Ədəbiyyat kateqoriyası üzrə məqalələr

Ümumiyyətlə, incəsənətdə kiməsə nəyisə sübut etmək qəliz məsələdir. 
Üstün tutma – incəsənətdə əsl qiymətləndirmə şkalası məhz budur. 
Məncə, bunu “həyatımdakı növbəti hadisə” ideal şəkildə əks etdirir. Belə bir bəstəkar var – Keyc. Onun fortepiano üçün yazlmış bir pyesi var, adı da “İntizar”. Bu, belə ifa olunur: pianoçu səhnəyə çıxır, fortepianonun arxasında əyləşir, amma klavişlərə toxunmur, əlində isə saniyəölçən cihaz olur, o, bu şəkildə düz üç dəqiqə qırx dörd saniyə oturur. Sonra ayağa qalxıb baş əyir və pərdə arxasına keçir. Bax belə bir pyes. Belə bir musiqi. Konservatoriyada oxuduğum gənc vaxtlarımda şəhərimizə bir dəfə məşhur bir pianoçu gəlmişdi, mən də qrup yoldaşım Arseni Plotkinlə konsertə getdim. Konsertin təxminən ortalarında Şopenin noktürnü ilə Hindemitin pyesi arasında Keycin “İntizar”ı elan olunur. Piaoçu səhnəyə çıxıb alətin arxasında oturur… Hələ də oturur… Bir dəqiqə keçir, iki dəqiqə keçir, üçüncü dəqiqədə tamaşaçılar anlayırlar ki, anlaşılmazlıq baş verməyib, pianoçu notları unutmayıb, ağlını da itirməyib, sadəcə, bu, belə bir musiqidir. Həmin Arseni mənim dizimə vurub, vəcdə gəlmiş halda pıçıldayır: “Paşka Yeqorov bu parçanı bundan yaxşı çalırdı ha!”
Ona görə də, incəsənətdə, əsasən də ədəbiyyatda siz “Paşka Yeqorovun” sizdən yaxşı “ifa” etmədiyini heç kəsə sübut edə bilməyəcəksiniz.

Zamanın ən önəmli cəhəti odur ki, o, tamamilə nisbidir. Ümumi düşüncəyə görə, xatirələrə dalmaq ən çox suda boğulan adama xasdır. Yaxud bir nəfər əlcəklərini çıxara-çıxara bir qadınla olan münasibətlərini bir anın içində xatırlaya bilir. 
Trisdeylin öz subay ev-eşiyində masanın yanında dayanaraq etdiyi də məhz elə bu idi. Masanın üstündə qırmızı saxsı dibçəkdə qeyri-adi görünüşlü yaşıl bitki vardı. Həmin bitki kaktusun növlərindən biriydi, onun uzun, buynuzcuqlu yarpaqlarını lap azacıq meh də əsdirirdi, həmin yarpaqlar sanki insana əl uzadır, özlərinə tərəf səsləyirdilər. 

Trisdeylin dostu – gəlinin qardaşı bir az aralıda dayanıb tək içdiyi üçün deyinirdi. İkisi də frakda idilər. Sinələrindəki ulduzabənzər rozetkalar otağın qaranlığında parlayırdılar. 
Əlcəklərinin düymələrini aça-aça Trisdeylin ağlından son bir neçə saatın xəfif xatirəsi keçməyə başladı. Ona elə gəldi ki, kilsədə verilən messa zamanı hər tərəfi bəzəyən çiçəklərin ətri burnundan, minlərlə gözəl səslərin incə uğultusu, geyimlərin xışıltısı, ən çox da sözləri sanki bir-birinə calayan keşişin uzun-uzadı nitqi qulaqlarından hələ də çəkilməyib.

“Servantes” oteli başqalarının bəyənməyəcəyi yarıqaranlığı, sakitliyi, boşluğu ilə xoşuna gəlmişdi. Təsadüfi yol yoldaşı gəmidə ona bu oteli təriflədi və dedi ki, o, şəhərin mərkəzində yerləşir. Və budur, artıq Montovideoda, Petrone özünə düz ikinci mərtəbənin holluna çıxan vannalı otaq götürdü. 

