Ədəbiyyat kateqoriyası üzrə məqalələr

Çox qədim zamanlarda yarı barbar bir hökmdar yaşardı. Bu hökmdarın düşüncələri uzaq qonşu latınların mədəniyyətindən bəhrələnmişdisə də, əvvəlki tək sərhədsizliyi, əcayibliyi, qarşısıalınmazlığı ilə fərqlənirdi. Necə deyərlər, barbarlığına layiq hərəkətlər edirdi. Bu hökmdar digər hökmdarlardan azğın xəyallara qapılmasıyla, könlünə düşəndə dəyişkən təxəyyül oyunlarını gerçəkləşdirmək kimi inadkar hökmranlığıyla fərqlənirdi. Bununla bahəm, etdiyi hərəkətləri təhlil etməyə meylli olduğundan, özünü inandırmağa müvəffəq olduqda, düşündüyü işi sona çatdırmaqda heç nə mane ola bilməzdi ona. Əgər ailəsində və dövlət sistemində hər şey müəyyənləşdirdiyi yolla gedərdisə, mərhəmətli və mehriban olardı. Müəyyən maneələrlə üzləşdikdə, planetlərindən bəziləri orbitlərindən sapdıqda isə, daha da həlimləşərdi. Axı əyintiləri aradan qaldırmaqdan yaman xoşlanırdı.

Misirdə üç növ ot çox məşhurdur. Alfa adlanan bir otdan vaxtilə kəndir toxuyardılar, sonra həmin kəndirdən fironun yay qayıqlarını düzəldərkən istifadə edirdilər, qayıqların ayrı-ayrı hissələri mismarlarla deyil, məhz bu cür kəndirlərlə birləşdirilirdi. İkinci otu buxar tənbəki çubuğu olan nargiləyə doldurulardı. Üçüncü ot haqqında isə qədim əfsanədən danışılır. Məhz elə o da bizim yeni hekayəmizin predmeti olacaq. 

Atası Aşağı Volqaboyu yerləşən Qızıl Ordadan Qahirəyə gətirilmiş Əl Nasir Məhəmmədin vaxtında bir misirli xəlifə vardı. Həmin xəlifə həm öz sarayında, həm də bütün şəhərdə moloheya otundan hazırlanan ədviyyatdan istifadəni qadağan etmişdi. Rəvayətə görə bu xəlifənin gözəllər gözəli bir arvadı vardı və xəlifə onu çox sevirdi. Bir dəfə hərbi səfərdən döndükdən sonra xəlifə hiss etdi ki, arvadının sevgisi əvvəlki tək deyil. O, öz münəccimini yanına çağırdı və ondan məsləhət istədi.

Son mövzularla bağlı bugün belə bir material tapdım. Samir Sarının «X Günü» kitabından bu hissəni kayzençilərə təqdim edirəm. Ümid edirəm ki, nə demək istədiyim düzgün anlaşılar. Aşağıdakı parçanın daha yaxşı anlaşılması üçün isə, zaman-zaman mötərizədə izahlar verəcəm. Bəzi xüsusi çatdırmaq istədiyim fikirləri isə qara şriftlə verəcəm.

 

Bəzən elə olur ki, adam sözün düzünü deyəndə ətrafdakılar deyirlər ki, əsl vətənpərvər adam elə söz danışmamalıdır. Guya ki, həqiqət və əsl patriotizm bir-birinə zidd olanda ikincinin trəfində durmaq və birincini boğmaq gərəkdir. Elə adamlar da var ki, vətənini, millətini hamıdan çox sevirlər, amma həqiqəti deməkdən də çəkinmir, utanmır, qorxmurlar.

Abış kişinin oğlu Qaraşla bir palatada yatan erməni Qrişa (hər ikisi Rusiyaya iş dalınca gedənlərdi) belələrindən idi. Ömrünün 57 ilini Azəristanda (Azərbaycan nəzərdə tutulur) yaşamış bu kişi doğulduğu torpağı sevsə də, erməni oğlu erməni olaraq öz millətinə də bağlı adam idi. Düzdür, Gəncədən Gümrüyə köçəndən sonra o, öz millətinin içində baş çıxara bilməmişdi, hər yerdə aşağılanmışdı, amma bu onun öz millətinə sevgisini o qədər də sarsıtmamışdı. Qrişa bu haqda palata yoldaşına, özü demişkən eloğlusuna danışırdı ki, sadəcə, onu Gümrüdə “azar”, yəni “azerbaydjanskie armyane” adlandırılması narahat edirmiş, amma artıq buna da vərdiş eləyib. Sonradan Moskvaya, oğlunun yanına köçən Qrişa yalan-gerçək gəncəli dostları ilə ermənilərin arasında fərq qoymadığını, onlara eyni gözlə baxdığını deyirdi. Bununla belə, Qrişa kişi səmimi şəkildə etiraf və iddia edirdi ki, onun millətində ağıl var, nə də Qaraşın millətində. O bu sözləri zarafata salıb deyirdi, amma fikirlərində möhkəm idi.

Bütün zamanların ingiliscə yazılmış 100 ən yaxşı romanından biri hesab edilən “Sallaqxana N-5” o vaxt işıq üzü gördü ki, bəni-insan övladı (Armstronq) ilk dəfə aya ayaq basdı, Amerika əsgərləri Vyetnam kəndi May-Layda dinc əhalini qırıb-çatdı...

Belə bir zamanda Vonnequt qısa zamanda kult yazıçıya çevrildi. Kitabın çağından çox keçməmiş “Sallaqxana N-5” romanı “zərərli kitablar” siyahısına düşdü və bütün məktəb kitabxanalarından yığışdırıldı. Şimali Dakotada onun kitablarını tonqala atıb yandırdılar. Vonnequtun ironiyası burda da işə düşdü: “Mən yeniyetmə olanda insanları yandırırdılar, indi isə kitabları yandırırlar. Zərər yoxdur – bu da inkişafdır.”

