazdığı romanda hadisələrin cərəyan etdiyi on beşinci əsr haqda təsəvvürləri ilə yaxından səsləşirdi. Roman “Paris Notr-Dam kilsəsi” adlandırılır və 1831-ci ildə işıq üzü görür. “Paris Notr-Dam kilsəsi” 1820-ci ildə fransız ədəbiyyatında əsası qoyulan ənənənin davamı oldu. Romanda isə diqqət tarixçinin unutduğu və ya əhəmiyyət vermədiyi məsələlər üzərində cəmlənir.

— Cənab Ozava, siz heç dalaşanda kimisə vurmaq məcburiyyətində qalmısınız?
O, sanki qarşısında gözqamaşdırıcı obyekt görəntək, gözlərini qıyıb mənə baxdı:
— Bu, sizi niyə maraqlandırır?

Özünəxas olmayan baxışlarında qığılcımlar canlanmağa başladı və elə bir göz qırpımındaca yoxa çıxdı; dərhal üzünün adi, soyuqqanlı ifadəsi özünə qayıtdı.
— Heç, elə-belə,- mən cavab verdim. Həqiqətən də sualın heç bir anlamı yox idi. Yəqin ki, mənim bunu soruşmağımın səbəbi, sadəcə, mənasız yerə doğan maraqdan irəli gəlirdi.
O dəqiqə söhbətin mövzusunu dəyişdim, lakin Ozavanı aldatmaq mümkün olmadı. Aydın idi ki, o, həmişə nəsə haqqında düşünür. Elə bil, ya nəyinsə qayğısını çəkir, ya da ona qarşı mübarizə aparırdı.

İkinci hissə(Qaranlıq muzey — evin şəkilləri)

Anam, atam, qardaşım, nənəm, əmilərim, xalalarım, bibilərim beşmərtəbəli mülkün müxtəlif mərtəbələrində yaşayırdıq. Mən doğulmazdan bir il əvvələ qədər böyük Osmanlı ailəsi kimi hamının birlikdə, amma ayrı-ayrı otaq və hissələrində yaşadığı yandakı böyük daş ev boşaldılıb özəl bir ibtidai məktəbə kirayəyə verilmiş, 1951-ci ildə bitişikdəki tikinti sahəsində indi bizim dördüncü mərtəbəsində yaşadığımız «modern» bina tikilmiş, küçə qapısının üzərinə də o zamankı dəbə uyğun olaraq qürurla «Pamuk Mülkü» yazılmışdı. İlk illərdə anamın qucağında çıxıb-düşdüyüm bu mərtəbələrin hər birində bir-iki piano vardı. Həmişə qəzet oxuyarkən xatırladığım əmim də sonda evlənmiş, daha sonra yarım əsr küçədən keçənləri pəncərədən seyr edərək içində yaşayacağı birinci mərtəbəyə əmim arvadı və pianosuyla köçmüşdü. Heç biri çalınmayan bu pianolar məndə hüzn və mənəvi sıxıntı oyandırırdı. Təkcə pianoların çalınmamasına görə deyil, içi dopdolu Çin qabları, fincanlar, gümüş dəstlər, şəkər qabları, burunotu qutuları, büllur qablar, gülabdanlar, boşqablar, buxurdanlar (və bir gün aralarında gizlənmiş kiçik oyuncaq maşın) dolu vitrinli bufetlərin həmişə qıfıllı qalması, sədəf işləməli rəhillərin, divardan asılı əmmamələrin işlənilməməsi, Art Nouveau və yapon sənəti təsirini özündə saxlayan pərdələrin arxasında heç bir şeyin gizlənməməsi,