Elə açarlar asılmış taxta lövhəyə baxarkən o başa düşdü ki, otel demək olar ki, boşdur. Qonaqlar onu cibinə qoymasın deyə hər bir açara böyük mis nömrə bərkidilmişdi. Lift hollda, jurnal köşkünün və telefon siyahısının yanında, onun qapısından bir neçə addımlıqda dayanırdı. İsti, az qala qaynar su gəlirdi və bu, az da olsa, boğanaqlığı və yarızülməti adama unutdururdu. Hərdən göyərçinin gəzişdiyi kiçik pəncərə qonşuluqdakı kinoteatrın damına açılırdı. Hamam otağında hava nisbətən təmiz, pəncərə daha böyük idi, lakin orada da baxışlar divara dirənirdi, otağın damı üzərindəki kiçicik göy parçası isə gərəksiz görünürdü. Mebel xoşuna gəldi – çoxlu yeşiklər, siyirmələr və xüsusən nadir olan çoxsaylı asılqan. 
Mehmanxana müdiri — hündür, arıq, keçəl – qızıl sağanaqlı eynək taxırdı və bütün uruqvaylılar kimi, bərkdən və cingiltili səslə danışırdı. O dedi ki, ikinci mərtəbədə çox sakitlikdir, yalnız bir, qonşu nömrə tutulub və otağın sakini olan qadın işdən gec qayıdır. Ertəsi gün Petrone həmin qadınla liftdə üz-üzə gəldi; o, qadını iri sikkə kimi əlində tutduğu nömrə açarından tanıdı. Portye hər ikisindən açarı alıb taxta lövhədən asdı, qadınla isə məktublar barədə danışdı. Petrone görə bildi ki, o, hələ cavandır, bütün yerli qadınlar kimi, çirkin və pis geyimdədir. 

O, təxmini hesabladı ki, mozaika təchizatçıları ilə müqavilə bağlanılması təxminən bir həftə çəkəcək.

Bataqlıqlı düzənlikdə hərəkət yox idi, sadəcə, gecə mehi qısa otları tərpədirdi. Artıq uzun illərdir ki, böyük kor səma qalxanının altından bir quş belə uçmamışdı. Lap çoxdan bir neçə balaca daş xırdalanıb toza çevriləndə özlərini canlı kimi aparmışdılar. İndi bu çöllükdə yalnız gecənin özü tənha tonqala sarı əyilmiş iki kişinin qəlbində tərpənirdi. Qaranlıq onların damarlarına ehtiyatla dolur və onların gicgahları ilə biləklərində sakitcə döyünürdü. 

Tonqalın işığı onların saç-saqqallı sifətlərində oynayır, gözlərinin içində narıncı cır-cındır kimi əks olunurdu. Onlar bir-birinin güclə sezilən yüngül nəfəs almalarını və kərtənkələninki qədər aramlı göz qırpmalarını dinləyirdilər. Nəhayət, kişilərdən biri tonqalın çör-çöpünü qılıncı ilə qarışdırmağa başladı.

— Etmə, axmaq! Bizi ələ verəcəksən!
— Heç nə olmaz – ikinci dilləndi. — Onsuz da, əjdaha bizim qoxumuzu lap uzun məsafədən də duya bilər. Aman Tanrım, necə də soyuqdur. Kaş ki, indi qalada olaydım.