“Pişik beşiyi” romanı dinin və elmin ehkamlarına parodiya, 50-ci illərin Amerikasındakı tarixi hadisələrə yenidən baxış və metaromanlara xas olan  əsərin özü özünün uydurma, qurama olmasını xatırlatması kimi  postmodern elementlərlə yazılıb. Romanın başlanğıcında hekayəçinin dilindən öyrənirik ki, o bir kitab yazmaq istəyir. (o kitab həm də elə oxuduğumuz, yəni artıq yazılıb bitmiş bu romandır) Kitab atom bombalarına həsr edilib və bu barədə yazılmış kitablara, elmi məqalələrə, sənədlərə istinad edib, ilk bombanın atıldığı gün amerikalıların nə etdiyini araşdırır.

“Qulas asın. Mən indikindən daha cavan olanda, yəni iki arvad bundan əvvəl, 250 min siqaret bunda əvvəl, üç min litr spirtli içkidən əvvəl...

Kurt Vonnequt öz hekayələr toplusuna yazdığı ön sözdə yaradıcılıq yolunu belə müəyyənləşdirir: “Bircə qardaşım var və  məndən səkkiz yaş böyükdür. O, məşhur alimdir. İxtisası buludlarla əlaqəli nəyinsə fizikasıdır. Adı Bernarddır və məndən daha artıq məşğul adamdır. Yadımdadır, böyük oğlu Piteri doğum evindən gətirəndə mənə yazmışdı: “İndi – məktub belə başlayırdı — mənim əsas işim nəcis təmizləməkdi”.

Alman mənşəli amerika yazıçısı Kurt Vonnequt 1922-ci il 11 noyabrda mühafizəkar mühiti olan İndiana ştatının İndianapolis şəhərində, siyasi və teoloji məsələlərə şübhəylə yanaşan, uğur qazanmış memar ailəsində dünyaya göz açır.

Vonnequt soyadı yazıçının özünün dediyi kimi “uzaqlarda axan kiçik alman Vonnadan” gəlir.  

“Əgər sən bu qədər ağıllısansa, bəs niyə kasıbsan?“
“İnsanların qeydinə qalmaq lazımdır, Tanrı öz başının çarəsinə baxa bilər.”
“Telekinezə inananlar əlimi qaldırsınlar” -  bu ironiya dolu qanadlı ifadələr məşhur Amerika yazıçısı Kurt Vonnequtun romanlarındandır.

Bütün zamanlarda ingiliscə yazılmış 100 ən yaxşı romandan biri hesab edilən “Sallaqxana N-5 və ya uşaqların səlib yürüşü” əsərinin müəllifi Kurt Vonnequtu Azərbaycan oxucusu 1993-cü ildə Səfər Alışarlının tərcüməsində işıq üz görmüş “Pişik beşiyi” əsərindən tanıyır.

Mən yazıyam. Yazılmışam. Qələmin mürəkkəbi sərf olunub mənə. Ya da XXI əsrdi, yəqin klavişlərə yazılmışam. Hər halda artıq yazıyam.

Özümü çox vacib varlıq hesab edirəm. Ən azı ona görə ki, siz mənim hesabıma  minillər əvvəlindən xəbərdar ola bilirsiz. Mən olmasam fikirlərinizi sizin səsiniz yetməyən yerlərə çatdırmağınız mümkün olmayacaq. Mən elə bir əhəmiyyətli varlığam ki, bütün qanunlardan, qaydalardan, məxfi sənədlərdən xəbərdaram. Dövlət işlərinin hamısını bilirəm. Hətta insanların şəxsi həyatlarından da xəbərim var.

Mən bəzilərinin gündəliyi, bəzilərinin ürəyindəkiləri çatdırdğı vasitəyəm. Mən, bəzən düşünülüb, lakin deyilməyə cürət edilməyən fikirlərəm. Mən sizin beyninizəm, düşündüklərinizəm. Mən hekayələr, esselər, məqalələr, məktublaram. Hətta romanlar, epopeyalar da mənəm.

Hə, indi gördüz ki, mən nə qədər əhəmiyyətliyəm. Amma məndən öz miskin fəaliyyətləri üçün istifadə edənlər də var. Mən, yüzlərlə, bəlkə minlərlə və bəlkə də daha artıq müharibənin səbəbkarıyam. Mən olmasam hökmdarların mənasız yazışmaları olmazdı, mən olmasam həmin hökmdarlar bir-birini hədələyə bilməzdilər. Mən olmasam xəritələr olmazdı. Dünya hissələrə bölünməzdi. Mən dünyanın ölkələrə bölünməsinə səbəb olmuşam. Mən ölkələrin bölgələrə parçalanmasına səbəb olmuşam. Ən dəhşətlisi mən, bəzən bir ölkənin iki yerə bölünməsinə səbəb olmuşam.

Mən gülməli adamam. İndi mənə dəli deyirlər. Onlara hələ də gülməli görünməsəydim, dəli sayılmağım rütbəmin qalxması olardı. Amma daha heç acıqlanmıram, indi onların hamısı mənə əzizdir, üstümə güləndə də niyəsə lap əziz gəlirlər. Onlara baxanda bu qədər kədərlənməsəydim, özüm də gülərdim, əlbətdə, özümə yox — onları sevdiyimdən gülərdim. Kədərimin səbəbi budur ki, mən həqiqəti bilirəm, onlarsa yox. Ooh, həqiqəti tək bilmək adama necə də çətindir! Amma onlar bunu başa düşməz. Yox, başa düşməz.