Birinci hissə
İstanbulun küçələrində hardasa, bizimkinə bənzəyən bir başqa evdə hər şeyilə mənim bənzərim, əkiz tayım, hətta tam eynim olan başqa bir Orhanın yaşadığına uşaqlıqdan başlayaraq uzun illər boyu inandım. Bu fikrin ilk dəfə haradan və necə beynimə düşdüyünü xatırlaya bilmirəm. Böyük ehtimalla səhv başa düşərək, təsadüflər, oyunlar və qorxularla hörülmüş uzun prosesin sonunda bu fikir içimə dolmuşdu. Bu xəyal beynimdə işarmağa başlayınca nələr hiss etdiyimi açıqlaya bilmək üçün, onu ən müəyyən şəkli ilə ilk dəfə hiss etdiyim anlardan biri barədə danışmalıyam. Beş yaşımdaykən bir dəfə başqa bir evə yollanmışdım. Anamla atam dalaşıb ayrıldıqdan sonra nəhayət Parisdə görüşmüş, İstanbulda qalan məni və böyük qardaşımı da bir-birimizdən ayırmışdılar. Böyük qardaşım Nişandaşında Pamukların mülkündə nənəm və böyük ailə üzvləri ilə birlikdə qalırdı. Məni isə Cahangirə xalamın evinə yollamışdılar. Həmişə sevgiylə və gülümsər üzlə qarşılandığım bu evin divarında ağ çərçivə içərisində kiçik uşaq şəkli asılmışdı. Aradabir xalam, ya da xalamın əri divardakı şəkli göstərib «bax, bu sənsən» deyə gülümsəyərdilər.

— Bu, mənə başqa bir qətli xatırladır – Qoudek dedi. – O da yaxşı düşünülmüş və hazırlanmışdı. Ancaq qorxuram mənim hekayəm sizin xoşunuza gəlməyə, çünki onun sonu yoxdur və sirr açılmamış qalır. Maraqlı olmasa, deyin, davamını danışmayım.

Məncə Siz mənim Albalılıq tərəfdə Kruçemburski küçəsində yaşadığımı bilirsiniz. Bu həmən qısa və köndələn küçələrdəndir ki, orda nə meyxana, nə camaşırxana, heç nə də məhəllə dükanı var. Saat ondan saat on birə qədər radioya qulaq asan avaralardan başqa bütün küçə sakinləri yatır. Burada əsasən sakit vergiödəyiciləri, kiçik məmurlar (ən yüksək ranq yeddinci sinif idi) yaşayır. Onların sırasında bir neçə həvəskar ixtioloq, sitra ifa edən bir musiqiçi, iki filatelist, bir vegeterian, bir spirit və bir də sufi-kommivoyajör var idi. Küçənin qalan sakinləri bu adamların kirayələdiyi və elanlarda deyildiyi kimi “gündəlik səhər yeməyi də daxil olan və təmiz, zövqlə döşənmiş otaq”ların sahibləri idilər. Həftədə bir dəfə, dördüncü günlər sufi-kommivoyajör evə gecə yarısı qayıdırdı, çünki hansısa ruhu xilas edən söhbətlərə qatılırdı. İkinci günlər naturalistlər gec qayıdardılar – onların “Akvarium” dərnəyinin toplantısı olurdu. Adətən onlar küçə fənərinin altında dayanıb canlılar və qızıl balıqlar barədə mübahisə edərdilər. Bir dəfə 3 il bundan qabaq bizim küçəmizdə hətta sərxoş da görüblər, ancaq deyirlər o, Koşirjdən imiş, sadəcə azıbmış.

Yuxudan oyandı və o andaca yadına düşdü ki, bu gün onun ad günüdür.
O, adətinə xilaf çıxaraq ailə başçısı kimi heç kimə «sabahın xeyir»- deməsə də bunun fərqinə varan olmadı.
Səhər yeməyi zamanı çörəyin yanında oturan milçəyi öldürmək üçün əlini stola möhkəmcə çırpdı. Bu hərəkəti də nə aşbaz qadının, nə arvadının, nə də ki, hələ də ailə qurmayıb valideyn himayəsində yaşayan böyük övladlarının diqqətini çəkdi.

Üzünü qırxanda azca kəsdi və yeddi mərtəbəli bir söyüş söydü. Əlbəttə ki, söyüş söyməyi təəccüb doğuracaqdı,lakin heç kim onu eşitmədi.