Payızın gəlişini müjdələyən sərin havalı, avqust günlərinin birində yağış küçələri yuyurdu. Havaların necə olacağını heç kimin kəsdirə bilmədiyi mövsümdə kəkliklərin ovlanması qanunla qadağan olunduğundan, nəsə ovlamaq üçün əlac qalırdı yalnız şimala Bristol boğazına getməyə, oralarda hoppanıb-düşəyən piyli qırmızı maralların arxasıyca bəs deyincə yüyürməyə. Xanım Blemlinin təşkil elədiyi əyləncə gecəsinə gəlmiş qonaqlar şimala Bristol boğazına getmək fikrində deyildilər, buna görə də xanım Blemlinin masaya düzdüyü çay dəstgahının başına yığışmışdılar. Mövsümün ölgünlüyünə və bayağılığına baxmayaraq, qonaq gəlmiş adamlarda pianola səsinin vahiməsindən, qumar oynamaq arzularının boğulmasından doğan üzücü hövsələsizliyin izi-tozu da yox idi. Bütün qonaqların gərgin büruzəvi baxışları əmmalı cənaba, Kornelius Eppinə yönəlmişdi. Bu cənab digər qonaqlardan şübhəli ad-sanıyla fərqlənirdi. Qonaqlardan kimsə dedi, bu cənab istedadlıdır, ev sahibəsindən dəvət alıbdır, əyləncə gecəsində, ola bilsin, onun istedadına ehtiyac duyulsun.

...İlahi, bu nə ağrıdı?! Elə bil başımın içində mina partdıyıb. Taqətim də yoxdu bir hərəkət eləməkçün, hər yerim də ağrıyır. Elə bil üstümə tonlarca yük yükləyiblər. Bəlkə də bu dəyqə yerimdən tərpənmək mənə indiyə qədər tapşırılmış bütün işlərdən daha çətindi. Aman Allah, bu nə ağırlıqdı çöküb üstümə?! Nə oldu mənə?! Sadəcə yuxuya getdiyimi xatırlayıram. Ama bugün işdə bu qədər yorulacaq, taqətdən düşəcək bir iş də görməmişəm axı… Hal hazırda uzandığım yer də yatağıma bənzəmir. Qoxu da otağımın qoxusu deyil. Otağımın divarlarından da siqaret iyi gəlir ama burda belə bir iy hiss olunmur. Yox, səhər açılmayıb hələ ki… Yoxsa, Alim zəng eliyərdi. Hər gün səhər o oyadır onsuz məni işə gecikməməyimçün. Zəngin səsinə ayılmayan, ayılsam da söyə-söyə söndürüb təzdən yatan zibil olduğumu bilir, ona görə… Demək ki, hələ gecədir. Şübhələrim daha da artır. Bədənimi soyuq tər basdı. Ürək döyüntülərim də artır. Həyəcanlanıram deyəsən. Fikrimdə daha da qətiləşirəm. Bura heç mənim otağıma bənzəmir. Gecə saatdan asılı olmayaraq aşağıdakıların səsi gəlməli idi axı. Vaxtını gecə klubunda keçirənlərin, birbiriylə söyüşən fahişələrin səsi gəlməli idi axı… Ah, titrəməyə başlayıram artıq. Bir gün o fahişələrin səsini eşitməyimi bu qədər çox istəyəcəyim heç ağlıma da gəlməzdi. Hardayam mən?! Gözlərimi açmalıyam.... 

barmen
mənə bir badə
molotov kokteyli hazırla
rica edirəm
əl altında etil spirti yoxundursa belə təlaş etmə
mən deyingən
hər şeyin 100/100 olmasını tələb edən müştərilərdən deyiləm
benzin işə yarar
amma bir azcıq da motor yağı əlavə et o zaman
həm yanmaya kömək edir həm də qara tüstüdə görünməz edir
motor yağı yoxundursa fosfor da əlavə edə bilərsən
və ya
qudron
və ya
maye sabun
və ya
şəkər

Bəzi yazıçılar bir neçə sözlə böyük bir mənanı təsvir etməyi bacarırlar.

1. Bir dəfə Heminquey cəmi 6 sözdən ibarət istənilən oxucunu təsirləndirəcək bir hekayə yazaca biləcəyinə dair mərc gəlir və o, bu iddiada qalib gəlir:
«Uşaq çəkmələri satılır. Geyilməmiş».

2. Frederik Braun heç vaxt yazılmamış ən kiçik qorxulu hekayəni yazır:
«Yer kürrəsinin ən sonuncu insanı otaqda oturmuşdu. Qapını döydülər...»

3. O. Henri ənənəvi hekayəni təşkil edən — Giriş, kulminasiya, nəticəni ehtiva edən ən kiçik hekayənin yazılması müsabiqəsinin qalibi olmuşdur. 
«Sürücü papiros çəkməyə başladı və benzin çoxmu qalıb deyə, benzin bakının altına baxmaq üçün əyildi. Ölənin (mərhumun) iyirmi üç yaşı var idi».

4. İngilislər də ən kiçik hekayə üçün müsabiqə təşkil etdilər. Lakin müsabiqənin şərtlərinə görə hekayədə kraliça, Allah, seks, sirr kəlmələri iştirak etməliydi. Birinci yeri bu hekayənin sahibinə verdilər:
«Aman, Allah, — kraliça ucadan dedi, — mən hamiləyəm və kimdən olduğunu bilmirəm!»

5. Ən qısa avtobioqrafiya üzrə bir yaşlı fransız qadın qalib oldu.
"Əvvəllər mənim hamar dərim və qırışmış ətəyim (yubkam) var idi, indi isə — tərsinədir". 

Tərcümə və tərtib: Fərid Abdullah.

Biri vardı, biri yoxdu, söz və çağırışlar satan bir Söz Adamı vardı. İşləri yaxşı gedirdi, amma ondan inadla söz satın almaq istəyən və hər zaman sözün qiymətini öldürməyə çalışan alverçilər çoxuydu. Adam həmişə güzəştə gedirdi və buna görə də küçə alverçilərinə istənilən oxşamalar, varlı qadınlara cürbəcür ahu-zarlar, eləcə də fərmanlar, şüarlar, başlıqlar və hər cür saxta hallar üçün tələb olunan lazımi sözləri tapıb satırdı. 
Nəhayət, Söz Adamı fikirləşdi ki, artıq vaxtı çatıb və o, balaca diktatorun – əyan-əşrəfindən heç nəylə fərqlənməyən yerli hakimin qəbuluna yazıldı. Balaca diktator onu generalları, nazirləri, katibləri və qəhvə fincanlarının əhatəsində qəbul etdi. 
Söz Adamı: 
– Son sözlərinizi satmaq üçün yanınıza gəlmişəm, – dedi. – Onlar çox vacib sözlərdir, lakin hakimiyyətdən getmək vaxtı yetişdikdə o sözlərdə heç bir məna tapmayacaqsınız. Son anda tarixin gedişini göz önündə canlandırmaq üçün sizə mütləq gözəl çıxış etmək lazımdır.
– Onun dediklərini tərcümə edin, – deyə balaca diktator tərcüməçisinə əmr etdi.
– O, bizim dildə danışır, zati-aliləri.
– Bizim dildə? Bəs niyə mən heç nə anlamadım?

Günlərin birində cənab Remo itinə nifrət etdi. Gönüqalın insan deyildi, amma arvadı öləndən sonra, daxilində nələrsə çatladı. Bu dul kişinin yalnız bir iti qaldı. Mops-şnops it cinslərinin qarışığından yaranmış yarasa qulaqlı bu qara kök it, hansısa bir topu və ya çubuğu atdıqda, cəld qaçıb geriyə gətirdiyindən, Bumeranq sözünün qısaldılmış forması olan Bum adına layiq görülmüşdür.

Bir zamanlar cənab Remo və Bum, birlikdə payi-piyadə gəzər, bəşəriyyətdən, heyvan dünyasından söhbət edər, Dekartdan tutmuş Lessiyə qədər bütün məsələləri müzakirə edər, qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşayardılar. Daha danışmırdılar. Cənab kresloda oturub, gözlərini boşluğa zilləyir, Bum isə sahibinin ayağına sərilib, sərhəd tanımayan sevgi dolu baxışlarla sahibinə baxırdı. Cənab Remo itin mütləq sədaqətli və etibarlı baxışlarına nifrət edirdi.
İtkilərdən, yalqızlıqlardan, ağrılardan ibarət həyatda, arabir quyruğunu yelləyən, sevincindən zingildəyən, ucu-bucağı görünməyən tüklü məhəbbətiylə boşalmış evi dolduran bu yöndəmsiz varlığın bu dəhşətli dünyada nə xeyri dəyə bilərdi?